Het is maar een klein, onopvallend gebouwtje. Het zou een transformatorhuisje kunnen zijn, ware het niet dat een van de vier zijden voor een groot deel van glas is. Achter dat glas blinkt het staal van een buizenstelsel. Het is het zenuwcentrum van het warmtenet van het Nieuwveense bedrijventerrein Schoterhoek II. Hier komt het water binnen dat zojuist in de naastgelegen afvalwaterzuiveringsinstallatie (awzi) is gereinigd, vervolgens wordt het in het warmtenet gepompt waarop alle bedrijven op het tien hectare grote terrein zijn aangesloten. 
Een warmtenet is op zichzelf niet bijzonder meer. Wat dit warmtenet wel uniek maakt, is dat het door de gemeente Nieuwkoop, waar Nieuwveen onder valt, zélf is ontwikkeld en aangelegd – al voor het bedrijventerrein werd ingevuld. Inmiddels is het warmtenet eigendom van de aangesloten bedrijven die zich in een coöperatie hebben verenigd. 
Het is, zegt wethouder Antoinette Ingwersen (CDA), het eerste en bij haar weten vooralsnog enige bedrijventerrein dat in deze vorm tot stand is gekomen. Bijzonder voor een gemeente met niet veel meer dan dertigduizend inwoners. ‘We hebben hiermee echt onze nek uitgestoken. Het was gewaagd, maar het heeft goed uitgepakt.’ 

Nieuwkoop had natuurlijk kunnen wachten op nieuwe technieken die nog ontwikkeld worden, bijvoorbeeld op een massale toepassing van waterstof waarmee een bedrijventerrein ook duurzaam ontwikkeld kan worden. ‘Maar waar je initiatieven kunt nemen om minder gas te gebruiken, moet je dat doen. Je moet nu de kansen benutten die er zijn, en niet eindeloos wachten op utopische oplossingen. We hebben wel goed gekeken naar duurzame oplossingen, je bron moet wel langdurig beschikbaar zin. We hebben hier ook diverse glastuinbouwbedrijven die interessant kunnen zijn voor warmtelevering.’
Aan die voorwaarde van een betrouwbaar aanbod wordt in Nieuwveen in ieder geval voldaan. Het hoogheemraadschap Rijnland was even van plan om de kleine awzi’s te sluiten en te concentreren in één grote installatie, maar zag daar toch vanaf. En dus blijft de awzi in de toekomst haar ‘effluent’ (gezuiverd water dat een zuiveringsinstallatie verlaat) beschikbaar stellen voor het bedrijventerrein.

Het was gewaagd, maar het heeft goed uitgepakt

Zwembad

Het begon allemaal een jaar of vijf geleden. Rijnland loosde het gezuiverde water altijd rechtstreeks in het Aarkanaal. Tot iemand op het idee kwam om een aftakking te maken naar het zwembad, dat praktisch naast de awzi ligt. Jan Willem van der Linde, procesmanager ruimtelijke ontwikkeling bij de gemeente: ‘Het effluent is in de zomer warmer dan 20 graden. Dat wilden we benutten voor de verwarming van het zwembad. Dat was heel kleinschalig. Zo konden we ervaring opdoen voor het bedrijventerrein, waarvoor de plannen toen al klaar lagen.’
Toen Ingwersen in 2018 als wethouder begon, was Nieuwkoop al bezig met het experiment van het zwembad. ‘Het was spannend’, herinnert ze zich. ‘Er waren veel onzekerheden, maar we geloofden erin om dit ook toe te passen voor het nieuw aan te leggen bedrijventerrein. Natuurlijk is er in de raad veel over gesproken, iedereen zat met vragen. Wie is de eigenaar van de warmte, hoe werkt dat met zo’n coöperatie? Dat hadden wij ook nog niet helemaal helder, maar we wilden het opstarten om dit te onderzoeken. We zagen veel kansen, maar wisten dat we in de loop van het traject nog van alles zouden moeten uitzoeken. Gelukkig hadden we die geslaagde pilot van het zwembad. En bij elke vertraging hebben we de raad meegenomen in onze afwegingen.’
Maar ook de ondernemers die belangstelling hadden voor een plekje op het industrieterrein, zaten met vragen. De belangrijkste: wanneer begint de gemeente eindelijk eens met de aanleg?
Het kost tijd, zo’n project voorbereiden en in de markt zetten, zegt Ingwersen. ‘Het besluit om een bedrijventerrein te ontwikkelen dateert al van 2016. De gemeenteraad heeft in juli 2018 het krediet beschikbaar gesteld en bijna twee jaar later, in september 2020, is pas gestart met de aanleg. Ondernemers willen het liefst zo snel mogelijk gewoon bouwen, maar dat kon even niet. Daarom hielden we vast aan ons verhaal. We hielden onze rug recht en bleven met de ondernemers in gesprek. Nu zijn ze enthousiast, en het terrein is volledig uitgegeven.’
En dan was er nog Rijnland. ‘Dit was nieuw voor ze’, zegt Van der Linde. ‘Wij vroegen Rijnland zijn effluent aan ons beschikbaar te stellen. Dat betekende onder meer dat wij een pomp op zijn terrein moesten plaatsen om het water uit de kelder weg te pompen. Het duurde even, maar er zijn uiteindelijk goede afspraken over gemaakt.’ Inmiddels is Rijnland een groot fan van het warmtenet en bereid om het effluent op meer plekken beschikbaar te stellen. Ingwersen: ‘We gaan hier aan de overkant nog een woonwijk bouwen en onderzoeken, samen met de coöperatie, of een aftakking van het warmtenet naar die wijk mogelijk is.’

Aanbesteding

De techniek is niet zo ingewikkeld, zegt Van der Linde. Leidingen, een pomp en een warmte-koudeopslag (wko) die dient als buffer als het effluentaanbod even wat minder is en in de zomer kan worden gebruikt voor koeling van de bedrijven. Veel meer is het niet.
De aanbesteding was een ander verhaal. Van der Linde: ‘De eerste aanbesteding liep op niets uit. We hadden het project integraal aanbesteed, maar de offertes die daarop werden uitgebracht, gaven ons onvoldoende vertrouwen en waren bovendien heel hoog geprijsd. We hebben mensen in huis met kennis van zaken, die zagen dat ook. En we wilden vooral zelf de regie houden om dat de onderlinge afstemming en de voortgang zo belangrijk waren. Toen hebben we voor een andere opzet gekozen en het opgeknipt in drie grote projecten: het installatiehuis, de wko en het leidingenwerk. Drie onderdelen, maar met één projectleider. Dat liep wél goed. Doordat we het uit elkaar hadden getrokken, kwamen we ineens ook bij andere aanbestedingsgrenzen uit. Dat scheelde uiteindelijk zo’n 35 procent. Best schokkend eigenlijk, als blijkt dat hetzelfde product voor zoveel minder geld kan worden gerealiseerd. Dan zie je hoe belangrijk het is om zelf kennis in huis te hebben, regie te houden en kritisch mee te kijken.’

Het warmtenet is een gezamenlijke verantwoordelijkheid geworden

Kleinschaligheid

Alles klopte in Nieuwkoop: de aanwezigheid van de zuiveringsinstallatie, de geslaagde pilot bij het zwembad en de mogelijkheid om op die plek ook een bedrijventerrein te ontwikkelen. Toch kan het ook inspirerend zijn voor andere gemeenten waar de omstandigheden minder ideaal lijken, zegt Van der Linde. ‘Bijna elke gemeente heeft wel een zuiveringsinstallatie, die liggen vaak in de buurt van bebouwing.’ 
Dat inwoners of bedrijven zelf eigenaar zijn van hun eigen warmte, scheelt ook, vult Ingwersen aan. ‘Het warmtenet is een gezamenlijke verantwoordelijkheid geworden. Dat zorgt voor onderlinge verbinding, de ondernemers moeten sowieso twee keer per jaar een ledenvergadering van de coöperatie houden.’
Het lijkt een project met alleen maar winnaars: het klimaat, want minder gasverbruik, de ondernemers die hun warmte afnemen voor de kostprijs, en de gemeente die haar investering van anderhalf miljoen al voor twee derde heeft terugverdiend uit de grondexploitatie van het bedrijventerrein en een belangrijke ervaring rijker is.
Het smaakt dus naar meer? Ingwersen: ‘Zeker. We zijn bezig met de nieuwbouw van een paar scholen. Daar willen we ook een wko met overcapaciteit realiseren om voor de omliggende huizen ook een warmtenetje aan te leggen. We zijn nu zo ver dat we dit soort dingen aandurven. Door onze ervaring met dit warmtenet is alles wat er nu aan komt, minder spannend.’