De Vlaamse schrijver en journalist Matthias Declercq woonde een halfjaar op Urk, observeerde, maakte aantekeningen, sprak met jongeren en vissersmannen en dompelde zichzelf onder in een wereld van kerk, kotter en kabeljauw. Het resultaat: een bestseller. Vooral op Urk zelf, waar De ontdekking van Urk bij de boekhandels Koster en ’t Boekendal de winkel uitvloog.

Declerq was in 2009 al eens op Urk om daar voor de Vlaamse krant De Morgen verslag te doen van een moordzaak. Tien jaar later ging hij terug om door te dringen tot de kern van de voor buitenstaanders mysterieuze gemeenschap. Hij ging met de Urkers vissen, bidden en drinken. Hij ontdekte een minzaam en godvrezend volk, maar ook een schimmige wereld, met jeugdige baldadigheid, wanhoop, visfraude en drugs. Een wereld waarin niks is wat het lijkt, zoals in de flaptekst van het boek staat.

Cees van den Bos is nog geen twee maanden burgemeester van Urk.  Zijn entree viel ongeveer samen met het uitkomen van het boek. Natuurlijk wilde hij het direct lezen, maar hij moest een paar dagen geduld hebben omdat het was uitverkocht. Is hij er blij mee dat Declercq zijn nieuwe gemeente weer op de kaart heeft gezet? ‘Urk komt regelmatig in het nieuws’, zegt hij. ‘Het dorp valt op, krijgt aandacht. Dan komt er zo’n boek, dan weet je dat er over gesproken gaat worden.’

Beeld

Toen hij solliciteerde, had Van den Bos een beeld van Urk, zoals iedereen beelden heeft bij dorpen als Staphorst, Volendam, Urk. Dat het boek zijn beeld heeft veranderd, kan de burgemeester niet zeggen. ‘Wat in het boek staat, is de perceptie van de schrijver. Ik wil zelf mijn beeld vormen op basis van mijn eigen indrukken en de gesprekken die ik voer. En dit is niet het enige boek, pas verscheen ook Eens ging de zee hier tekeer van Eva Vriend. Ik neem het allemaal tot me, maar ik maak mijn eigen mind op. Het boek is wel een kans om thema’s aan de orde te stellen en een gesprek op gang te brengen.’

Van den Bos sprak met de schrijver. ‘Hij vertelde dat hem vooral de eigen identiteit is opgevallen. Urk is sociaal, met een gigantisch arbeidsethos. Hoe groot de industrie hier ook is geworden, het is nog altijd mogelijk om tussen een en twee uur massaal de kost te eten. Dan stopt alles. Maar Urk heeft, zoals elke medaille, een keerzijde. Ja, er is een drugscircuit, er zijn illegale jeugdhonken, maar doen alsof alles wat hier gebeurt niet door de beugel kan, dat zou een verkeerde beeldvorming zijn. Urk is meer dan dat. Dat zie je in het boek ook terug.’

De schrijver noemt de wereld van Urk een ‘korset’. Is het zo beklemmend om hier te wonen? ‘Ik ervaar het zelf niet zo. Sommigen kunnen het als korset beleven, maar dat geldt ook voor andere dorpen waar ik meer kennis van heb.’

We moeten de kop niet in het zand steken

Losgeslagen wereld

Fractievoorzitter Jan Willem Bakker van de SGP in de gemeenteraad van Urk heeft het boek zelf nog niet gelezen, maar zijn dochter wel. ‘Zij zegt dat de schrijver heel veel zaken beschrijft en benoemt die volgens haar waarneming kloppen.’

Een van die beschrijvingen betreft de ‘totaal losgeslagen wereld’ op het industrieterrein, ‘vol illegale kroegen waar de jeugd alles doet wat God en het dorp verbieden’. Het zijn dergelijke zaken waarover in het dorp wordt gesproken, zegt Bakker. ‘Mensen zijn bezorgd over hoe de jeugd de tijd doorbrengt en over de onmacht van sommige ouders, maar ook over het gedrag van de jeugd ten opzichte van de Bijbelse waarden en normen.’

Het zet Bakker ‘als politicus’ aan het denken. ‘Wat kan ik als raadslid betekenen om op genoemde zaken te anticiperen? De grootste verantwoordelijkheid ligt bij de ouders, maar de vraag is of zij dit aankunnen. Daarom moeten we als gemeenschap de kop niet in het zand steken maar daadwerkelijk de handen uit de mouwen steken.’

Veel mensen spraken met Declercq, maar wilden niet herkenbaar worden geciteerd. Dat wil volgens Jojada Verrips niet zeggen dat zij bang zijn om iets te onthullen wat niemand mag weten. Verrips, emeritus hoogleraar culturele antropologie, deed een halve eeuw geleden een soortgelijk onderzoek in Ottoland, in de Alblasserwaard. ‘Waarschijnlijk willen die mensen niet bekend worden als degenen die iets aan buitenstaanders hebben doorverteld.’

Geheime wereld

Declercq heeft met De ontdekking van Urk – ‘een prachtig boek’ – geen geheime wereld blootgelegd, zegt Verrips. ‘Meestal is datgene wat je beschrijft, al bekend. Men weet precies wat er zich afspeelt in zo’n gemeenschap, en waar. Daar zorgt het roddelcircuit wel voor. Overigens, hoe orthodoxer men is, hoe ongevoeliger men wordt voor de beschuldiging dat men het als christen niet goed doet. Want ze zeggen dat de kinderen Gods het zwaarst worden bezocht. Als je in de fout gaat, is dat een teken dat de Heere Heere met je bezig is, dat je een kind van God bent. Net als met Job. Dat is een bijzonder interessant mechanisme.’