Het was een inspraakavond met keurige mensen. Ze vonden zeker dat de Montessorischool een nieuw gebouw moest krijgen. Maar alleen niet voor hun deur. De boodschap was niet mis te verstaan: deze buurt zou procederen tot de laatste rechter om te zorgen dat het niet zou gebeuren.

Ik moest aan deze avond terugdenken bij het verschijnen van weer de alarmerende KNMI-studie waaruit blijkt dat de zeespiegel tot wel 1,2 meter kan stijgen in 2100. Het is buiten kijf dat er iets moet gebeuren. Het openbaar bestuur staat voor de noodzaak radicale keuzes te maken voor de ruimtelijke inrichting van Nederland. Hoe wegen (en combineren) we de ruimteclaims van klimaatadaptatie, de energietransitie, stikstofproblematiek, woningbouw, infrastructuur en economie? Zeker is dat het gaat schuren, en ook dat er altijd  redenen zijn om de onaangenaamheden waar dit mee gepaard gaat, uit te stellen. De wethouder Onderwijs van toen had geen klagen vergeleken met zijn collega die het gesprek voerde met omwonenden over een nieuwe verslaafdenopvang. De bezwaren van deze buurtbewoners kregen in de gemeenteraad veel gehoor, ook in het licht van de naderende verkiezingen.

Wanneer iedereen enkel naar het eigen belang kijkt, is dat op de langere termijn slecht voor iedereen. Goed onderwijs en verslaafdenopvang zijn in het publiek belang. Net als dijkverzwaring, duurzame energieopwekking en woningbouw. De beslissingen die op de korte termijn nodig zijn voor de leefbaarheid in de toekomst, verdragen zich alleen niet zo goed met onze emotie-democratie.

De ruimtelijke puzzel is goed te doen als we samen de richting bepalen

Hoe komen we af van het kortetermijndenken? Spelregels en fair play zijn belangrijke ingrediënten om goed uit de maatschappelijke strijd te komen. Dat betekent rekening houden met verschillende belangen en met de karakteristieke waarden van landschappen, dorpen en steden. Het is kiezen wat je wáár een plek geeft, ongeacht bestuurlijke grenzen. Ook is het zoeken naar nieuwe oplossingen. Het combineren van vraagstukken vergroot de ruimte voor oplossingen; een bos met windmolens kan ecologisch en recreatief waardevol zijn.

De ruimtelijke puzzel is uitdagend, maar goed te doen als gemeenten, provincies, waterschappen en het rijk samen de richting bepalen, over de grenzen van beleidsdomeinen heen kijken en uiteindelijk  de pijn eerlijk verdelen. Windmolens plaatsen én de CO2-uitstoot van de industrie aan banden leggen. Participatie van burgers en belangengroepen is daarbij een groot goed. Wie onevenredig in zijn belang wordt geschaad, moet compensatie krijgen.

Het vraagt leiderschap om er gezamenlijk voor te gaan staan, het verhaal uit te dragen in alle bestuurslagen en – ook als er verkiezingen aan komen – weerstand te bieden aan de emotie-democratie.