Lef kan de gemeente Zuidplas niet worden ontzegd. Dat zegt ze zelf ook in het masterplan waarin de contouren van een nieuw dorp zijn vastgelegd: ‘We tonen als gemeente Zuidplas lef en nemen de regie voor de ontwikkeling van het nieuwe “Vijfde Dorp” in eigen hand.’
Een nieuw dorp bouwen, dat gebeurt niet zo vaak meer sinds de inpoldering van de Zuiderzee. In Vijfheerenlanden, hemelsbreed nog geen 35 kilometer van Zuidplas, is het dorp Hoef en Haag in aanbouw. Maar de geleerden zijn het er niet over eens of dat het predicaat ‘dorp’ echt verdient. Het ligt een paar honderd meter van Vianen, aan de andere kant van de A27. Maar waar straks het Vijfde Dorp van Zuidplas – naam nog niet bekend – verrijst, is nu nog een groen, agrarisch gebied. Over vijftien tot twintig jaar staan daar 8.000 woningen. Ter vergelijking: Zuidplas telt nu ongeveer 19.000 woningen. 

Onder zeeniveau

Dat dorp wordt 6 meter onder zeeniveau gebouwd, ook dat nog. Dat lijkt, in tijden van een stijgende zeespiegel en toenemende wateroverlast door steeds heftigere regenbuien, vragen om problemen. Hoef en Haag ligt tenminste nog 2 meter bóven zeeniveau. 
Deskundigen schreven in NRC een alarmerend verhaal onder de kop ‘Niet bouwen in Zuidplaspolder’, en hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans sprak in het AD al van een ‘rampzalig plan’: ‘Een dorp bouwen op het laagste punt van Nederland. Vanuit het oogpunt van klimaatverandering is dit onverantwoord, Dit houden we niet meer droog.’
Ten eerste, zegt wethouder Jan Hordijk (VVD, ruimtelijke ontwikkeling) van Zuidplas, is dit niet het laagste punt. ‘Dat ligt ook in onze gemeente, maar aan de andere kant van de A20.’ En ten tweede, die lage ligging was juist een belangrijke reden om het wél te doen. ‘Want als we niks doen, gaan de bodemdaling en de verzilting van het grondwater door en dan is het klaar. Het op lange termijn behouden van het grootschalige agrarisch productielandschap vereist het blijven verlagen van de waterpeilen. Op die manier blijven we in de vicieuze cirkel zitten van bodemdaling, peilverlaging en meer bodemdaling. Daarom zien we dit juist als een kans.’

Slaapt u dan nog wel goed, als u die kritiek in de krant leest?
‘Ik lig niet zo snel ergens wakker van. Natuurlijk moeten we veel doen aan waterberging en watercompensatie. Er zijn uitdagingen. Maar net zoals er professoren als meneer Rotmans zijn die zeggen: dit moet je niet doen, zijn er andere deskundigen die zeggen dat het juist heel goed kan. Ik heb Rotmans gevraagd eens te komen kijken en met mij door het gebied te lopen, als dat straks na corona weer kan. Om hem te laten zien wat wij gaan doen. En ik vind het interessant om zijn mening te horen. Er zijn mensen sceptisch, of ronduit tegen het plan. Daar moet je ook naar luisteren.’

Co Verdaas, hoogleraar gebiedsontwikkeling én dijkgraaf in het nabijgelegen waterschap Rivierenland, is een van de deskundigen die wel in het plan gelooft. ‘Er moet iets gebeuren in het gebied, het kan niet zo doorgaan. Tegelijkertijd moeten er de komende tien jaar een miljoen woningen worden bijgebouwd. Dan ga je er niet aan ontkomen om in deze gebieden te bouwen’, stelde hij op de website gebiedsontwikkeling.nu: ‘Bijna een derde van Nederland ligt onder NAP, moeten we dat allemaal maar opgeven? Of je nou 6 meter of 4 meter onder NAP bouwt, het gaat erom dat je voor droge voeten zorgt.’

Uw buurman, Gouda, bouwt ook een nieuwe wijk in hetzelfde, lage gebied. Gaat het gewicht van al die woningen en wegen de draagkracht van de polder niet te boven?
‘We hebben natuurlijk goed gekeken naar de Goudse ervaringen, daar hebben we lessen uit geleerd. De laatste jaren spelen thema’s als bodemdaling en klimaatadaptatie veel sterker dan twaalf jaar geleden, toen de provincie instemde met de Goudse wijk Westergouwe. Maar ook Gouda maakt werk van watermanagement, het is vanzelfsprekend dat wij dat ook doen. En het waterschap is van meet af aan bij de plannen betrokken geweest. Dat ziet het ook als een kans.’

We willen een gemeente van dorpen blijven

Wanneer ontstond eigenlijk het idee om een nieuw dorp te bouwen, was vier niet genoeg?
‘De gemeente Zuidplas is in 2010 juist gevormd om te voorzien in een woningbehoefte. Het was al heel lang duidelijk dat er iets moest gebeuren, maar het werd niet concreet. Daarom hebben we in 2017 zelf het initiatief maar genomen en een bidbook ingediend bij de provincie. Dat heeft geleid tot een masterplan waarmee de raad deze maand heeft ingestemd.’

Was het niet logischer en eenvoudiger geweest aansluitend aan de bestaande dorpen nieuw te bouwen?
‘We willen een gemeente van dorpen blijven. Als je de bestaande kernen sterk gaat uitbreiden, verdwijnt daar het dorpse karakter. Dat willen we graag behouden, dus de keuze van een vijfde dorp was heel bewust.’

Een dorp bouwen is één, een infrastructuur aanleggen is iets anders. 8.000 woningen met gemiddeld 1,6 auto per huishouden, dat zijn bijna 13.000 extra auto’s die het gebied in en uit moeten. 
‘Die woningen staan er niet in één keer. We moeten die verkeersbewegingen blijven monitoren en waar nodig, dat onderdeel van het plan aanpassen. Ik zal niet ontkennen dat sommigen hier vraagtekens bij zetten. Dat zien we ook in Gouda, waar op de bestaande ontsluitingsweg tijdens de spits flinke files staan. We hebben met Gouda en de provincie een flink maatregelenpakket afgesproken over verbetering van infrastructuur in de directe omgeving. Het Vijfde Dorp biedt ook kansen op het gebied van duurzaamheid. Maar ook elektrische auto’s hebben wegen nodig.’

Uiteindelijk zijn het de mensen zelf die een dorp maken tot wat het is

Hoe gaat u voorkomen dat het Vijfde Dorp een zielloos dorp wordt? De bewoners hebben geen gedeelde geschiedenis of cultuur, alles is nieuw. Als er geen sociale verbanden bestaan, hoe kan er dan een gemeenschap ontstaan?
‘Dat is een uitdaging, dat ontken ik niet. Uiteindelijk zijn het de mensen zelf die een dorp maken tot wat het is. De gemeente kan dat stimuleren, door slim te bouwen, te zorgen voor ontmoetingsplekken, initiatieven te ondersteunen. Ik ben ervan overtuigd dat de toekomstige bewoners een sociale structuur gaan ontwikkelen. Nieuwerkerk aan den IJssel (de grootste kern van Zuidplas, red.) is ook klein begonnen. Toen kwamen er veel mensen uit Rotterdam en Den Haag wonen, het verenigingsleven bloeit. Ik hoor het ook in de andere dorpen, de verenigingen profiteren van de aanwas van nieuwe inwoners.’

Is het niet een beetje wrang om zo veel groen op te offeren voor woningzoekenden uit vooral andere gemeenten?
‘Dat er mensen van buiten gaan wonen, is een feit. We kennen in dit land nu eenmaal de vrije vestiging, met uitzondering van een klein muurtje dat we kunnen optrekken voor de sociale huurwoningen. Maar ik weet zeker dat ook mensen uit onze eigen gemeente in het Vijfde Dorp een plekje gaan vinden. Of terugkeren, dat heb ik ook wel gezien in Moerkapelle. Er was een periode dat mensen vertrokken omdat er in het dorp geen woning voor hen was. Daar is een nieuwe wijk gebouwd en nu komen ze terug.’