VNG Magazine nummer 13, 11 september 2020

Auteur: Leonard Geluk

Leonard Geluk Commentaar VNG Magazine

De opschalingskorting is voor 2020 en 2021 bevroren. Dat is goed nieuws. Dit geeft gemeenten lucht. Maar voor ons staat vast dat de opschalingskorting niet alleen moet worden bevroren maar definitief moet worden afgeschaft. Voor het eerst zit er een bres in het bastion van de opschalingskorting. 

De opschalingskorting is een korting op de algemene uitkering uit het gemeentefonds. De reden voor deze korting was gelegen in het idee van toenmalig BZK-minister Ronald Plasterk dat gemeenten een fors bedrag (oplopend tot 1 miljard euro) kunnen besparen door op te schalen. Door te fuseren ontstaan grotere gemeenten, bij voorkeur met minimaal honderdduizend inwoners. Als je fuseert, heb je minder geld nodig. Er zijn dan minder burgemeesters nodig, minder wethouders, en minder kosten voor het gemeentelijke apparaat. In 2015 werd alvast besloten een bedrag in te houden op het budget van gemeenten. Dit bedrag zou in de loop der jaren verder oplopen naar een jaarlijkse 1 miljard euro. En dat terwijl gemeenten nog niet eens met opschalen waren begonnen.

Maarten Allers, hoogleraar economie van decentrale overheden, legde onlangs in een VNG-podcast uit hoe vreemd deze regeling eigenlijk is. Samen met zijn medewerkers aan de Rijksuniversiteit Groningen deed hij onderzoek naar de mogelijke effecten van opschaling. Uit deze onderzoeken bleek dat opschaling meestal geen enkel effect heeft op de begroting. Bij alle gemeenten die in het verleden een herindelingstraject hebben doorgemaakt vonden ze een nul-effect. Opschalen kostte geen extra geld, maar het leverde ook geen besparing op. Dus al helemaal niet 1 miljard.

Opschaling heeft meestal geen enkel effect op de begroting

Allers plaatst nog een kanttekening. Stel dat de onderzoekers wel een effect hadden gevonden, dan nog zou de opschalingskorting geen eerlijke maatregel zijn. Voor veel gemeenten is opschalen namelijk niet eens een optie, denk aan een gemeente als Amsterdam. Terwijl de korting wel voor alle gemeenten gevolgen heeft. Daar komt bij dat fusie van gemeenten als top-downmaatregel, zonder draagvlak, zeer ongewenst is. De enige reden om zomaar een smak geld uit het gemeentefonds te halen, is omdat het geld blijkbaar ergens anders nodig was. Zo zou het Rijk niet met een medeoverheid moeten omgaan. Om die reden zet de VNG zich in om de opschalingskorting helemaal van tafel te krijgen.

Bij de kabinetsformatie moet dit geregeld worden. De financiële positie van gemeenten moet structureel verbeteren, niet alleen incidenteel. Dit is een harde voorwaarde.  Pas als de opschalingskorting structureel van tafel is, ligt er een basis voor  structurele samenwerking met het nieuwe kabinet. Bevriezen moet een eerste stap zijn op weg naar de gehele afschaffing van deze ongerechtvaardigde maatregel.

Leonard Geluk is Algemeen directeur van de VNG, leonard.geluk@vng.nl, @GelukLeonard