Het zijn vaak niet de minsten die van Binnenhof naar lokaal bestuur gingen: Liesbeth Spies (CDA), ooit minister van alle gemeenten (Binnenlandse Zaken), nu burgemeester van een van die gemeenten (Alphen aan den Rijn). Sharon Dijksma (PvdA), in totaal zestien jaar Kamerlid, drie keer staatssecretaris en nu wethouder in Amsterdam. Lutz Jacobi (PvdA), elf jaar markant Kamerlid, is nu raadslid in Leeuwarden, waar voormalig CDA-leider Sybrand van Haersma Buma vorig jaar augustus na zeventien jaar Tweede Kamer aantrad als burgemeester. Zij weten als geen ander hoe in ‘Den Haag’ over gemeenten wordt gedacht. VNG Magazine vroeg lokaal bestuurders met een vorig leven aan het Binnenhof naar hun ervaringen.

In de gemeente zijn minstens zo veel achterkamertjes

Zijn de oud-Kamerleden de gemeente en de gemeenteraad anders gaan waarderen nu ze er zelf deel van uitmaken?

Jos Hessels werd in 2009, na zeven jaar Tweede Kamer, burgemeester van Echt-Susteren. En daar viel hem het belang van de korte lijnen tussen kiezer en gekozene op. In zijn gemeenteraad werden bij de laatste verkiezingen álle zetels op basis van voorkeurstemmen gevuld. ‘Als enige in Nederland. En toen waren er nóg zes kandidaten over die ook de voorkeursdrempel haalden, maar van wie hun fracties onvoldoende zetels haalden. Die raadsleden weten dus heel goed wat er onder de mensen leeft, ze hebben een dagelijkse en intensieve band met hun achterban. Dat is voor Kamerleden natuurlijk niet haalbaar, maar het zou goed zijn om te streven naar hechtere banden tussen Kamerleden en hun achterban.’
Dat kan Cisca Joldersma beamen. ‘Ik ben nog veel meer gaan waarderen dat in de gemeenteraad “gewone” mensen zitten die lokaal zijn geworteld. En wat ik ook heb geleerd, is dat er in de gemeente minstens zo veel, zo niet meer “achterkamertjes” zijn dan in Den Haag. De lokale politiek is soms zo ondoorzichtig.’

Gemeenteraden vergaderen zich suf

Toen Mark Verheijen in 2017 terugkeerde in de lokale arena waar hij eerder wethouder en raadslid was, schrok hij. Van het aantal vergaderingen bijvoorbeeld. ‘Dat was echt verveelvoudigd. Gemeenteraden vergaderen zich suf. De onderwerpen zijn complexer geworden, maar vooral door de veelheid en invloed van de gemeenschappelijke regelingen is de rol van het raadslid zowel ingewikkelder als minder aantrekkelijk geworden. Ik vraag me echt af of we hier in de toekomst nog mensen voor kunnen vinden.’

Heeft de Kamer wel genoeg oog en oor voor wat belangrijk is in gemeenten, en hoe stevig is de lobby van gemeenteraden – zo die er al is?

De idee dat lokale politici  hun partijgenoten of gelijkgestemden in de Tweede Kamer kunnen bewerken, noemt Mat Herben ‘luchtfietserij’. Landelijk beleid wordt bepaald tijdens de kabinetsformatie, zegt hij. Als je wilt lobbyen, dan moet dat gebeuren bij het opstellen van de verkiezingsprogramma’s. Overigens heeft hij moeite met politici die ‘amice’-mailtjes sturen haar partijgenoten. ‘Dat leidt letterlijk tot vriendjespolitiek.’
Mohammed Mohandis heeft andere ervaringen. Als Kamerlid zag hij heel wat lobby’s langskomen uit gemeenten of regio’s. Die helpen echt, zegt hij. Voor een stad als Gouda, waar hij raadslid is, ingeklemd tussen de vier grote steden, is het juist heel belangrijk om op essentiële punten de landelijke politiek te blijven bestoken met de eigen agenda, zegt hij.

In Zoetermeer betwijfelt Hilbrand Nawijn of de Tweede Kamer wel genoeg oog heeft voor de noden van gemeenten. ‘Soms denk ik: de Kamer is wereldvreemd. Ik weet dat Kamerleden keihard werken, maar ze zouden de aandacht meer op gemeenten moeten richten en veel meer contact zoeken met raadsleden. Andersom gebeurt het ook niet, ik denk dat de kloof nog veel te groot is.’

Stel, ze zouden zich nog één keer kandidaat mogen stellen voor de Tweede Kamer, welke opdracht zouden ze dan van de inwoners in hun gemeente meekrijgen? Meer geld natuurlijk, maar wat is daarna een lokale prioriteit?

Hessels hoeft daar niet lang over na te denken. ‘Zonder enige twijfel de boodschap dat Nederland niet ophoudt aan de grens. Ik ben nu burgemeester van het smalste stukje Nederland, op de fiets ben je hier in een kwartier Nederland doorgefietst. Het komt dan nogal wereldvreemd over als Den Haag meent dat maatregelen, denk aan de coronaregels, kunnen worden genomen zonder afstemming met de buurlanden en toch effect zullen sorteren.’
Ruimte voor Hardenberg, zegt Joldersma. ‘Mijn kiezers zouden zeggen: zorg dat Hardenberg op de kaart komt en dat Den Haag niet bepaalt wat wij hier kunnen en willen. Geef Hardenberg de mogelijkheden om zich verder te ontwikkelen – maar wel zo dat het plattelandskarakter blijft behouden.’

Mohandis beperkt zich niet tot de gemeentegrens van Gouda. ‘Het garanderen van gelijke kansen zou dan mijn missie zijn. Er moet een deltaplan komen om het beroepsonderwijs toegankelijk voor iedereen te maken, wellicht kosteloos. En betaalbaar wonen garanderen voor de grote groep die te veel verdienen voor een sociale huurwoning en te weinig voor een gemiddelde koopwoning.’
Ook Herben zit op die lijn. ‘Iedere gemeente wil huisvesting voor senioren en starters, maar dat is in het Groene Hart niet goed mogelijk. Hier zijn afspraken gemaakt dat de eigen inwoners moeten verkassen naar een Vinex-wijk  in Leidsche Rijn of Woerden, want de gewone Nederlander heeft geen prioriteit op de wachtlijst, ook al staat hij daar zeven jaar op.’

Er is niks mis met een stevig debat

Kabinet en gemeenten staan tegenwoordig vaker tegenover elkaar dan schouder aan schouder. Wat is er nodig om weer tot één overheid te komen?

Voor Verheijen is het duidelijk: een groter lokaal belastinggebied. ‘De situatie dat gemeenten in Den Haag moeten smeken om wat extra geld, is weinig verheffend en vervreemdend voor onze inwoners. Bij een serieuze bestuurslaag en bijbehorende volksvertegenwoordiging hoort een serieus en rechtvaardig belastinggebied.’
Herben vindt het gekibbel geen probleem: ‘Er is niks mis met een stevig debat, ik wil helemaal geen zoete broodjes bakken met het Rijk.’ Ook Hessels vindt het niet opmerkelijk: ‘Lokale overheden die vinden dat de nationale overheid te weinig oog voor hen heeft, dat is van alle tijden.’ Het zou al helpen als het kabinet een eerlijk verhaal zou houden, denkt hij. ‘Als rijkstaken worden overgeheveld naar gemeenten zonder een volledig budget, geef dan toe dat het een bezuiniging is. Dat weten ze in Den Haag goed, maar het lijkt onmogelijk om op basis van gelijkwaardigheid met elkaar een eerlijk gesprek aan te gaan.’

Als Kamerlid konden ze rekenen op fractieondersteuning, als raadslid is dat veel minder. Vinden zij, met BZK-minister Kajsa Ollongren, dat moet worden geïnvesteerd in de kwaliteit van de raad?

Nawijn: ‘Zeker. Elke fractie zou in ieder geval één, zo niet twee betaalde fractiemedewerkers moeten hebben. Niet te veel, want dan wordt het bureaucratisch.’ Ook Mohandis zegt ‘volmondig ja’: ‘Democratie is nooit gratis geweest.’
Maar Joldersma vindt het ‘veel belangrijker’ de raadsleden op hun eigen merites te beoordelen. ‘Wanneer ben je een goed raadslid? Laat de minister daar eerst eens het gesprek met raadsleden over voeren. Ik ben heel blij dat onze gemeenteraad niet wordt bevolkt door allemaal academici. Ik zie de winst veel meer in het sturen op de verhoudingen tussen raad en college en het bevorderen van een debatcultuur.’ Zij vindt Verheijen aan haar zijde. Hij zegt: ‘Grotere fractiebudgetten of griffies helpen niet. Gemeenteraden moeten politieker worden, minder vergaderen en duidelijker eigen afwegingen kunnen maken. De smalle marges van de lokale politiek moeten worden opgerekt.’