Vergelijk het, zegt Zahra Runderkamp, met een feestje. Het uitnodigingsbeleid is ruim: onder de genodigden bevinden zich mannen, vrouwen, mensen met een migratieachtergrond, jongeren, ouderen; iedereen kan een toegangsbewijs krijgen. Maar op de avond zelf verlaten steevast dezelfde groepen genodigden de avond vroegtijdig, omdat het toch niet de avond is waar ze zich op verheugd hadden. Alleen de mannen blijven dansen tot sluitingstijd.

Zo is het ook in de politiek, zowel landelijk als lokaal. Er is veel oog voor diversiteit in het uitnodigingsbeleid. Politieke partijen zoeken bewust naar verscheidenheid op de kieslijsten, bijvoorbeeld. De afgelopen twee verkiezingen voor de Tweede Kamer leidden tot een reeks van bijzondere eerste keren: de eerste zwarte fractievoorzitter, het eerste transgender Kamerlid, het eerste non-binaire Kamerlid. Zo op het oog gaat het dus best goed. De minderheden zijn binnen op het feestje. Maar daar houdt het vaak op. Ze blijven nog te weinig om te dansen.

Het zijn nog te vaak dezelfde mensen die het feestje verlaten

Afhaken
Politicoloog Zahra Runderkamp is onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. Komende maand promoveert ze op diversiteit en inclusie in de politiek. Vrouwen, mensen met een migratieachtergrond en andere ‘gemarginaliseerden’ vinden steeds vaker een plekje op de kieslijsten, ook lokaal. Maar ze haken ook vaker en sneller af dan witte mannen van een zekere leeftijd. ‘Nederland doet het relatief goed als het gaat om diversiteit, maar inclusie is een ander verhaal’, constateert Runderkamp op basis van haar onderzoek. ‘Dat lukt nog niet. Het zijn nog te vaak dezelfde mensen die het feestje verlaten.’

Ongezellig onderwerp
Voor haar proefschrift sprak Runderkamp met tientallen politici, met name vrouwen, over de vraag waarom ze de politiek vaak vroegtijdig verlaten, of zich niet meer kandidaat stellen voor een nieuwe termijn. Want pas als die diagnose is gesteld, kan aan een oplossing worden gewerkt. ‘Dat waren niet per se leuke gesprekken’, zegt ze. ‘Er blijkt een hele waaier aan redenen te zijn om de politiek vroegtijdig te verlaten. Maar het is over het algemeen een heel ongezellig onderwerp.’

Een eerste factor: vrouwen voeren nog altijd veel zorgtaken uit, waardoor er naast het werk en het gezin weinig tijd over is voor nevenactiviteiten, zegt Runderkamp. Dat heeft ook als gevolg dat vrouwen die wél de politieke arena betreden, nog vaak wordt gevraagd waarom ze niet thuis zijn om voor de kinderen te zorgen. Het is dus schaken op meerdere borden tegelijk. Dat gaat ten koste van de ruimte voor de lokale politiek. ‘We doen altijd alsof de lokale politiek een veredelde hobby is’, stelt Runderkamp. ‘Maar het is gewoon werk, en hard werk ook nog. Als je dan steeds te horen krijgt “wat doe je hier, moet je niet voor de kinderen zorgen”, dan doet dat wat met je.’

Een tweede factor is dat vrouwelijk leiderschap nog altijd moeilijk wordt geduld. Runderkamp: ‘Als vrouw kun je het nooit goed doen. Als je te fel bent, word je al snel een bitch genoemd. Als je te vriendelijk bent, doe je het ook niet goed.’ Runderkamp haalt het voorbeeld aan van een vrouwelijke fractievoorzitter die als lid van het presidium van de gemeenteraad haar opmerkingen nooit terugziet in de notulen. ‘Dat is pijnlijk.’

Richting de raadsverkiezingen is iedereen vaak in paniek. “Ze zijn er niet”, hoor je dan vaak

Behoud
Meer oog voor inclusie is van belang, zegt Runderkamp. Dat gaat verder dan het afvinken van checkboxjes op de kieslijst. Een dergelijke focus op diversiteit heeft namelijk als gevolg dat er vaak gekozen wordt voor kandidaten die op meerdere manieren ‘divers’ zijn: ‘Vrouwen met een migratieachtergrond zijn in de politiek beter vertegenwoordigd dan mannen met een migratieachtergrond én, relatief, dan vrouwen zonder migratieachtergrond.’ Zo slaan partijen twee vliegen in één klap.

Oproep
‘Mijn oproep is dat we de aandacht verschuiven van de kieslijst naar het behoud’, zegt de onderzoeker. ‘Waar lopen mensen tegenaan, en wat kunnen we daaraan doen? Welke barrières kunnen we nog slechten? Dan hebben we het echt over diversiteitsensitief beleid.’ In veel landen zijn in parlementen en gemeenteraden al zulke onderzoeken gedaan. Aanpassing van verlofregelingen kan bijvoorbeeld zo’n barrière slechten. Daarbij helpt het ook om als politieke partij niet pas aan diversiteit te gaan doen als er verkiezingen aankomen. ‘Richting de raadsverkiezingen is iedereen vaak in paniek. “Ze zijn er niet”, hoor je dan vaak. Dan ben je te laat.’ 
Het helpt als er structureel aandacht is voor het vraagstuk en mensen al vroeg meedraaien in de partij, bijvoorbeeld als vrijwilliger. ‘Zo leren mensen het lokaal bestuur kennen, en andersom. Zo bouwen ze ook senioriteit op. Op die manier maak je echt plek.’