Met malversaties met zorggeld valt veel te verdienen: tonnen tot miljoenen euro’s per jaar met diensten als huishoudelijke hulp, dagbesteding en begeleiding. Gemeenten zijn nog te weinig alert op de materie, of schrikken van de soms langlopende juridische procedures om oplichters aan te pakken, blijkt uit een rapport dat VNG Naleving in september publiceerde. De aanpak van zorgfraude verdient prioriteit op lokaal en landelijk niveau, concluderen de onderzoekers.
Volgens het rapport zijn fraudeurs op verschillende manieren actief. Ze factureren te hoge bedragen of te veel uren, of brengen duurdere behandelingen in rekening dan verleend. Ook wordt met regelmaat te laag of ongekwalificeerd personeel ingezet.
Malafide zorgverleners zijn daarnaast actief in meerdere gemeenten, waardoor ze lang onder de radar kunnen blijven. Cliënten zien soms wel dat de zorg niet in de haak is, maar durven daar lang niet altijd melding van te maken, uit angst de zorg dan helemaal kwijt te raken. In enkele gevallen worden ze door de zorgverlener gepaaid met cadeaus of reisjes.

Opsporingscapaciteit

Tegelijkertijd is de handhaving niet gemakkelijk. Zorgaanbieders die Wmo- of jeugdzorg aanbieden, vallen niet onder de Wet toetreding zorgaanbieders die erin voorziet dat aanbieders pas aan de slag kunnen als ze voldoen aan de eisen. Ook is een integriteitsonderzoek op basis van de Wet Bibob nu nog niet mogelijk, al werkt het Rijk aan wetgeving om dat te veranderen. Ten slotte is er te weinig opsporingscapaciteit bij gemeenten en is strafrechtelijke vervolging zeldzaam. ‘Er is weinig jurisprudentie’, zegt wethouder Eugène van Mierlo (CDA) van Almelo.
Almelo heeft voor ruim 3 miljoen euro aan vorderingen uitstaan. Van Mierlo kan niet op de specifieke casussen ingaan, omdat ze nog onder de rechter zijn. Maar het totaalbedrag geeft aan, zegt hij, dat het om grote zaken gaat. ‘En dan is dit slechts gebaseerd op een beperkt aantal casussen waarvan het onderzoek al is afgerond.’ 

Als je het niet ziet, dan lijkt het er niet te zijn

Bewustzijn

Almelo staat te boek als een gemeente die stevig inzet op de aanpak van zorgfraude. Van Mierlo reist het land door om de Almelose aanpak toe te lichten. Bewustzijn is het belangrijkst, zegt hij. ‘Als je het niet ziet, dan lijkt het er niet te zijn. Mensen die kwaad willen, vinden altijd weer nieuwe manieren om buiten de lijntjes te kleuren. Maar geld dat bedoeld is voor de zorg, moet ook bij de zorg terechtkomen.’
Over de omvang van het gesjoemel is geen eenduidig beeld. Er lopen meerdere onderzoeken naar. Het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ) brengt fraudesignalen in beeld. Het is een samenwerkingsverband van onder meer de Belastingdienst, inspectiediensten, het OM en zorgverzekeraars. 
Ook de VNG is aangesloten, en steeds meer individuele gemeenten geven meldingen door. Dat laatste heeft onder meer tot gevolg dat het aantal signalen van fraude met de Wmo en de jeugdzorg stijgt. Waar het IKZ in 2017 slechts tien meldingen kreeg van lokale overheden, waren dat er vorig jaar 118. Omdat nog niet alle gemeenten zijn aangemeld bij het IKZ, is het vermoeden dat het totaal aantal gevallen in de praktijk hoger is. ‘Het probleem van fraude met zorggelden is er zeker, en het is groter dan wat we er nu van weten’, zegt Carla Vianen, coördinator onderzoek en analyse bij het IKZ.

Strafbare feiten

Almelo zet in op twee sporen. Ten eerste op duidelijke afspraken met zorgverleners over de kwaliteit van de zorg en van de zorgprofessionals én over de integriteit van de zorgorganisaties. Die afspraken worden opgenomen in het aanbestedingsbestek. ‘Zorgaanbieders tekenen daar zelf voor. Als we merken dat er toch strafbare feiten zijn gepleegd, dan kunnen we overgaan tot ontbinding van het contract.’ 
Ten tweede probeert Almelo zorgfraude op te sporen en verdachten wel degelijk voor de rechter te krijgen. ‘We hebben er bewust voor gekozen onze toezichthoudende capaciteit uit te breiden. Dat zou zichzelf kunnen terugverdienen’, zegt Van Mierlo, wijzend op de openstaande vorderingen. ‘En we zien dat er van onze strenge aanpak een preventieve werking uitgaat. Mensen hebben door dat er met ons niet valt te marchanderen.’
De aanbevelingen uit het rapport wijzen ook die kant op. Gemeenten moeten zorgaanbieders direct aansprakelijk maken voor fraude. De aanpak van fraude moet topprioriteit zijn voor de gemeente. Ook zouden gemeenten op regionaal niveau  meer informatie kunnen uitwisselen.