Zorg en veiligheid gaan hand in hand

“Ik heb mezelf altijd afgevraagd: waarom was die aansluiting tussen het zorgdomein en het veiligheidsdomein er in het verleden niet? Zorg focust op preventie en bij veiligheid ligt de nadruk op repressie. Er is een hele sterke relatie tussen beide: Zorg is belangrijk om repressie zoveel als mogelijk te voorkomen. En als er uiteindelijk toch repressie nodig is, dan is er ook zorg nodig. Wij hebben op een gegeven moment met elkaar geconstateerd dat je zorg en veiligheid niet los kan zien van elkaar. Alleen hebben portefeuillehouders en ketenpartners van beide domeinen nooit met elkaar om de tafel gezeten om dingen met elkaar te bespreken. Toen eenmaal de keuze was gemaakt beide domeinen actief te verbinden, was het ook vanzelfsprekend om een commissie in te richten.”

Betere oplossingen én onnodige bestuurlijke drukte voorkomen

“In het verleden waren er verschillende ambtelijke en bestuurlijke overleggen waar vraagstukken rond zorg en veiligheid werden geagendeerd, zoals Wet verplichte ggz, personen met verward gedrag, huiselijk geweld en kindermishandeling of alcohol en drugs. Vaak werden aan verschillende tafels dezelfde dingen besproken. Dat wilden we met elkaar – gemeenten en ketenpartners – meer structureren en stroomlijnen. In dat proces liepen we tegen verschillende uitdagingen aan, zoals de regio-indelingen waarbij de veiligheidsregio’s, de politieregio’s en de GGD-regio’s elkaar nét niet overlappen. Op een gegeven moment hebben we gezegd: we moeten gewoon een platform hebben waar zorg en veiligheid met elkaar informatie en inzichten uitwisselen. Het resultaat is onze commissie zorg en veiligheid. Met het inrichten van een dergelijke commissie verbinden we inhoudelijke thema’s die raken aan zorg en veiligheid en voorkomen we onnodige bestuurlijke drukte.”

Commissie is een middel, geen doel op zich

“De commissie is een middel, geen doel op zich. Het gaat erom dat je de juiste mensen om de tafel hebt zitten en dat iedere deelnemer gelijkwaardig is, ongeacht of je nu aansluit vanuit de gemeente, politie, GGD, ggz of het veiligheidshuis. Alle neuzen staan dezelfde kant op en we beseffen, allemaal, dat we bij elkaar zitten om te komen tot betere oplossingen voor inwoners. Dat betekent ook dat je met elkaar terug moet durven kijken en casussen moet doorspreken: hoe zijn zaken gelopen, wat had anders gekund en wat leren we daarvan voor de toekomst? Het betekent ook dat we investeren in het begrijpen van elkaars taal. En vooral: we wijzen niet naar elkaar en hebben de drive om te zorgen dat zorg en veiligheid geen aparte werelden zijn.”

Met elkaar de randjes opzoeken

“Ik ben wethouder, dus ik moet me aan de wet houden. Dat betekent niet dat we niet met elkaar de randjes op mogen zoeken. En als we dan concluderen dat we het lokaal goed geregeld hebben, dat we het regionaal goed geregeld hebben en dat landelijke wetgeving ons in de weg staat, dan is het aan ons om die signalen ook terug te geven. Zo gaven we terug aan minister Grapperhaus en staatssecretaris Blokhuis dat het onnodig veel tijd kost om een vrij bed te vinden wanneer iemand intensieve zorg nodig heeft en niet in een gevangenis thuishoort. Als het ons lukt om – ten tijde van Corona – binnen een paar maanden een systeem op te tuigen waarbij inzichtelijk is hoeveel vrije IC-bedden er zijn en waar die zich bevinden, dan moet ons dat toch ook lukken voor onze doelgroep? Die signalen worden gedeeld en opgepakt. Daar zijn we trots op.”

Tips voor andere regio's

• Er zijn vele regio-indelingen, zoals: politieregio’s, arbeidsmarkregio’s, veiligheidsregio’s en Veilig Thuis – regio’s. Constateer dit, maak er goede afspraken over en laat je er niet door afschrikken.
• De opgave waar we voor staan is een gedeelde opgave. Laat het scoren achterwege en gun elkaar wat.

Structurele oorzaken aanpakken

“Bij mensen met problemen op het snijvlak van zorg en veiligheid is er vrijwel altijd sprake van complexe problematiek. Dan kan je denken aan veelplegers, personen met verward gedrag, slachtoffers mensenhandel, mensen die geradicaliseerd zijn enzovoort. Het zijn vaak mensen aan de onderkant van de samenleving, met problemen die jaren geleden zijn ontstaan. Voor deze mensen kun je niet alleen zorgen. Het zijn mensen waar je én de carrot én de stick bij nodig hebt. Je moet ze strak houden, anders gaat het niet goed. Om dat goed te laten verlopen, heb je een set afspraken die op maat zijn van het individu. En als je daar vervolgens boven gaat hangen en de individuele casussen overstijgt, dan zie je dat daar ook structurele oorzaken achter zitten, zoals gebrek aan huisvesting en dagbesteding. Die structurele factoren willen we aanpakken. Dat vraagt om een overleggremium waar je dit kan agenderen en tot duurzame oplossingen kan komen. Dat is bij ons de commissie zorg en veiligheid.”

Voorbeeld: brandstichting in de parkeergarage

We hebben in Alkmaar in die groep mensen waar we ons mee moeten bemoeien, al worden ze liever met rust gelaten. Het zijn mensen die wonen in de parkeergarage en niet naar de dak- en thuislozen opvang willen. Als je deze groep met rust laat, ontstaan er problemen. Zo hebben we laatst een grote brand gehad in een parkeergarage, die vervolgens een aantal maanden niet gebruikt kon worden. Het is een concreet voorbeeld waar brandweer, veiligheidsregio en 112 betrokken zijn om tot een oplossing te komen. Aan de bron van deze brand zit een groep mensen waar goede zorg omheen had moeten zijn.

Strenge toets op de agenda

“Op de agenda van de commissie zorg en veiligheid komen alleen onderwerpen die je als individuele gemeente of sub-regio niet zelf op kunt lossen. Het zijn onderwerpen waar een integrale aanpak nodig is en de inzet van verschillende partijen cruciaal is. Daarbij hanteren we de stelregel dat er geen nieuwe onderwerpen bijkomen als er geen oud onderwerp van de agenda af gaat. Zo hebben we nu de Wet verplichte ggz afgerond. Het spreekt voor zich dat we de vinger aan de pols houden hoe het gaat met uitvoering van de Wet verplichte ggz, maar het is niet langer een van de hoofdonderwerp op de agenda. Dan ontstaat er ruimte voor een nieuw thema. Met een strenge toets op de agenda vermijden we dat de commissie een gremium wordt waar alle onderwerpen die een beetje moeilijk en ingewikkeld zijn ‘gedumpt’ worden, zonder dat we ook tot duurzame oplossingen komen. Daarnaast vinden we het belangrijk dat elke deelnemer zich eigenaar voelt van een thema. Zo borgen we betrokkenheid en eigenaarschap.”

We maken allemaal deel uit van hetzelfde netwerk

“We zijn nog aan het pionieren, al zijn de resultaten die we boeken heel concreet. Ik hoop dat we met elkaar de komende jaren nog meer gaan beseffen dat we – veiligheidsregio, gemeenten en ketenpartners – allemaal deel uitmaken van een en hetzelfde netwerk. Het is kansloos om te denken in hokjes: ‘dit is de gemeente’ en ‘dat is de veiligheidsregio’ en ‘wie heeft nou welke bevoegdheid’. We zijn een netwerk waar we op het goede niveau de verbindingen moeten leggen. En dan moeten we ook kritisch met elkaar durven kijken: welke partijen missen we nog om tot betere oplossingen te komen? Kijk bijvoorbeeld naar huisvesting. De directeur van de woningbouwvereniging sluit nu twee keer per jaar aan bij onze overleggen, maar misschien moet hij wel als vaste gesprekspartner aan tafel zitten. Dan krijgen we een tafel zorg, veiligheid en wonen. En misschien concluderen we dan ook wel dat werk en inkomen een cruciale factor is, die ook aan tafel moet zitten.”

Pas loslaten als het is opgelost

“Uiteindelijk moet wat je bestuurlijk met elkaar afspreekt ertoe leiden, dat het werk voor professionals makkelijker wordt. Dat kan alleen als bestuurders, maar ook directeuren en managers werken vanuit de gedachte ‘we laten het pas los als we het ook hebben opgelost’. Soms kom je er als professional niet uit en dan moet je het vertrouwen hebben dat opschalen ertoe leidt, dat diegenen ook hun verantwoordelijkheid nemen. Als bijvoorbeeld de crisisdienst op vrijdagavond belt met een casus waarmee ze nergens terecht kunnen, omdat er te weinig acute ggz-bedden zijn voor mensen met hoog veiligheidsrisico. Dan ga ik, vanuit mijn rol als directeur, niet opgeven tot we een passende plek hebben gevonden.”

Tips voor andere regio's

• Laat het ‘oude denken’, waarin gekeken wordt vanuit macht en formele positie, los. Dat is niet de oplossing. Om te komen tot duurzame oplossingen hebben we elkaar nodig en moeten we over de grenzen van ons eigen organisatiebelang heen durven kijken.
• Bouw aan het gevoel van een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Dat is een randvoorwaarde om resultaten te realiseren. Je moet onder ogen durven zien dat iedereen een aandeel heeft in het probleem en dat iedereen dus ook een bijdrage kan leveren aan het komen tot passende oplossingen.

Einde maken aan een versnipperd speelveld

“Met de decentralisaties in 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk geworden voor het sociaal domein. Dat heeft veel potentie: casuïstiek die voorheen gescheiden was – een deel zat bijvoorbeeld bij de gemeente en een deel bij de provincie – komt nu veel meer samen bij de gemeente. Dat is een goede basisgedachte. Tegelijkertijd zie je dat je moet oppassen dat er niet binnen de gemeente een verkokering ontstaat tussen die verschillende domeinen. Om dat te vermijden is aansluiting tussen die domeinen nodig op lokaal niveau, maar ook op regionaal niveau. Op regionaal niveau doen we dat in de vorm van de commissie zorg en veiligheid. Het is belangrijk om te weten van elkaar wie wat doet. Dat speelveld is nu nog te vaak versnipperd en daar willen we een einde aan maken.”

Besef dat iemand op meer dan één lijstje staat

“Een van de vraagstukken waar we ons over bogen was het inventariseren van de meest schrijnende casussen in onze regio: wie zijn deze mensen en waar lopen ze tegenaan? Dan zie je dat het vaak ouderen zijn die worstelen met niet passende huisvesting, geen inkomen, geen begeleiding. Je ziet dat je echt onorthodoxe maatregelen moet nemen om dit soort mensen te helpen. Bij deze casussen heb je veel slagkracht nodig, meer dan binnen een gemeente te realiseren is. Samenwerking is erg belangrijk. Een ander onderwerp dat speelt in onze regio zijn jongeren en drugs. Daar zie je dat het voor een deel gaat over strafrecht, voor een deel over ondermijning, maar ook begeleiding. Wat in het begin heel erg helpt en nog steeds helpend is, is het besef dat sommigen denken dat iemand alleen op haar eigen lijstje komt en dan blijkt dat iemand ook op andermans lijstje staat.”

Strikte beoordeling van casussen en onderwerpen

“In de commissie zorg en veiligheid richten we ons strikt op de onderwerpen op dat snijvlak van zorg en veiligheid. De mensen die we bespreken leveren overlast op voor de samenleving aan de ene kant (veiligheid) én aan de andere kan speelt; wat is er nodig – veelal vanuit zorg – om te zorgen dat iemand ander gedrag gaat vertonen? Soms is dat met harde hand en soms met zachte hand. Het strikt focussen op onderwerpen op het snijvlak van zorg en veiligheid is cruciaal om een heldere afbakening te garanderen.”  

Heb aandacht voor de governance

“De afgelopen jaren zijn nieuwe vormen van samenwerken ontstaan, waar de commissie zorg en veiligheid een mooi voorbeeld van is. Dat neemt niet weg dat we, ook bij de commissie zorg en veiligheid, zoekend zijn naar de passende governance-structuur: wie gaat waarover, wie is waarvoor verantwoordelijk, waar vindt besluitvorming plaats, wie neemt formeel de besluiten en moeten die besluiten ook nog geratificeerd worden? Focus op de inhoudelijke vraagstukken, maar verlies daarbij de governance vraagstukken niet uit het oog. Want als er discussie ontstaat, krijg je geheid de vraag:‘wie heeft dat besluit genomen en is hij/zij daartoe bevoegd?’. Het spreekt natuurlijk voor zich dat je organisch kan groeien, maar blijf alert op de governance.”

Tip voor andere regio's

• Sta bewust stil bij de governance-structuur: het moet duidelijk zijn wie vanuit welke rol en met welk mandaat aan tafel zit.