VNG Magazine nummer 16, 22 oktober 2021
Tekst: Sanne van der Most
De ambtsketen is er in alle soorten en maten. Wanneer je hem omdoet en hoe je er als burgemeester tegen aankijkt, verschilt ook per gemeente. De een draagt hem puur voor de vorm, de ander omarmt de symbolische waarde. VNG Magazine maakte een rondgang.
Voor Sjors Fröhlich heeft de ambtsketen een grote symbolische waarde. ‘Als ik hem om heb, is het plaatje compleet. Zonder keten ben ik gewoon Sjors. Mét keten ben ik de burgemeester. Ik draag hem als voorzitter van de raadsvergadering maar ook tijdens de lintjesregen, als ik in de Kinderboekenweek bij een school op bezoek ga of als ik naar een opening ga of naar een diamanten bruidspaar. Mensen vragen er ook echt om en het roept ook vaak leuke reacties op. Vanmorgen was ik op een basisschool om voor te lezen. De kinderen waren erg onder de indruk van mijn keten. Eén meisje vroeg zelfs: “Waar kun je die ketting kopen?” Geweldig toch? Voor mij is de ambtsketen dan ook iets van alle tijden. Natuurlijk kun je zeggen dat het een ouderwets ding is en je kunt je afvragen of de burgemeester soms boven de rest van het volk is verheven als hij die ketting draagt. Ik zie dat anders. De burgemeester staat echt tussen de mensen en de keten maakt hem vooral herkenbaar als burgemeester.’
Halve boten
Fröhlich is er duidelijk een die zijn keten koestert. Helemaal sinds hij zelf mocht meedenken over het ontwerp. ‘In 2019 is onze gemeente Vijfheerenlanden ontstaan uit zestien woonplaatsen. Daar hoorde natuurlijk een nieuwe eigen ambtsketen bij die we speciaal hebben laten ontwerpen door een edelsmid in de regio.’
Zonder keten ben ik gewoon Sjors, mét keten ben ik de burgemeester
Doordat Fröhlich zelf bij het ontwerp van de nieuwe keten betrokken was, kon hij uitgebreid meedenken. ‘Hij moet goed zitten en mooi vallen over een kostuum’, zegt hij. ‘Ook als de burgemeester een vrouw is. Hij moet handig op te bergen zijn, want ik ga geen enorme koffer meesjouwen. En verder moet je wél echt kunnen zien dat het een ambtsketen is. Soms zie je van die dunne kettinkjes die veel te weinig uitstralen en soms bungelen er halve boten aan. Een mooie grote schakel vond ik wel belangrijk.’
Geheimpje
Als kers op de taart mocht Fröhlich zelf meesmeden. ‘Bij het ontwerp is goed gekeken naar een karakteristiek element van alle afzonderlijke plaatsen. Ze moesten zich er allemaal in kunnen herkennen. Binnen iedere schakel zit daarom een icoontje dat een oude kern weerspiegelt. Een brug en een ooievaar bijvoorbeeld. Die laatste, het symbool van Schoonrewoerd, heb ik zelf mogen gieten. Wat een vakmanschap. Echt millimeterwerk. Een geweldige ervaring waardoor ik me nu alleen nog maar meer bewust ben van het feit dat ik de eerste benoemde burgemeester ben van onze nieuwe gemeente. Als deze keten over honderd jaar nog steeds wordt gedragen, dan is het wel een heel speciaal idee dat ik heb meegedacht.
‘En, geheimpje, de achterkant van de ooievaarsschakel draagt mijn initialen. Heel klein, maar toch.’
Een blikvanger met statuur
‘Een burgemeester is als een fiets, zonder ketting is hij niets’, ‘een ambtsketen heeft een goede boezem nodig’ en ‘de zichtbare magie van een burgemeester’. Zoveel burgemeesters, zoveel ketens en zoveel verhalen. VNG Magazine hield een rondgang. Wat betekent de keten voor u? Voor wie draagt u hem eigenlijk en is hij nog wel van deze tijd?
Dat laatste is hij volgens Gido Oude Kotte, burgemeester van Aalsmeer absoluut wel. ‘Sterker nog, de ambtsketen is juist helemaal van deze tijd’, zegt hij. ‘In de huidige tijdgeest proberen we alles te versimpelen en gelijk te maken. Maar een eerste burger is er niet voor niets. De ambtsketen hoort daarbij. Het is de zichtbare magie van het zijn van burgemeester. Bij een bijzondere gelegenheid waar de burgemeester wordt verwacht, wordt uitgekeken naar de ambtsketen. Het maakt het ambt tastbaar en het bijzondere moment extra zichtbaar. Juist daar waar behoefte is aan de burgemeester, kan het ambtsketen goed werken om mij als persoon “Gido” los te koppelen van het ambt.’
Gewoon een meneer met een pak
Jean Paul Gebben, burgemeester van Dronten, herkent het. ‘Ik was een jong startend wethoudertje en mocht naar een honderdjarige omdat de burgemeester vakantie had en de loco ziek was. De avond ervoor heb ik nog de keten staan passen voor de spiegel. Ik herinner me de teleurstelling op het gezicht van de jarige: “Dan word je honderd en dan sturen ze niet eens de echte burgemeester”. Die ervaring leerde me dat ik altijd probeer om echt zelf te gaan. Het gaat natuurlijk niet om mij als persoon, maar om het ambt van burgemeester. Nu zie ik ook echt hoe belangrijk de keten als symbool is. Voor honderdjarigen, zestigjarige huwelijken en kinderen op school heeft het inderdaad iets magisch. Als je in een klas komt en je hebt hem niet om, ben je gewoon een meneer met een pak.’
Geen speelgoed
‘Symboliek is een waardevol instrument’, vindt Sander Schelberg, burgemeester van Hengelo. ‘Met keten ben je onmiddellijk de burgemeester. De keten helpt de burgemeester ook in het uitoefenen van de functie. Zo geeft de instructie de verplichting om “bij oproer de keten te dragen”. Dat lijkt mij in deze tijd zeer af te raden. Maar in de tijd dat de instructie is geschreven, was het wel handig. De burgemeester was vaak iemand van ver buiten. Door de keten te dragen was het voor iedereen, dus ook brandweer en politie, duidelijk dat dat de opperbevelhebber was. Daarom zal ik ook nooit iemand voor de grap de keten even omhangen. Het is geen speelgoed.’
Onder je colbert wegmoffelen
‘Burgemeester ben je ieder uur van de dag, of je die keten nu om hebt of niet’, zegt Oebele Brouwer, burgemeester van Achtkarspelen. ‘En tóch is het met keten om echt anders. Het is een blikvanger die statuur geeft, vooral in de ogen van de inwoners. En ik draag hem graag. Hoe zwaar dat ding ook is, want volgens mij hebben wij één van de zwaarste van Friesland. Meestal pak ik de fiets maar de koffer waar de keten is zit, is zo groot, die past echt niet in de fietstas. Ik heb ontdekt dat er dan maar één manier is: de ambtsketen gewoon onder je colbertje wegmoffelen en als je er bijna bent op de juiste plek draperen. Gaat altijd goed en het voorkomt dat je met die blikvanger op de fiets zit.’
Magie
Ina Sjerps, burgemeester van Harlingen, spreekt ook over magie. ‘Die hangt nog steeds om de functie van burgemeester heen. Burgemeesters herkennen dat en kennen er ook waarde aan toe. Zelf doe ik dat ook. Ik vind het vooral heel mooi om de keten te kunnen dragen als dat meerwaarde heeft voor burgers. Daarop probeer ik in te spelen. Mijn eigen keten is overigens vermaakt zodat hij beter past bij het vrouwenfiguur. Hij is wat ingekort. Dames hebben over het algemeen een smaller bovenlichaam en vaker geen colbert maar een jurk waardoor de keten makkelijk wegglijdt.’ Op de foto: burgemeester Ina Sjerps bij het huwelijksjubileum van Jan en Geesje Ligthart (Foto: Ubbo Posthuma)
Zilveren sigarettenkoker
De ambtsketen van De Ronde Venen is op een wel heel bijzondere manier tot stand gekomen. ‘In de keten zitten de verhalen van de mensen die speciaal voor de nieuwe keten zilver hebben ingeleverd’, vertelt burgemeester Maarten Divendal. ‘Zo’n vijftig inwoners deden mee. Dat varieerde van een lepeltje tot een zilveren sigarettenkoker, met de mededeling: ik schaam er zo voor dat ik heb gerookt, dat deze sigarettenkoker niet later bij mijn (klein)kinderen terecht hoeft te komen. Juist door die verhalen heeft de keten voor mij een zeer bijzondere betekenis en draag ik hem met trots.’
Spontaan een kus
Mooi is ook het verhaal van Bram van Hemmen, burgemeester van Hoeksche Waard. ‘Ik ben in coronatijd gestart, waardoor mijn installatie plaatsvond toen de anderhalvemeterregel gold. Daardoor mocht mijn vrouw Claudia de keten omhangen. Spontaan gaf ze me hierbij een kus. Er klonk een “ahhh” in het publiek en de volgende dag gingen de krantenartikelen vooral over dit intieme moment.’
Té weinig vrouwen
De quote over de ‘goede boezem’ komt van Mieke Baltus, sinds juni dit jaar burgemeester van Lelystad. ‘Tijdens mijn installatie had ik natuurlijk een speech voorbereid, maar toen ik de ambtsketen omdeed en met trots naar beneden keek, kwam die uitspraak spontaan in mij op en gooide ik hem er even spontaan uit. Omdat ik écht vind dat hij vrouwen goed staat maar zeker ook omdat ik vind dat er nog steeds té weinig vrouwen burgemeester zijn. Het gaat het laatste jaar opvallend beter, maar er is nog lang geen fiftyfiftyverhouding.’
De zwaarste van Nederland
‘Een tijd geleden was er een Twitterchallenge waaruit bleek dat de keten van Texel officieus de zwaarste is van Nederland’, zegt burgemeester Michiel Uitdehaag van Texel. ‘Die “last” draag ik met trots. Om de keten niet op te buik te laten klotsen, moet je rechtop lopen. Dat zorgt voor wat extra statuur. Ik voel me niet nóg meer burgemeester met de keten om, maar de woordkeuze en uitlatingen zijn wel wat correcter dan zonder keten.’
Tien gulden voor de penning
De burgemeester van Epe draagt nog altijd de keten die in 1853 is gemaakt, toen het kleinood wettelijk verplicht werd. ‘De kosten waren toen 10 gulden voor de penning en vijf gulden voor de ketting’, zegt de huidige burgemeester Tom Horn van de Veluwse gemeente. Horn roemt de bescheiden uitstraling van de keten. ‘Persoonlijk vind ik de eenvoud en soberheid mooi. Bovendien is de keten makkelijk mee te nemen. Maar de soberheid geeft wel aanleiding om te spreken van “de ketting”. Omdat de keten zo compact is, zit deze in een speciaal gemaakt stoffen etui, dat makkelijk in de broekzak gestoken kan worden.’
Haarlemmermeer drooggelegd
In 1852 werd de ambtsketen vastgelegd in de wet. 1852 was óók het jaar dat de Haarlemmermeer werd drooggelegd en een nieuwe gemeente ontstond. Burgemeester Marianne Schuurmans: ‘In dat jaar begon van opbouw van de gemeente. Haarlemmermeer was straatarm. De omliggende gemeenten hebben er toen financieel voor gezorgd dat de gemeente de ambtsketen kreeg en stelden allemaal een schakel met hun gemeentewapen ter beschikking. Bij de fusie van Haarlemmermeer, Haarlemmerliede en Spaarnwoude is een nieuwe ambtsketen gemaakt die ik met trots mag dragen. De nieuwe keten is strak en modern vormgegeven en bevat veel symboliek. Maar de schakels van de omliggende gemeenten vormen nog altijd de basis.’