Er zijn steeds meer intelligente netwerken in de openbare ruimte. De databerg die dat oplevert, zorgt voor nieuwe manieren om verkeersstromen te monitoren en om publieksstromen in de gaten te houden. De druktemeter is actueel, ook nu de coronaregels opnieuw aangescherpt zijn.

Druktemeters meten en voorspellen bezoekersstromen. Dat is handig voor gemeenten die te drukke binnensteden willen voorkomen en coronahotspots voor willen zijn. Voor zo’n druktemonitor volstaat het koppelen van data die er al zijn, zoals de reistijden op routes rond het stadscentrum of de bezettingsgraad van parkeergarages. De optelsom van al die data is de drukte van het moment.

De VNG gaf eerder dit jaar een handreiking uit hoe gemeenten met crowd management systematisch kunnen sturen op een veilige doorstroming in de buitenruimte van binnensteden, dorpscentra en winkelgebieden. Naast matrixborden op de toegangsroutes naar het centrum en informatiepanelen op stations en boven hoofdwegen wijst de handreiking op de inzet van speciale apps.

Druktekaartje

Gelderland lanceerde afgelopen zomer voor de hele provincie een monitor voor bezoekersdrukte. In de zomer trekt het bos- en natuurrijke gebied in en rond de Veluwe grote scharen bezoekers uit het hele land. Op de monitor konden toeristen en inwoners zien hoe druk het was op hun favoriete plekjes, om wellicht hun recreatieplannen aan te passen. Ook kregen zij alternatieve bestemmingen aangereikt.

In plaats van het privacygevoelige gps-tracking werd gekozen voor een eenvoudige mobiele applicatie. Boa’s, boswachters en terreinbeheerders gaven driemaal daags aan de hand van een stoplichtmodel de druktegraad aan op attracties, recreatielocaties en in de binnensteden, in totaal ruim vierhonderd plekken in Gelderland. Al deze data werden per locatie ontsloten en weergegeven op een kaartje van drukke en rustige plekken.

In drie weken tijd hadden we de applicatie in bedrijf

‘In drie weken tijd hadden we de applicatie in bedrijf, wat enorm snel is voor dit soort toepassingen’, zegt directeur Herre Dijkema van Toerisme Veluwe, Arnhem en Nijmegen dat de monitor ontwikkelde met steun van de provincie. Bij het regionale toerismebureau zijn 33 gemeenten en vierhonderd bedrijven aangesloten. ‘Google heeft dit soort data ook. Maar omdat we een uitgestrekt groen gebied hebben, verwachtten we niet dat de dekkingsgraad afdoende zou zijn. Bovendien moet je voor dit soort data bij Google achteraan in de rij aansluiten.’

Voorstander

De voorzitters van de drie betrokken veiligheidsregio’s, onder wie de Nijmeegse burgemeester en voorzitter van het Veiligheidsberaad Hubert Bruls, waren meteen een verklaard voorstander van de druktemeter. ‘Dat hielp enorm als appèl op gemeenten om mee te werken’, zegt Dijkema.
De monitor was niet alleen via de eigen website van het toerismebureau te raadplegen, maar ook via de websites van twee regionale kranten, Omroep Gelderland en via zo’n honderdveertig widgets op andere websites. Afgelopen zomer waren er bijna een half miljoen unieke bezoekers.

In een enquête gaf het merendeel van hen aan zijn plannen te hebben aangepast. Bijna alle respondenten zeiden de drukte-monitor vaker te willen gaan gebruiken. ‘We hebben het beoogde doel bereikt, namelijk het voorkomen van ongewenste druktepieken in de zomervakantie’, concludeert Dijkema, die op een volgende versie van de monitor broedt. ‘Dit is een erg nuttig instrument om toeristenstromen te spreiden, ook na corona.’

Zomerweer

Arnhem maakte dankbaar gebruik van de druktemeter. Zo deden de ondernemers in de binnenstad en ook de parkbeheerders mee. Raymond Schuurman, bestuursadviseur economie bij de gemeente: ‘In de beginperiode van corona waren de meeste mensen thuis, maar we voelden wel aan dat de situatie bij het mooie zomerweer op bepaalde plekken, zoals in de parken, tot problemen zou leiden.

‘Ons doel is inwoners en bezoekers van buiten uit te blijven nodigen naar de binnenstad te komen en hun te garanderen dat ze dan in een veilige omgeving zijn. De druktemonitor heeft daar in grote mate bij geholpen. Wij hadden al meteen de indruk dat de drukte zich spreidde. De enquête achteraf bevestigt dat.’

Als alternatief voor de te volle locaties had de gemeente het programma Zomer in Arnhem! opgezet. Zo konden bezoekers een nieuwe keus maken voor een van de ondanks corona nog lopende festiviteiten of bijvoorbeeld voor een van de arrangementen van de binnenstadondernemers. ‘Een van hen bood bijvoorbeeld een picknickmand aan, voor als mensen niet in de te drukke restaurants terecht konden.’

We willen niet dat zo’n app uitsluitend iets van de gemeente is

Verkeerslicht

Enschede was in het ‘oude normaal’ al druk met de vruchten van ICT. Met de aanwezigheid van kennisinstellingen als de Universiteit Twente en Saxion Hogeschool zit technologische innovatie in de genen van de Twentse gemeente. Zo is samen met start-up Mobidot de SMART-app ontwikkeld. De letters staan voor Self-Motivated And Rewarded Travelling. ‘Files en verkeersdrukte kun je met nieuwe en kostbare infrastructuur bestrijden’, licht verkeerskundige Kees van der Neut van de gemeente toe. ‘Maar wij willen het probleem juist aan de vraagkant aanpakken en verkeersgebruikers verleiden de spits te mijden en vaker de fiets te pakken.’

Fietsers hebben dan ook flink voordeel bij de app. De onderliggende software ‘ziet’ via gps dat de eigenaar van de smartphone op zijn fiets zit en een verkeerslicht nadert. Vervolgens gaat er een signaaltje naar de verkeersregelinstallatie, om het licht langer op groen te houden of op groen te springen als de fietser vlakbij is. De SMART-app bleek prima te werken bij een drukke kruising in het universiteitsgebied waar in de ochtendspits zo’n 1300 fietsers passeren, en wordt inmiddels bij zo’n twintig verkeerslichten in de stad gebruikt. Dagelijks passen zo’n drieduizend gebruikers de gepersonaliseerde app toe. ‘Uit onderzoek weten we dat gebruikers hun reiswijze en tijdschema hebben aangepast. Daarmee haal je flink wat autofiles weg’, zegt Van der Neut.

Beloningssysteem

Voor wat extra motivatie zit er een beloningssysteem in de app. Met ‘goed’ gedrag kunnen gebruikers bij lokale ondernemers een gratis check-up van hun fiets, een tweede pannenkoek of een dag gratis parkeren krijgen. ‘Deze beloningen spreken erg aan, ook bij de ondernemers die meedoen.’

Nieuw is dat onderwijzers die bijvoorbeeld met een grote groep leerlingen op de fiets door de stad gaan, veilig de drukke kruispunten kunnen passeren. De leerkracht kan een code aanvragen en die onderweg gebruiken om via de software de verkeerslichten op groen te zetten. De betrokken start-up heeft de app nu overgenomen. Onder de naam ‘Fiets-app’ wordt deze inmiddels ook in Utrecht gebruikt. ‘We willen niet dat zo’n app uitsluitend iets van de gemeente is. En je moet regelmatig campagnes voeren, om het gebruik van de app op peil te houden of, nog beter, te doen groeien. Een commercieel bedrijf kan dat veel specifieker doen.’

Doorstroming

Daarnaast heeft Enschede samen met buurgemeente Almelo het concept van ‘Doorstroming als een Service’ (DaeS) geïntroduceerd. Van der Neut: ‘We leggen de oplossing voor verkeersmanagementproblemen neer bij een commerciële partner. In feite kopen we geen verkeerslichten in, maar een vlotte doorstroming op een kruispunt. De marktpartij moet aan door ons gestelde eisen voldoen, zoals de maximale reistijd op een traject en de maximale wachttijd bij een verkeerslicht, maar hij mag zelf bepalen hoe hij dat regelt.’

De twee gemeenten hebben in januari een consortium opgericht met een wegenbouwbedrijf en een ingenieursbureau, waaraan het verkeersmanagement wordt gedelegeerd. ‘Dat doen we stapsgewijs, want als wegbeheerder blijven we natuurlijk verantwoordelijk.’ Het vergaren en inzetten van data blijft een belangrijk middel. DaeS wordt echter niet puur gedreven door technologie, benadrukt Van der Neut. De twee bedrijven zetten weliswaar in op de nieuwste generatie verkeersregelinstallaties, uitgerust met de laatste snufjes op het vlak van intelligente verkeerslichten, fietsdetectie en software-aansturing, ‘maar daar gaat het dus niet om’, zegt Van der Neut. ‘Innovatie is mooi, maar moet wel een doel hebben.’