Facebook staat bekend als de wegbereider van Trump en Brexit. Door slinks gebruikersprofielen in te zetten, werden in 2016 zowel de Amerikaanse verkiezingen als het Britse referendum beïnvloed. Het gevaar is niet geweken: de kans dat Europese verkiezingen ondermijnd worden door manipulatie op basis van digitale profielen is torenhoog. Facebook is een vrijhaven voor aanhangers van complottheorieën: groepen die kunnen uitgroeien tot miljoenen mensen.

Het effect daarvan zien we om ons heen. Het zet ons idee over een open, publiek debat op z’n kop: ook op gemeentelijk niveau is te zien hoe lastig het kan zijn in gesprek te blijven met burgers die zich in een andere realiteit bevinden. De algoritmes van Facebook zijn gericht op berichten die veel gedeeld worden. Daarmee is het verdienmodel gebaseerd op het rondpompen van haat, angst en sensatie. De moderatoren die Facebook inhuurt, proberen de ergste uitwassen te verwijderen. Echte zoden aan de dijk zet dit niet.

Het is lastig in gesprek te blijven met burgers die zich in een andere realiteit bevinden

Het was dan ook groot nieuws toen bekend werd dat Facebook haar community standards ging bijstellen. Stereotype afbeeldingen, onder andere van Zwarte Piet, werden verboden. Aan de rechtse kant van het politieke spectrum vroegen partijen zich vertwijfeld af of zij hun natuurlijke biotoop kwijt aan het raken zijn: ging Facebook nu ook over op ‘deugterreur’? En hoe verhoudt zich dat tot nationale en lokale politiek in Nederland, waar de discussie over Zwarte Piet nog steeds tot stevige conflicten leidt?

Dat er meer toezicht komt, verandert echter niets aan het onderliggende principe: Facebook legt aan niemand verantwoording af. Er zijn drie miljard gebruikers van het platform, maar Mark Zuckerberg heeft absolute macht. Zelfs de aandeelhouders kunnen hem niet wegsturen.

Een nieuw opgerichte externe auditcommissie zal het verschil niet gaan maken. Deze moet gaan toezien of de nieuwe community standards goed worden toegepast. De commissie wordt door Facebook benoemd en betaald. Ze kan geen sancties opleggen. Zolang de algoritmen niet publiek en openbaar zijn, het verdienmodel gebaseerd blijft op verdienen aan sensatie en angst, en er geen democratisch toezicht is op de keuzes die het bedrijf maakt, zijn al dit soort maatregelen schone schijn.

De enige manier om de macht van partijen als Facebook te breken, is door een wet aan te nemen die het partijen verbiedt zowel een platform als de gebruikersdata te bezitten. De Amerikaanse Democratische senator Elizabeth Warren werkt aan deze wet. Het is de vraag of deze ooit wordt aangenomen. Daarvoor moeten de Democraten eerst de Amerikaanse verkiezingen winnen. En het platform dat daar een doorslaggevende rol in speelt, heeft er geen baat bij dit te laten gebeuren.