Om de rechtmatigheid binnen de Wmo en de Jeugdwet te controleren en onderzoeken, hebben gemeenten een toezichthouder nodig. Binnen de Wmo is dit verplicht, binnen de Jeugdwet wordt het sterk aangeraden. Hoe gaan de gemeenten hiermee om? Hoe richten ze het in? Waar lopen ze tegenaan? En wat komen ze tegen? Team Zorg van VNG Naleving legt deze en andere vragen voor aan toezichthouders van verschillende gemeenten.
Marco Vermaas is sinds 2016 sociaal rechercheur/toezichthouder rechtmatigheid en procesregisseur in Nijmegen.
Hoe is toezicht op en handhaving van de Wmo 2015 en de Jeugdwet georganiseerd in Nijmegen?
"Nijmegen/ROB (Regionaal Ondersteuningsbureau) heeft een centraal meldpunt ingericht. Daar worden alle meldingen geregistreerd. Wij werken regionaal en zijn centrumgemeente voor beschermd wonen. In 2016 is een team geformeerd met verschillende experts die, in beginsel vanuit hun eigen specialisme, naar signalen/zaken kijken. Het team bestaat uit een projectleider, juristen, beleidsmedewerkers, een contractmanager, een registeraccountant (rechtmatigheidscontrole), toezichthouders Wmo GGD Gelderland-Zuid (kwaliteitscontrole) en sociaal rechercheurs/toezichthouder Wmo en Jeugdwet (rechtmatigheid/fraude).
Door het bundelen van expertise kunnen wij signalen snel, vanuit de verschillende vakgebieden, analyseren en prioriteren. Het bureau heeft een procesregisseur die in de uitvoering, zowel in- als extern, de verbindende schakel is en procesregie houdt op de (fraude)onderzoeken."
Wat zijn voor jou de belangrijkste randvoorwaarden om optimaal te kunnen functioneren?
"Je hebt zowel binnen als buiten de organisatie 'korte lijntjes' met alle relevante partijen nodig. Elkaar weten te vinden werkt effectief. Leg ook de verantwoordelijkheid daar waar ze thuishoort en respecteer andere inzichten en gedachten van collega’s die een andere rol en taak vervullen binnen het geheel. Deel de kennis die je opdoet tijdens onderzoeken en maak collega’s bewust dat de praktijk sterk kan afwijken van de papieren werkelijkheid. Of zoals Johan Cruijff zei: "Je gaat het pas zien als je het doorhebt.""
Welke trends zie je in je dagelijks werk als het gaat om fraude binnen de Wmo?
"Malafide zorgaanbieders of zorgaanbieders die niet functioneren volgens de afspraken zijn van alle tijden, maar sinds de verantwoordelijkheid van de Wmo 2015 en Jeugdwet bij de gemeenten ligt, komen ze sneller in het vizier. Althans, als je het toezicht hebt ingericht. Bij handhaving zien wij een tendens waarbij werknemers van malafide zorgaanbieders die uit de markt werden gehaald, als zelfstandige ondernemers een doorstart maken in het aanbieden van zorg.
Zij hebben aan het 'verdienmodel' geroken en nemen de cliënten van hun voormalige werkgever mee naar hun eigen nieuwe organisatie. Vaak hebben ze onvoldoende kennis van de regels, voldoen ze niet aan de kwaliteitseisen en is het makkelijk veel geld verdienen. Verder valt op dat zorgaanbieders die bij gunning van ZIN-contracten niet (opnieuw) gecontracteerd worden vanwege 'gebreken', als onderaannemer aan de slag gaan of hun werkterrein verleggen naar de pgb. De hoofdaannemer is verantwoordelijk voor de kwaliteit en rechtmatig handelen van de onderaannemer."
Welke casus is je het meeste bijgebleven?
"In Nijmegen hebben we een aantal zaken gedraaid; de Rigtergroep was een grote zaak die momenteel nog onder de rechter is. Een andere zaak die mij is bijgebleven gaat over een budgethouder die zelfstandig in een appartement woont met een indicatie. Het gaat om beschermd wonen en intensieve begeleiding. Deze budgethouder had een ruim pgb-budget en voerde daar zelf de regie over. Hij gebruikte dit budget niet om zorg/begeleiding in te kopen maar huurde daarmee een zzp-zorgaanbieder in als personal-assistant(s). Die kreeg opdracht om de hond uit te laten als de budgethouder niet thuis was, hem door heel Nederland en daarbuiten rond te rijden en om boodschappen te doen en die thuis af te leveren. Ook had hij een bedrijf op naam en betaalde hij vanuit het budget allerhande zaken, behalve zorg/begeleiding.
Deze budgethouder leefde als God in Frankrijk. Gelukkig hadden twee begeleiders (die korte tijd door budgethouder werden ingehuurd) de moed om deze situatie met ons te delen. Hier zagen we dat er aan de voorkant nog veel te winnen is. Niet alleen het toezicht, maar ook de toelatingseisen. Ook daar moeten we goed naar blijven kijken. Vertrouwen is goed, kwalitatieve toets en toezicht is beter."
Kun je een aantal partijen - intern en extern - noemen met wie samenwerking noodzakelijk is en hoe dit in de praktijk gaat?
"In ons vak is samenwerking essentieel, zoals met andere gemeenten, de regionale zorgkantoren, directie opsporing Inspectie-SZW (iSZW), politie, team zorgfraude van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), VNG KCHN en Team Zorg van KCHN, Belastingdienst, Wmo Toezicht GGD, Sociale Verzekeringsbank (SVB) en het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ). Die laatste onderzoekt en deelt meldingen over zorgfraude en signaleert trends en ontwikkelingen. Zodat fraude beter en effectiever wordt opgespoord en afgehandeld. We weten elkaar steeds beter te vinden. Alleen kan je niets, je moet het samen doen."
Maak je gebruik van de producten en diensten van VNG KCHN en aan welke of welk soort producten en diensten zou je behoefte hebben?
"Ik vind het belangrijk om steeds de laatste ontwikkelingen binnen ons vakgebied te volgen. Wij hebben dan ook een abonnement bij VNG KCHN. De site van VNG KCHN, Naleving.net, is een bron van informatie en heeft een interessante agenda op het gebied van kennisoverdracht toezicht en handhaving. Zo vond in april een 3-daagse incompanytraining Aanpak fraudeonderzoek binnen de Wmo 2015 en Jeugdwet plaats. Die volgden wij samen met collega’s uit de regio.
Dit was meteen een mooie gelegenheid om praktijkervaringen tussen toezichthouders rechtmatigheid uit te wisselen en het contact met netwerkpartners te onderhouden. De huidige producten en diensten van VNG KCHN geven een welkome ondersteuning bij het vervullen van onze rol als toezichthouder rechtmatigheid in de Wmo 2015 en Jeugdwet."