Esther van Kooten Niekerk (VNG) presenteerde het webinar, Hajé van Egmond (iBK) en Wico Ankersmit (vereniging BWT Nederland) waren de sprekers.
- Presentatie bij webinar (pdf)
Hieronder vindt u hier alle antwoorden op de gestelde vragen tijdens het webinar.
Algemeen over de wet/totaal
Gaat de Wkb ook uitgesteld worden? / Wanneer verwacht u dat de Wkb in werking zal treden? / Weer uitstel Wkb is langzamerhand onwenselijk voor de publieke sector. De capaciteit is inmiddels afgebouwd en we zijn voorbereid op de in werking treding. Waarom geen loskoppeling van de Omgevingswet?
Per 17 april is er een formeel antwoord gekomen van minister Ollongren. Hierin geeft ze aan dat de Wkb uitgesteld gaat worden, vanwege de koppeling met de uitgestelde Omgevingswet. Op 20 mei heeft de minister bekend gemaakt dat de Wkb op 1 januari 2022 in werking treedt, gelijk met de Omgevingswet. De Omgevingswet en de Wkb zijn gekoppeld vanwege overlappende zaken zoals het digitale stelsel Omgevingswet (DSO), leges en de zogeheten ‘knip’.
Wat is nu het grote voordeel van de Wkb ten opzichte van het huidige?
Het grote voordeel is dat de focus verschuift van de papieren beloofde werkelijkheid naar de gerealiseerde kwaliteit van het bouwwerk in de praktijk. Hierbij dient een door de initiatiefnemer in te zetten kwaliteitsborger toe te zien en op het voldoen aan de voorschriften. Bij gereedmelding moet de initiatiefnemer hierover verantwoording afleggen op basis de gerealiseerde kwaliteit. In de Wet kwaliteitsborging voor bouwen blijft de gemeente het bevoegd gezag, maar de kwaliteitsborger - die werkt op basis van een toegelaten instrument – toetst het bouwplan en ziet toe op de naleving.
Het is een technisch verhaal, gaat de gemiddelde burger dit snappen denkt u?
Het is van belang alle partijen mee te nemen in de implementatie van de Wkb. Onderdeel van de implementatie van de Wkb is communicatie vanuit de gemeenten en het ministerie BZK. Hiervoor worden onder meer handreikingen en ander voorlichtingsmateriaal opgesteld. De initiatiefnemer zal via de balie van de gemeente of via een aannemer met de juiste partijen in contact worden gebracht, zodat een kwaliteitsborger kan worden ingeschakeld.
Jammer dat niet wordt gestimuleerd tijdens de bouw meer toezicht te houden, juist dan zie je de gebreken. Achteraf constateren is veel ingewikkelder.... eens?
Het is nadrukkelijk niet zo dat onder de Wkb alleen achteraf wordt gekeken of een bouwwerk voldoet aan de voorschriften. Vanuit de Wkb wordt beoogd juist de focus te leggen bij het toezicht tijdens de uitvoering door de kwaliteitsborger en niet op het toetsen van het bouwplan op papier. Deze kwaliteitsborger zal moeten werken volgens een instrument voor kwaliteitsborging. Een dergelijk instrument stelt ook eisen aan de frequentie en diepgang van het toezicht tijdens de uitvoering. Dit wordt vooraf vastgelegd in het borgingsplan van de kwaliteitsborger en de risicoanalyse die daarvan een onderdeel uitmaakt.
Wij hebben nu nog een concept-besluit Wkb. Wanneer kan het definitief besluit tegemoet worden gezien?
PMS: Het ontwerpbesluit Wkb is op dinsdag 21 april gepubliceerd en te vinden via de website van de Rijksoverheid. De VNG heeft inmiddels ook gereageerd op dit ontwerpbesluit. Het betreft dan ook nog geen definitieve versie. Nadat de Eerste en Tweede Kamer schriftelijk vragen hebben gesteld zal het ontwerpbesluit – al dan niet na aanpassing – aan de Raad van State voor advies worden voorgelegd. De verwachting is dat in het najaar van 2020 de definitieve versie van het besluit ter stemming aan de Tweede Kamer wordt voorgelegd.
Als de gemeente slechte ervaringen heeft met een kwaliteitsborger hoe moet er dan gehandeld worden?
Hier moet onderscheid gemaakt worden tussen de situatie bij proefprojecten en de uiteindelijke situatie onder de Wkb. Bij proefprojecten maken partijen onderling afspraken over de wijze van communiceren en de informatie-uitwisseling. De gemeente verleent de vergunning en blijft ook het bevoegd gezag. Het ligt voor de hand om in geval van slechte ervaringen de kwaliteitsborger rechtstreeks aan te spreken, en dit ook te registreren voor evaluatie van het proefproject.
Na invoering van de Wkb heeft het bevoegd gezag geen directe (publiekrechtelijke) relatie met de kwaliteitsborger. Constateert het bevoegd gezag tijdens een project dat een kwaliteitsborger slecht presteert dan kan de indiener van de bouwmelding hierop worden aanspreken. Verder kunnen slechte ervaringen worden gedeeld met de instrumentaanbieder en ook met de Toelatingsorganisatie. Beiden partijen kunnen vervolgens eventueel onderzoek (laten) instellen naar de betreffende kwaliteitsborger. (zie ook het antwoord op de volgende vraag)
De kwaliteitsborger komt een beetje overeen zoals bij asbestsanering. Hier wordt ook een onafhankelijk eindcontrole uitgevoerd. Deze controleur wordt door asbestsanering betaald en die zetten eindcontrole onder druk om niet streng te controleren anders prijst hij zichzelf uit de markt.
Een groot verschil met het asbeststelsel is dat hier de toezichthouder (de Toelatingsorganisatie) namens het rijk toeziet op de instrumentaanbieder. Constateert de Toelatingsorganisatie (via de reality checks of via signalen van derden) dat een bepaalde kwaliteitsborger zijn werk onvoldoende uitvoert dan zal de Toelatingsorganisatie de instrumentaanbieder sommeren hiertegen op te treden. Gebeurt dat niet dan zal de betreffende instrumentaanbieder geschorst worden door de Toelatingsorganisatie. Hierdoor zal niet alleen de betreffende kwaliteitsborger zijn werk niet meer mogen uitvoeren maar ook alle andere met hetzelfde instrument niet.
Er zullen zeker gevallen zijn waarin een kwaliteitsborger te soepel zal zijn. De druk dit niet te doen zal echter in veel gevallen reden zijn hier nadrukkelijk rekening mee te houden.
Kwaliteitsborging
Zijn er nu al (en straks) voldoende kwaliteitsborgers? / Er wordt aan gemeenten gevraagd een proefproject te doen (volgens wkb). Zijn er al (gecertificeerde) kwaliteitborgers? / Zijn er voldoende kwaliteitsborgers op dit moment?
Nee. Er zijn nog onvoldoende kwaliteitsborgers op dit moment. De Vereniging Kwaliteitsborgers Nederland heeft uitgerekend dat er uiteindelijk – als gevolgklasse 1 geheel in werking is – ongeveer 850 kwaliteitsborgers nodig zijn. Op dit moment zijn er ca. 200 mensen werkzaam bij de diverse kwaliteitsborgers.
Het aantal kwaliteitsborgers is uiteraard een kwestie van vraag en aanbod. Pas als er werk ontstaat (te beginnen bij voldoende proefprojecten) zullen de bedrijven die kwaliteitsborging uitvoeren mensen in dienst nemen en opleiden tot kwaliteitsborger. De kwaliteitsborgers die op dit moment gerechtigd zijn om een instrument toe te passen zijn te vinden op de website van Stichting IBK.
Heb je als gemeente iets te zeggen over de kwaliteitsborger die gekozen is? En mag dat bijvoorbeeld een bedrijf zijn dat een zelfstandige bv is binnen een breder concern van een projectontwikkelaar?
Wie kwaliteitsborger mag zijn regelt de wet. Een gemeente controleert of de kwaliteitsborger aan alle wettelijke eisen voldoet. In het Besluit bouwwerken leefomgeving en de onderliggende regeling worden de eisen opgenomen waaraan een kwaliteitsborger moet voldoen. Deze hebben onder meer betrekking op de toepassing van instrumenten, kennis, ervaring van medewerkers en onafhankelijkheid. Als een kwaliteitsborger aan deze en de andere voorwaarden voldoet om het betreffende project te mogen borgen dan heeft de gemeente hier geen invloed op.
De meeste constructieve fouten constateren wij tijdens onze regelmatige bouwcontroles in de uitvoeringsfase. Hoe vaak komt de kwaliteitsborger straks op de bouwplaats? Net zo vaak?
De aard en omvang van de uit te voeren kwaliteitsborging wordt vooraf in het borgingsplan opgenomen. Het aantal controles zal afhangen van het project, waarbij voorop staat dat de kwaliteitsborger op het moment dat het bouwwerk gereed is voldoende vertrouwen met hebben dat aan de bouwtechnische eisen is voldaan. Via het dossier bevoegd gezag moet dit ook worden verantwoord.
Wat zijn de eisen voor de instrumenten?
In paragraaf 1.9.2 van het ontwerpbesluit kwaliteitsborging voor bouwen staan de regels voor de instrumenten van kwaliteitsborging. Dit betreft:
- voorschriften over het borgingsplan (1.45)
- regels wanneer een kwaliteitsborger een instrument niet meer mag toepassen (1.46)
- onafhankelijkheid (1.47)
- opleiding, kennis en ervaring van de kwaliteitsborger (1.47)
- informatieverstrekking kwaliteitsborger aan de instrumentaanbieder (1.5)
- informatieverstrekking aan bouwpartijen en het bevoegd gezag (1.51)
- de maatregelen van de instrumentaanbieder (1.52)
Het hele ontwerpbesluit kwaliteitsborging is te vinden op de website van de Rijksoverheid.
Kwaliteitsborger zet achteraf al dan niet handtekening, hoe verhoudt zich dat tussen verantwoordelijkheid eigenaar?
De kwaliteitsborger wordt – in de meeste gevallen – aangesteld door of namens de opdrachtgever/initiatiefnemer van het project. Hij heeft hier dus ook een contract mee, en zal in deze verhouding ook kunnen worden aangesproken op de kwaliteit en uitvoering van zijn diensten door zijn opdrachtgever. Het is de opdrachtgever/initiatiefnemer die richting bevoegd gezag verantwoordelijk blijft voor het voldoen aan de wet- en regelgeving.
Wat hoort er nu allemaal in dat borgingsplan?
Artikel 1.45 van het ontwerpbesluit kwaliteitsborging voor het bouwen, lid 2 stelt dat het borgingsplan het volgende tenminste beschrijft:
- De totstandkoming ervan
- De aard en omvang van de uit te voeren kwaliteitsborging
- De voor de kwaliteitsborging eindverantwoordelijke personen
- De wijze waarop de verschillende onderdelen van het bouwplan in samenhang worden beoordeeld
- De wijze waarop integraal wordt beoordeeld of de bouwwerkzaamheden voldoen aan de voorschriften, zoals bedoeld in de hoofdstukken 2 tot en met 6
- In welke gevallen en op welke momenten het borgingsplan dient te worden geactualiseerd
- Welke normen of kwaliteitsverklaringen als bedoeld in artikel 1, eerste lid, van de Woningwet, dan wel gelijkwaardige oplossingen als bedoeld in artikel 1.3 bij de bouwwerkzaamheden worden toegepast
- Op welke bouwwerkzaamheden de beoordeling ten minste is gericht en bij welke bouwwerkzaamheden rekening wordt gehouden met andere kwaliteitsborgingssystemen.
Wat er uiteindelijk in het borgingsplan wordt opgenomen is verder afhankelijk van de risico’s die met het specifieke bouwwerk samenhangen. Mogelijk zullen er ook nog aanpassingen van het ontwerpbesluit kwaliteitsborging voor het bouwen volgen.
Als er niet voldoende borgers zijn omdat dit aantal moet groeien, dan is er toch kans op een nieuwe bouwcrisis?
Als de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen in werking is getreden, is het niet meer de gemeente die toetst en toezicht houdt op een bouwwerk in gevolgklasse 1. Hiervoor zal dan de aanvrager/opdrachtgever een kwaliteitsborger in dienst moeten nemen. Als deze niet (direct) beschikbaar is omdat het noodzakelijke aantal kwaliteitsborgers er nog niet is, kan dit tot een vertraging in de uitvoering leiden.
Hoe hou je de kwaliteit hoog en geborgd?
Artikel 1.48 van het ontwerpbesluit kwaliteitsborging voor bouwen verankert dat de kwaliteit van de kwaliteitsborging voldoende is geborgd. Met het voor in werking treden van de wet uitvoeren van voldoende proefprojecten zal moeten worden getest of dit in de praktijk ook voldoende gebeurt.
Veel opdrachtgevers zullen proberen om de goedkoopste kwaliteitsborger in te schakelen zodat de totale kosten van de bouw niet te duur wordt?
Er zal binnen kwaliteitsborgers zeker een bepaalde mate van marktwerking ontstaan. Kwaliteitsborgers moeten allemaal voldoen aan dezelfde wettelijke kwaliteitseisen en hebben tegelijkertijd te maken met bedrijfsrisico’s qua kosten continuïteitsrisico’s. Hierdoor zal er een prijsevenwicht ontstaan. Onderdeel van het dit evenwicht is het toezicht dat in het stelsel is geregeld. Het is aan de instrumentaanbieder en de toelatingsorganisatie om toe te zien op het uitvoeren van het werk door de kwaliteitsborger volgens het toe te passen instrument. Als dit onder dit niveau plaats vindt dan kan de kwaliteitsborger worden geschorst of zijn titel kwijtraken.
Waarom wordt er gekozen voor meerdere instrumentaanbieders in plaats van één instrument die opgelegd wordt door de overheid
Het ministerie van BZK heeft gekozen voor marktwerking en specialisatie binnen de instrumenten. Dit betekent dat er niet vanuit het Rijk één instrument is ontwikkeld, maar dat marktpartijen binnen de spelregels die gelden voor een instrument zelf een instrument mogen ontwikkelen. Deze instrumenten kunnen ook specifiek voor een bepaalde categorie bouwwerken worden ontwikkeld, zoals infrastructuur of bedrijfshallen. Alle instrumenten worden beoordeeld door de toelatingsorganisatie. De instrumenten worden pas toegelaten als zij aan alle eisen voldoen.
Waar moet een kwaliteitsborger aan voldoen?
Een kwaliteitsborger moet voldoen aan de eisen zoals gesteld in paragraaf 1.9.2. van het ontwerpbesluit Kwaliteitsborging voor bouwen. Zo dient de kwaliteitsborger onafhankelijk te zijn en dient de kwaliteitsborger aan het benodigde opleidingsniveau te voldoen. De kwaliteitseisen voor de kwaliteitsborger komen voor een groot deel overeen met de kwaliteitscriteria VTH die ook het bevoegd gezag toepast. Om volledige kwaliteitsborging te kunnen uitvoeren dient de kwaliteitsborger als organisatie/bedrijf kennis en kunde te bezitten over de volgende 5 scopes: coördinatie, algemene bouwkunde, constructieve veiligheid, brandveiligheid en bouwfysica. De scopes moeten zowel op papier (bouwplantoets) als op de bouwplaats beoordeeld kunnen worden.
Wat is de termijn dat gemeente moet besluiten over strik kwaliteitsborger? Weer (extra) 8 weken.
10 werkdagen nadat het dossier bevoegd gezag via de melder is ingediend bij het bevoegd gezag, ontstaat het recht om een bouwwerk te gebruiken. Constateert het bevoegd gezag binnen die 10 werkdagen dat het dossier niet compleet is en/of als uit het dossier volgt dat niet aan de bouwtechnische eisen is voldaan, dan is er geen sprake van een geldige melding en blijft het gebruik verboden. Zo nodig kan de gemeente hier handhavend tegen optreden. Er volgt geen besluit van de gemeente dat een bouwwerk gebruikt mag worden, die recht ontstaat van rechtswege.
Bovenstaande wil overigens niet zeggen dat na die 10 dagen niet meer handhavend kan worden opgetreden. Bij een volledige melding gaat het bouwwerk als het ware over van bouwproject naar de bestaande voorraad. Handhaving kan vervolgens plaatsvinden zoals ook nu al handhavend kan worden optreden tegen strijdigheden in de bestaande voorraad.
Kwaliteit niet geleverd is niet in gebruik nemen (als woning casco wordt opgeleverd, kan kwaliteit (nog) niet geleverd worden). Hoe gaat de kwaliteitsborger daarmee om? Gemeente kan nu soepel zijn, en de kwaliteitsborger?
Er zijn nog diverse procesvragen die nog niet geheel beantwoord zijn. Zo ook de vraag over gedeeltelijke of casco oplevering. Voor de instrumenten geldt dat pas een verklaring mag worden afgegeven als het bouwwerk geheel voldoet aan de voorschriften van het Besluit bouwwerken leefomgeving. Voor het bevoegd gezag is een casco-oplevering dan ook geen moment in het proces. Bij een casco-oplevering kan een kwaliteitsborger wel aangeven richting zijn opdrachtgever dat het bouwwerk tot op dat moment het afgeven van een verklaring bij eindoplevering niet in de weg staat. Maar zoals aangegeven is dat niet relevant voor het bevoegd gezag. Uiteindelijk mag het bouwwerk pas gebruikt worden als er een verklaring is. De initiatiefnemer zal dit zelf moeten regelen met behulp van een kwaliteitsborger.
Oplevering/gereedmelding
Moet de gemeente binnen 10 dagen de gereedmelding hebben beoordeeld?
Conform artikel 1.44 van het ontwerpbesluit kwaliteitsborging voor het bouwen betekent het dat het voornemen tot het in gebruik nemen van een bouwwerk als bedoeld in artikel 1.42 tenminste 10 werkdagen (let op: geen 10 dagen) voor het feitelijk in gebruik nemen van het bouwwerk wordt gemeld bij het bevoegd gezag. Het bevoegd gezag heeft binnen die 10 werkdagen de bevoegdheid om het in gebruik nemen tegen te houden. Bijvoorbeeld omdat het dossier bevoegd gezag niet op orde is, of omdat uit de stukken naar voren is gekomen dat niet aan de technische voorschriften uit het Bbl is voldaan. Wordt er binnen 10 werkdagen geen besluit genomen om het bouwwerk niet in gebruik te mogen nemen, dan mag het bouwwerk in gebruik worden genomen. Er volgt overigens geen bericht vanuit het bevoegd gezag dat het bouwwerk voldoet, het recht op gebruik ontstaat automatisch 10 werkdagen nadat een volledige melding is ingediend.
Kan er casco opgeleverd worden bij nieuwbouwprojecten binnen de Wkb? Over de casco-oplevering. Als ik als opdrachtgever alleen een casco bestel, dan houdt toch bij de oplevering van het casco het verhaal op?
Er kan ook casco opgeleverd worden na inwerkingtreding van de Wkb. Gereedmelden – en dus in gebruiknemen – van een bouwwerk kan echter pas als het aan alle voorschriften van het Bouwbesluit voldoet. De kwaliteitsborger ziet toe op de kwaliteit van het bouwwerk tot de casco-oplevering. Bij de afbouw tot aan de eisen van het Bouwbesluit is voldaan, moet de initiatiefnemer er voor zorgen dat ook dat door een kwaliteitsborger wordt geborgd. Dat kan dezelfde zijn maar mogelijk ook een andere. In het laatste geval zal de tweede kwaliteitsborger de uiteindelijke verklaring afgeven, ook over het deel dat hij niet zelf heeft geborgd. Partijen zullen hier goede (private) afspraken over moeten maken.
Ik heb een vraag over de gereedmelding. In Etten-Leur hebben we een proefproject lopen (nog niet in uitvoering). De vraag die nu gesteld wordt aan ons is: hoe gaan we om met de woningen die casco worden opgeleverd? Daar kan geen badkamer of toilet inzitten of zelfs een trap (omdat de mensen dat zelf willen doen). De kwaliteitsborger kan dan niet verklaren dat men voldoet aan het bouwbesluit. Als gemeente willen we daar soepel mee om gaan (doen we nu ook) maar de verklaring dient dan nog later te worden afgegeven? Is daar al over nagedacht?
Zie het vorige antwoord. Uiteindelijk zal de kwaliteitsborger een verklaring moeten afgeven alvorens de woningen gereed gemeld kunnen worden. Een proefproject is bij uitstek geschikt om te testen hoe dit in de praktijk gaat werken!
Hoe dit te doen met deelopleveringen? Hoe kan je omgaan met een gefaseerde oplevering van een project?
Ook onder huidige regels komt heel regelmatig voor dat woningen in een bouwproject al in gebruik worden genomen voordat het bouwproject gereed is gemeld. Ondanks dat dat niet is toegestaan kan een gemeente afzien van handhaven, aangezien er sprake is van zicht op legalisatie. Dit wil zeggen dat de gemeente er van uit gaat dat de gereedmelding zal plaatsvinden nadat ook de laatste woning klaar is en om die reden niet hoeft te handhaven. Onder de Wkb werkt dit op dezelfde manier.
De Wkb geeft gemeenten het bewijsvermoeden dat uiteindelijk aan de voorschriften wordt voldaan. Dit maakt - in combinatie met de verplichting dat de kwaliteitsborger gebreken die niet meer hersteld kunnen worden moet melden aan de gemeente - dat de gemeente er uiteindelijk van uit kan gaan dat er een verklaring kan worden afgegeven dat de woningen voldoen en dat afgezien kan worden van handhaven. Komen er wel signalen binnen dan kan wel handhavend worden opgetreden.
Overigens neemt een deel van de kwaliteitsborgers zich voor om bij deelopleveringen ook deelverklaringen af te geven. De proefprojecten zijn bij uitstek geschikt om na te gaan in hoeverre dit wenselijk is en ook voldoende werkt. Dit is dan ook een onderwerp dat nog zeker nadere aandacht vraagt.
Gereedmelding en verbod ingebruikname bij nieuwbouw is helder, maar hoe zit bij verbouw? Dan woon je er al.
De bouwmelding is alleen van toepassing op dat deel dat wordt verbouwd. De regel is dus dat dat deel dat wordt verbouwd niet eerder gebruikt mag worden dan 10 dagen na gereedmelding. Dit geldt logischerwijs niet voor de rest van de woning/ het gebouw.
Mag ik alle overzichten en detailuitwerkingen op uitvoeringsniveau verwachten in het opleverdossier (zoals wapeningstekeningen, detailberekeningen en detailuitwerkingen staalconstructie, wanduitslagen, etc.)?
Op het moment van schrijven vindt er nog overleg plaats over de exacte inhoud van het opleverdossier. In ieder geval zal het dossier inzicht moeten geven in hetgeen gebouwd is. Logischerwijs zullen in het dossier de constructiegegevens aanwezig zijn die gebruikt zijn bij de bouw. Wat er precies in het opleverdossier moet komen wordt momenteel nog uitgewerkt, maar het zal voor een groot deel overeenkomen met wat het bevoegd gezag nu archiveert bij een gereedgekomen bouwproject waarvoor een omgevingsvergunning voor is verleend.
Wat als het dossier niet compleet is bij de gereedmelding? En dit niet aangetoond kan worden?
Als het dossier bevoegd gezag bij gereedmelding incompleet is dan is er feitelijk geen sprake van een gereedmelding. Pas nadat het dossier is aangevuld start de termijn van 10 werkdagen waarna het bouwwerk in gebruik kan worden genomen. De gemeente kan verbieden het gebouw in gebruik te nemen totdat er een compleet dossier is.
Ligt de verantwoording van het controleren van de constructie bij de kwaliteitsborger, of bij de aannemer/opdrachtgever?
De verantwoordelijkheid ligt bij de initiatiefnemer/bouwmelder. Er moet verplicht een kwaliteitsborger worden ingezet en als dat niet het geval is dan is de bouwmelder in gebreke. De kwaliteitsborger is verplicht zijn werk uit te voeren zoals het instrument voor kwaliteitsborging voorschrijft. Het al dan niet juist controleren door de kwaliteitsborger valt onder het stelseltoezicht door de instrumentaanbieder en de Toelatingsorganisatie. Voor gemeenten blijft de bouwmelder het aanspreekpunt.
Is het verboden om zonder gereedmelding in gebruik te nemen. Zo ja, kan er voor een oké op de gereedmelding leges worden gevraagd.
Indien geen gereedmelding wordt gedaan – of als de gereedmelding niet volledig is – dan mag een bouwwerk niet in gebruik worden genomen. Voor een gereedmelding mogen geen leges worden geheven.
Je ziet wel vaker dat een opdrachtgever al deels zijn bedrijfspand, voorafgaand aan oplevering in gebruik wil nemen. Aannemers staan dat wel vaker toe. Wat is dan de plicht van de kwaliteitsborger. Die heeft daar mijns inziens toch geen rol in. Dit is volgens mij iets tussen opdrachtgever en gemeente.
De kwaliteitsborger gaat niet over de ingebruikname van een gebouw. Dat is inderdaad een zaak tussen opdrachtgever en gemeente. Overigens kan een gebouw al in gebruik worden genomen 10 werkdagen nadat het bouwwerk gereed gemeld is. Op dat moment kan het bouwwerk nog verder afgebouwd moeten worden maar voldoet het al wel aan het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl, nu Bouwbesluit). Het bouwwerk mag dan dus ook voor oplevering in gebruik worden genomen als het maar wel geheel voldoet aan de regels van het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl).
Voor de gereedmelding, is dat een controlemoment voor de gemeente of de bouw goed verlopen is. In die zin enkel theoretisch?
Bij de gereedmelding ontvangt de gemeente het dossier bevoegd gezag. De gemeente toetst of de gereedmelding volledig is en als dat het geval is dan mag het bouwwerk 10 werkdagen later in gebruik worden genomen. Indien uit dit dossier blijkt dat het bouwwerk niet voldoet dan kan de gemeente besluiten dat het bouwwerk niet in gebruik mag worden genomen.
Er is geen sprake van een toets of het bouwplan aan de voorschriften voldoet en/of een toestemming om het bouwwerk in gebruik te mogen nemen. Indien een melding volledig is mag een bouwwerk in gebruik worden genomen. Klopt er naar de mening van de gemeente iets niet dan zal dat moeten worden opgepakt vergelijkbaar met handhaving van een bestaand bouwwerk en kan dit leiden tot het pas in gebruik mogen nemen van het gebouw als het gebouw is aangepast zodat deze wel voldoet aan de bouwregelgeving.
Als het niet klopt, kun je toch ook de opdrachtgever het signaal geven? Die heeft het directe belang dat het wordt opgelost.
De opdrachtgever heeft daar inderdaad direct belang bij. In de praktijk blijken opdrachtgevers echter ook vaak zo snel mogelijk de sleutel te willen hebben. En als voldoen aan de regels veel geld kost dan is dat een ander belang voor de opdrachtgever. Dus naast het geven van een signaal dat zaken niet op orde zijn – waarbij dit normaliter wordt opgepakt – is het zaak om zo nodig ook handhavend op te treden tegen de opdrachtgever.
Rolverdelingen en bevoegd gezag
Wat kan de gemeente doen als deze termijnen niet gehaald worden. Iemand meldt één dag van tevoren. Mogen wij als gemeente de bouw dan stilleggen?
Ja, de gemeente mag in haar rol van bevoegd gezag de bouw stilleggen. Dit kan bijvoorbeeld als zonder melding of binnen 4 weken na het doen van de melding wordt gestart met de bouw. Of als geconstateerd wordt dat er wordt gebouwd zonder toezicht van de in de melding aangegeven kwaliteitsborger. Daarnaast staat ook in de AMvB dat minimaal 2 dagen voor aanvang van de start van de bouw het bevoegd gezag hiervan op de hoogte moet worden gebracht. De gemeente behoudt in het nieuwe stelsel dezelfde handhavingsbevoegdheden als nu in de Wabo. Dit betekent dat het bevoegd gezag altijd gebruik mag maken van haar handhavingsbevoegdheid als dit nodig is.
Melding is niet compleet? Hoe te handelen als gemeente? Wat zijn de handvatten voor de gemeente bij een incomplete melding. Wat te doen?
Als de melding niet compleet is, kan de gemeente de initiatiefnemer opleggen om de melding aan te vullen. De bouw mag pas starten als de melding volgens het bevoegd gezag compleet is.
Een melding bouwactiviteit moet aan specifieke eisen voldoen. Is dat niet het geval dan is wettelijk gezien geen sprake van een melding en gaat de termijn van 4 weken niet lopen.
Zonder melding mag niet met de bouw worden gestart. Wordt toch begonnen met bouwen dan kan de bouw direct worden stilgelegd vanwege strijdigheid met het voorschrift dat 4 weken voor start bouw een bouwmelding moet zijn gedaan.
In geval van bouwen zonder melding – of gebruik zonder gereedmelding – kan worden opgetreden op procedurele gronden, zonder nader onderzoek of wel of niet aan de technisch voorschriften wordt voldaan.
De gemeente mag dus nog aanvullende gegevens vragen als de melding niet compleet is. Dit kan gezien worden als een vorm van dienstverlening. Formeel is een incomplete melding niet gedaan, en moet deze in dit geval met de eerder ontbrekende gegevens opnieuw worden gedaan, waardoor de termijn van vier weken weer opnieuw gaat lopen. Mocht een klein aspect ontbreken, dan ligt het in de rede dat het bevoegd gezag hier om vraagt dit alsnog aan te leveren.
Hoe kan het bevoegd gezag ingrijpen als ze inhoudelijk niet meer betrokken zijn?
Het bevoegd gezag blijft inhoudelijk betrokken en kan op basis van de melding bouwactiviteit zelf besluiten op bepaalde tijden controles uit te voeren en zo nodig stopmomenten opleggen. In de concept AMvB is opgenomen dat het bevoegd gezag op basis van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) medewerking kan vorderen en alle beschikbare informatie kan opvragen, die op dat moment bij partijen voorhanden is. Momenteel is er nog wel een discussie over de wijze waarop de gemeente op voorhand extra voorwaarden kan stellen, mochten er heel specifieke risico’s aan de orde zijn. Dit is ook één van de onderwerpen in de brief van de VNG aan de Kamers van 12 mei jl.
Als we moeten gaan handhaven wie beoordeelt dan de techniek? De kennis zit bij de kwaliteitsborger toch?
Bij het bevoegd gezag zal voldoende (technische) kennis aanwezig moeten blijven om de rol als bevoegd gezag te blijven vervullen. Eventuele ontbrekende technische kennis kan een gemeente inhuren. Het is ook mogelijk dit gemeenschappelijk te organiseren.
Er wordt telkens gesproken over aannemers, maar wat als de aanvrager het bouwwerk zelf gaat bouwen?
Als er geen aannemer is omdat de aanvrager zelf bouwt, neemt de aanvrager alle verantwoordelijkheden van de aannemer over. De Wkb schrijft voor dat ook dan een onafhankelijke kwaliteitsborger moet toezien op de kwaliteit van het gebouwde. Als een aanvrager zelf gaat bouwen, gelden dezelfde regels.
Hajé zegt: vraag om planning dan kun je de controle bijvoorbeeld voor de wapening plannen. Maar waarom? daar zijn we toch niet meer van? ik hoor steeds vaker dan we toch stiekem ook meer moeten/ mogen kijken. Dat is toch juist niet de bedoeling?
Inderdaad heeft de gemeente onder de Wkb geen taak meer in het toetsen van een bouwplan en het toezien op de verleende vergunning. Ook na inwerkingtreding van de Wkb blijft de gemeente echter bevoegd gezag. Op basis van de bouwmelding en het borgingsplan kan de gemeente zelf bepalen of en wanneer zij wenst te controleren. Indien partijen zich niet houden aan de voorschriften is het nadrukkelijk wel het geval dat de gemeente haar rol pakt en (inhoudelijk) optreedt.
Kan men verwachten dat een verschuiving plaats gaat vinden wat betreft handhaving, naar meer handhaving achteraf?
De beoogde verschuiving is die van de papieren werkelijkheid van de bouwvergunning naar toezicht op wat werkelijk gebouwd is. Het zogeheten ‘as built’ principe. Als dit is bedoeld met ‘handhaving achteraf’ dan is dat zo. Zo nodig kan de gemeente ook tijdens de bouw controleren en handhaven. Daar waar een vergunning nu kan worden geweigerd indien een bepaalde strijdigheid niet wordt opgelost, zal hier onder de Wkb pas achteraf tegen opgetreden kunnen worden. Overigens toetsen ook kwaliteitsborgers vooraf bouwplannen bij het vaststellen van een borgingsplan, en zullen zij erop wijzen als hetgeen op tekening staat niet voldoet aan de bouwvoorschriften. Als dit in de praktijk toch zo gebouwd wordt zal dit leiden tot het niet af kunnen geven van de verklaring.
Heeft een aanvrager de keuze om een plan toch door de gemeente te laten beoordelen.
Nee, dat is bij bouwwerken die vallen onder de Wkb (gevolgklasse 1) niet mogelijk. De aanvrager is verplicht om een door de Toelatingsorganisatie kwaliteitsborging toegelaten instrument dat door onafhankelijke kwaliteitsborger wordt toegepast in te schakelen voor de kwaliteitsborging.
Ingrijpen in het proces, hoe dan? Wat is je publieke bevoegdheid?
De gemeente heeft als bevoegd gezag de mogelijkheid om tijdens de bouw controle- of stopmomenten op te leggen. De gemeente zal dit wel gemotiveerd moeten doen, bij voorbeeld op basis van eigen waarnemingen, de risicobeoordeling en/of het borgingsplan of signalen van derden. De bevoegdheden zijn verder hetzelfde als op dit moment onder de Wabo. Grootste verschil is dat er onder de Wkb geen vergunning meer is voor de bouwactiviteiten en dat er dus ook geen sprake kan zijn van ‘bouwen in afwijking van de vergunning’. Ingrijpen (handhaven) zal dus moeten plaatsvinden op basis van de constatering dat niet aan het Bouwbesluit (Bbl) wordt voldaan.
Wat gaan gemeenten merken van het werk van de toelatingsorganisatie kwaliteitsborging bouw?
De Toelatingsorganisatie zal bepalen welke instrumenten gebruikt mogen worden voor kwaliteitsborging (toegelaten zijn). De gemeente zal bij elke melding gaan beoordelen of een instrument is toegelaten, of deze past bij het betreffende bouwwerk en of de kwaliteitsborger gemachtigd is dat instrument toe te passen. De Toelatingsorganisatie zal hiervoor een centrale database opzetten.
De Toelatingsorganisatie zal bij 3-5% van de bouwwerken via een reality check op de bouwplaats controleren of toegelaten instrumenten ook in de praktijk leiden tot bouwwerken die aan de voorschriften voldoen. Tevens wordt hierbij gecontroleerd of instrumentaanbieders (die kwaliteitsborgers moeten controleren) hun werk goed doen. De Toelatingsorganisatie is bevoegd om een instrument dat niet goed werkt niet langer toe te laten en instrumentaanbieders die onvoldoende toezicht houden te schorsen. Deze mogen dan niet meer ingezet worden voor kwaliteitsborging. De Toelatingsorganisatie zal via de centrale database bekend maken welke instrumenten en welke kwaliteitsborgers toegelaten zijn en welke sancties er eventueel zijn opgelegd.
In beginsel is de gemeente bevoegd gezag. Echter hoe zit het bij activiteiten waarbij de minister het bevoegd gezag is. Die is dan ook bevoegd gezag voor de bouwactiviteiten. Dan moet je dus voor gemeente minister lezen. Klopt dat?
Ja dat klopt. Hetzelfde geldt daar waar de provincie het bevoegd gezag is. Projecten waar ook een milieuvergunning voor nodig is, vallen niet binnen gevolgklasse 1. Het zal dan ook heel weinig voorkomen dat voor een aanvraag in gevolgklasse 1 een ander bevoegd gezag dan het college van burgemeester en wethouders aan de orde is.
Zien jullie nog een rol weggelegd voor de constructeurs/toetsers van de gemeente?
De kwaliteitsborger ziet toe op de kwaliteit van de bouw. De gemeente kan - bijvoorbeeld als de risicobeoordeling daar aanleiding voor is – zelf op belangrijke momenten gaan controleren. Omdat de gemeente inzicht heeft in het borgingsplan kan de gemeente zelf bepalen of dit nodig is en wanneer dit het beste kan. Aangezien de gemeente geen bouwplannen meer toetst, zal de functie van bouwplantoetser voor bouwwerken gevolgklasse 1 verdwijnen. Voor de overigens bouwwerken zal dit overigens niet eerder dan 2025 zijn.
Het is onder de Wkb niet zo dat er geen constructieve en overige kennis meer noodzakelijk is. Aangezien het bevoegd gezag nu vaker vanuit handhaving zal moeten optreden ligt de bewijslast bij het bevoegd gezag. Dit vraag in veel gevallen meer (praktijk)kennis dan nu voor plantoetsing noodzakelijk is. De kennis blijft dus zeker nodig.
Normaal toets je bijvoorbeeld de constructie aan de hand van hetgeen de constructeur doorberekend heeft. Aan de hand daarvan kan je aangeven dat er iets niet klopt, bijvoorbeeld wapening niet volledig aanwezig. Hoe gaat dat straks? Hoe kan het bevoegd gezag zien dat het niet voldoet, als die stukken niet aanwezig zijn bij bevoegd gezag?
De taak die de gemeentelijke constructeur/plantoetser nu heeft bij vergunningen wordt onder de Wkb overgenomen door de kwaliteitsborger. De gemeente blijft echter wel bevoegd gezag. Bij de bouwmelding levert de initiatiefnemer bij het bevoegd gezag een borgingsplan aan, dat gebaseerd is op een risicobeoordeling van het bouwplan. Aan de hand van deze gegevens kan de gemeente eventueel tijdens de bouw controle- en stopmomenten bepalen. Bij het bepalen of en wanneer dit nodig is, is inhoudelijke kennis nodig. Daarnaast zal inhoudelijke kennis nodig zijn bij het beoordelen van eventuele strijdigheden die via eigen waarnemingen, informatie van derden of via de gereedmelding naar boven komen.
Verliest de gemeente straks niet zijn technische kennis?
Bij de gemeente zal ook na de inwerkingtreding van de Wkb voldoende technische kennis aanwezig moeten zijn om de rol als bevoegd gezag te vervullen. Vooral bij kleine gemeenten kan de technische kennis beperkt zijn. Het kan daarom aan de raadzaam zijn om met anderen gemeenten te gaan samenwerken of taken onder te brengen bij een omgevingsdienst om nog te kunnen voldoen aan de kwaliteitscriteria zoals die in de Omgevingswet zijn opgenomen. Zie hiervoor ook de eerdere antwoorden.
Kan de gemeente zonder die technische kennis nog wel op niveau sparren met de kwaliteitsborger bij problemen?
Bij de gemeente zal ook na de inwerkingtreding van de Wkb voldoende technische kennis aanwezig moeten zijn om de rol als bevoegd gezag te vervullen. Zie hiervoor ook het vorige antwoord.
Ik neem aan dat de gemeente zelf beleid kan opstellen bij welke categorie bouwwerken een melding is vereist?
Nee, de indeling van bouwactiviteiten is geen onderwerp van gemeentelijk beleid. Bouwwerken zijn ingedeeld in gevolgklassen. De Wkb wordt eerst ingevoerd voor Gevolgklasse 1. Welke bouwwerken hieronder vallen wordt vastgelegd in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). Dit is landelijk zo vastgelegd.
Bij de omgevingsplanactiviteit is het – behoudens enkele van overheidswege vergunningvrije activiteiten – wel aan de gemeente om te bepalen of er een vergunning of een melding nodig is of dat de activiteit vergunningvrij is.
In de Wkb is een knip gemaakt in de ruimtelijke component en de bouwtechnische component. De gemeente stelt zelf een ruimtelijk beleid vast en toetst de ruimtelijke component volgens het omgevingsplan?
Dat is correct. Zie het schema op de website van de rijksoverheid. De ruimtelijke component legt een gemeente vast in het (gemeentelijke) Omgevingsplan. Een bouwwerk wordt onder andere getoetst aan de planologische en esthetische regels die in de omgevingsplan zijn opgenomen.
Wat als aannemer alleen opdracht geeft voor ruwbouw en vergunninghouder zelf de afbouw regelt? Hoe gaat dan de ingebruikname?
Ook als een vergunninghouder zelf de afbouw regelt, zal een onafhankelijke kwaliteitsborger moeten toezien op het gehele bouwproces. Zie ook de vragen over casco-oplevering. Uiteindelijk mag een bouwwerk pas gebruikt worden na een gereedmelding. Hiervoor is een verklaring nodig van een kwaliteitsborger waarbij alle voorschriften worden meegenomen.
Wat kan je als gemeente nog doen als uit opleveringsdossier blijkt dat er qua energieprestatie iets niet goed zit. Het gebouw staat er al.
Ten eerste zal een kwaliteitsborger het bouwplan vooraf beoordelen en tijdens de bouw toezien op de naleving van de voorschriften. Gaat er ondanks dat iets mis dat niet meer hersteld kan worden, dan wordt de gemeente op dat moment al door de kwaliteitsborger geïnformeerd. De kans dat zaken pas aan het einde aan het licht komen wordt hierdoor beperkt.
Blijkt uit het dossier dat de energieprestatie niet klopt dat kan het bevoegd gezag handhavend optreden. Wordt dit binnen de 10 werkdagentermijn ontdekt dan kan de gemeente besluiten dat het bouwwerk niet in gebruik mag worden genomen. Maar ook na die 10 werkdagen kan er nog handhavend worden opgetreden.
Handhaven zal op eenzelfde manier gaan als nu bij een bestaand bouwwerk. Dus als het bevoegd gezag constateert dat er niet wordt voldaan aan de nieuwbouw- of verbouweisen met betrekking tot energieprestatie kan hiertegen handhavend worden opgetreden en kunnen aanvullende maatregelen worden geëist.
Bij kleine verbouwing of bouwwerken en bij kleine aannemers zullen zij zonder melding de bouw uitvoeren. Want zij kunnen of willen geen kwaliteitsborger erkennen. Wie gaat hierop sturen?
Indien sprake is van een verbouwing die valt onder gevolgklasse 1 dan is een bouwmelding en de inzet van een kwaliteitsborger verplicht. Gebeurt dit niet, dan is er sprake van illegale bouw. Het toezicht hierop is – net als nu – aan de gemeente.
Kan een aanvrager er ook voor kiezen om de gemeente als toetsende organisatie te houden zolang de kwaliteitsborgers nog niet volledig bemand zijn?Nee, de aanvrager heeft hierin geen keuze. In het bestuursakkoord tussen VNG en het ministerie van BZK is de voorwaarde voor de inwerkingtreding opgenomen dat er voldoende kwaliteitsborgers zijn.
Hoe wordt gewaarborgd dat alle gemeenten (ruim 400) hun taak pakken?
Als de Wkb in werking treedt, gebeurt dat voor alle 355 gemeenten. De VNG zal alles in het werk stellen om gemeenten te ondersteunen bij de invoering van de Wkb. Gemeenten die zich niet of onvoldoende op de Wkb voorbereiden zullen bij invoering geconfronteerd worden met een nieuwe werkwijze waaraan zij zich zullen moeten houden.
Wie heeft er het grootste baat bij deze wet? De opdrachtgever heeft een partij die hij extra moet betalen, de aannemer krijgt er nog meer toezicht bij (waar ze vaak niet op zitten te wachten, want dit kost ook tijd) en gemeente verliest haar controlerende taak qua constructie.
De wet beoogt de kwaliteit van bouwwerken te verhogen door de bouwende partijen meer zelf de verantwoordelijkheid te laten dragen van de kwaliteit van een bouwwerk. De kwaliteit is een verantwoordelijkheid voor alle betrokken partijen. Het is niet aan VNG om te bepalen wie hier de grootste baat bij heeft.
Wat wordt de rol van de veiligheidsregio's /brandweer? Op welke wijze worden ketenpartners zoals brandweer of omgevingsdienst betrokken?
In het implementatieproces worden ketenpartners betrokken, door deel te nemen aan overleggen en door het opdoen van ervaring door middel van proefprojecten. Zo is de koepelorganisatie Brandweer NL aangesloten op het implementatietraject. Omgevingsdiensten worden nu als partij betrokken bij het ambassadeursnetwerk. Het is aan gemeenten om deze partijen zo nodig bij proefprojecten te betrekken.
Na invoering zullen de brandweer en omgevingsdiensten hun rol houden als respectievelijk adviseur van het bevoegd gezag en uitvoeringsdienst.
Is er nog een rol voor de brandweer voor het verlenen van een omgevinsplanactiviteit (opa)?
Ja. Een omgevingsplanactiviteit ziet op de vraag of een bepaalde activiteit op een bepaalde locatie toelaatbaar is. En een omgevingsplan ziet op veel meer dan alleen bestemming en gebruik. De rol als adviseur vanuit het oogpunt van bereikbaarheid voor hulpdiensten en mogelijke gevolgen van een calamiteit is en blijft dus zeker van belang. Bij het opstellen van omgevingsplannnen is het van belang dat de brandweer tijdig aan tafel zit.
Vinden jullie dat ook leveranciers van gemeenten kunnen bijdragen in het proces om een goede en snelle interactie/contact tussen alle partijen (gemeenten, opdrachtgever en kwaliteitsborger) te faciliteren/ waarborgen.
Ja, ook leveranciers spelen een rol in het proces. Door deze te betrekken bij de voorbereiding van de implementatie van de Wkb en proefprojecten kunnen zij hun dienstverlening beter laten aansluiten op de nieuwe werkprocessen. Zo is het bij sommige kwaliteitsborgers mogelijk mee te kijken in hun toezichtsystemen en mogelijk kunnen ook koppelingen gemaakt worden met gemeentelijke systemen. Dit maakt informatie-uitwisselingen en het doen van bouwmelding en gereedmeldingen een stuk eenvoudiger.
Zijn er ook al ervaringen met de rollen van de omgevingsdiensten en veiligheidsregio's in de nieuwe situatie. Gemeente is wel bevoegd gezag maar maakt veel gebruik van de deskundigheid van deze diensten.
Hiermee is nog onvoldoende ervaring op dit moment. Betrokkenheid in het implementatieproces en bij proefprojecten is wel wenselijk en wordt deels al georganiseerd. Zo is de koepelorganisatie Brandweer NL aangesloten op het traject. Omgevingsdiensten worden nu als partij betrokken bij het ambassadeursnetwerk. Dit zijn groepen gemeenten die gaan samenwerken bij het uitvoeren van proefprojecten. Dat is ook één van de redenen waarom in het bestuursakkoord is ingezet op de 10% proefprojecten bij alle gemeenten en over de gehele scope van gevolgklasse 1, waardoor hier meer ervaring over kan worden opgedaan.
Het is duidelijk als het niet voldoet aan het bbl. Maar bij kleine afwijkingen wil ik als bevoegd gezag wel eens instemmen. Maar hoe doet de borger dat? Het voldoet dan niet aan de regels van de wet. Kan er dan wel een handtekening gezet worden?
ln het geval dat de kwaliteitsborger constateert dat niet aan de bouwtechnische voorschriften wordt voldaan en dat de afgifte van zijn goedkeurende verklaring in het geding komt, informeert hij hierover de vergunninghouder met afschrift aan de gemeente. Dat wordt wettelijk zo geregeld. Het is vervolgens aan het bevoegd gezag om te bepalen hoe om te gaan met kleine strijdigheden.
In hoeverre moeten provincies zich voorbereiden op hun bevoegd gezag taak. Of gaat het bij hen minder om gebouwen in gevolgklasse 1.
Provincies zijn als bevoegd gezag voor een beperkt aantal bouwwerken betrokken bij de Wkb. Het aantal bouwwerken in gevolgklasse 1 zal daarbij gering zijn. Indien een provincie zelf bouwtaken uitvoert dan zal die provincie wel moeten nagaan hoe ze dat gaan doen onder de Wkb. Zoals al eerder aangegeven vallen bouwwerken waar ook een milieuvergunning voor nodig is niet onder gevolgklasse 1, en dat zijn over het algemeen de bouwplannen waarvoor de provincie het bevoegd gezag is.
Daarnaast kunnen ze als opdrachtgever opereren in een bouwproces.
Wie controleert het bouwkundige deel bij vergunningvrije bouwwerken?
Net als onder de Wabo en het Bor is er bij vergunningvrij bouwwerken geen toets aan de bouwregelgeving. Het is de verantwoordelijkheid van de opdrachtgever zelf om aan de voorschriften te voldoen. Wel zal de kwaliteitsborger de bouwtechnische kwaliteit van vergunningvrije bouwonderdelen, die aan een bouwwerk onder gevolgklasse 1 tegelijk worden meegebouwd met het bouwwerk, moeten controleren. Dit omdat deze gezamenlijk pas leiden tot een bouwwerk dat kan gaan voldoen aan de bouwtechnische eisen.
Vergeten jullie de omgevingsdiensten niet?
De omgevingsdienst vergeten we als VNG zeker niet. Deze zijn betrokken bij de implementatie van de Wkb en oefenen mee in de proefprojecten, daar waar zij een rol hebben.
Leges(inkomsten)
Hoe kan een gemeente financieel gezond blijven als er heel veel werk bijkomt waarvoor geen leges gevraagd kunnen worden?
Ik zou hier verwijzen naar het onderzoek impactanalyse dat de VNG momenteel aan het afronden is.
Gemeente moeten de melding beoordelen op meerdere aspecten. Wordt het mogelijk dat voor die werkzaamheden gemeenten leges kunnen heffen? Zo niet dan zien gemeenten zich misschien genoodzaakt om voor veel bouwwerken een Omgevingsplanactiviteit te verlangen om alsnog (indirect) leges te kunnen innen. / Welke gevolgen heeft de wkb voor de legesinkomsten van gemeenten? de leges gaan (waarschijnlijk) omlaag, hoe moeten gemeenten het toezicht straks financieren? Over inkomsten bouwleges. Leges heffen voor vooroverleg hoe doe je dat?
Voor een bouwmelding mogen geen leges worden gevraagd. De leges zijn op dit moment nog onderwerp van bespreking. Dit heeft ook te maken met de invoering van de Omgevingswet. Wel heeft VNG al een discussie-leidraad ontwikkeld voor de leges.
Gevolgklassen
Valt een damwand langs een rivier voor scheepvaart wel of niet in gevolgklasse 1?
Een damwand langs een rivier voor scheepvaart valt niet onder gevolgklasse 1. Aangezien deze niet is genoemd in één van de categorieën opgenomen in artikel 1.43 van het ontwerpbesluit kwaliteitsborging voor het bouwen.
Kan ik meer uitleg krijgen over gevolgklasse 1?is die klasse relevant voor hoe of wat je moet kan regelen in omgevingsplan?
Door de knip in de Omgevingswet wordt de activiteit bouwen (de bouwtechnische beoordeling) een aparte activiteit naast de Omgevingsplanactiviteit (beoordeling planologische eisen, esthetische eisen etc.) Bouwwerken die vallen binnen de gevolgklasse 1 hebben een relatie met de activiteit bouwen en niet met de omgevingsplanactiviteit. De gevolgklasse is dus niet relevant voor het Omgevingsplan.
Stel dat per abuis een aanvraag gevolgklasse 1 wordt ingediend bij de gemeente en de gemeente toetst de aanvraag volledig en verleent de vergunning. Wat is hiervan het gevolg?
In die situatie is dan een verkeerd besluit genomen, en kan dit juridische consequenties hebben. Dit is te vergelijken met een situatie waar nu voor een vergunningvrij bouwwerk een vergunning is verleend. In principe is sprake van een rechtsgeldige vergunning zodra deze onherroepelijk is geworden. Wordt bezwaar aangetekend tegen de verleende vergunning dan zal het besluit waarschijnlijk in bezwaar en beroep vernietigd worden.
Geldt de gelijkwaardigheid voor overschrijding looplengte van een woning ook als een plan dat niet onder de wkb kan vallen?Ja, als het om een grondgebonden woning gaat, is dit een regulier toetspunt van een kwaliteitsborger. Een kwaliteitsborger zal een overschrijding van de loopafstand in een woning signaleren als een strijdigheid en afkeuren.
Wordt de oplossing gezocht in de toepassing van een gelijkwaardige oplossing dan zal de kwaliteitsborger aangeven dat hij daarover niet mag oordelen. In de definitie van gevolgklasse 1 is namelijk opgenomen dat gelijkwaardige oplossingen in het kader van brandveiligheid (en van constructieve veiligheid) vooralsnog buiten de Wkb vallen. Het betreffende bouwplan zal dus in zijn geheel aan de gemeente moeten worden overgedragen voor de reguliere beoordeling en vergunningverlening.
Is het nodig hebben van een melding of vergunning brandveilig gebruik geen uitzondering meer voor gevolgklasse 1?
Ja, dat is het wel. In de definitie van gevolgklasse 1 zijn bouwwerken waarvoor een melding brandveilig gebruik nodig is, vooralsnog uitgesloten. De vergunning brandveilig gebruik verdwijnt overigens onder de Omgevingswet.
M.b.t. Proefprojecten gevolgklasse 1 bouwwerk geen gebouw zijnde is rekbaar. bijvoorbeeld een proefproject voor een geluidscherm dat grenst aan de a15. Waar ligt de grens met betrekking tot het bepalen van gevolgklasse 1? Hoe wordt die grens bepaald?
De definitie van gevolgklasse 1 wordt vastgelegd in het Besluit bouwwerken leefomgeving. Uit het ontwerpbesluit blijkt dat een geluidscherm als het lager is dan 20 meter onder gevolgklasse 1 valt.
Het ministerie van BZK heeft een handreiking in de maak over de exacte bepaling van gevolgklasse 1. Deze is binnenkort beschikbaar op de websites van de rijksoverheid, het IBK en de VNG.
Wat wordt de aanpak bij risicoklasse 2 en 3 Wanneer volgen de andere gevolgklassen? Wanneer volgen de andere gevolgklassen?/ Wanneer andere gevolgklassen?
De andere gevolgklassen volgen na een evaluatie die drie jaar na de inwerkingtreding van de Wkb voor gevolgklasse 1 plaats zal vinden (dus na 1 januari 2025). De voorwaarde is dat de evaluatie positief is.
Het traject tot de invoering van de Wkb richt zich vooralsnog op gevolgklasse 1, waarvoor ook afspraken zijn gemaakt in de vorm van spelregels. Een aantal partijen oefent nu al met gevolgklassen 2 en 3. Dergelijke projecten zijn zeker nuttig om ervaring op te doen maar worden niet gerekend onder de proefprojecten. Het staat gemeenten vrij hier al dan niet aan mee te werken.
Overige stakeholders
Is het bedrijfsleven al voldoende voorbereid op de nieuwe wet? Is de markt er al klaar voor om de rol op zich te nemen / Is buiten de gemeentes, de markt wel klaar voor de Wkb? Mijn vraag geldt zowel voor de bouwbedrijven als de toekomstige kwaliteitsborgers.
Nee, de markt is nog onvoldoende voorbereid op de nieuwe wet. Maar dit geldt ook voor het bevoegd gezag. Om die reden is ook in het bestuursakkoord ingezet op het uitvoeren van heel veel proefprojecten uitgevoerd in het gehele land over de volledige scope van gevolgklasse 1. Pas als er voldoende is geoefend kunnen we stellen dat we er met elkaar voldoende op voorbereid zijn.
Jullie hebben het steeds over gemeenten. Maar dit raak toch ook een groot deel van de omgevingsdiensten
Ja dit heeft zeker ook gevolgen voor de omgevingsdiensten, maar als we in het webinar spreken over gemeenten wordt het bevoegd gezag bedoeld. Dit is in de meeste gevallen de gemeente, of om juridische correct te zijn, het college van burgemeester en wethouders. Zij heeft de bevoegdheid om taken uit te besteden of gebruik te maken van adviseurs en/of diensten zoals de omgevingsdienst. Er gaat ook geoefend worden met casussen waarbij omgevingsdiensten werken.
Wanneer moeten specialisten worden ingeschakeld bij een bouwwerk? Moet een constructeur de wapening zien, of mag een aannemer dit beoordelen?Dit is aan de kwaliteitsborger en het instrument dat hij toepast. Een kwaliteitsborger die zelf geen kennis heeft van constructieve veiligheid zal dan ook voor de kwaliteitsborging een daarvoor opgeleide constructeur moeten inschakelen.
Is de bouwbranche voorbereid op dit systeem? Kunnen zij de kwaliteit leveren die wordt gevraagd? Zo nee, wat gaan ze eraan doen?
Uit proefprojecten blijkt dat bouwen onder de Wkb om een andere manier van werken vraagt. Dit geldt voor de gemeente maar ook voor de aannemer. Bouwend Nederland en AFNL zetten zich hard in om hun achterban voor te bereiden op de Wkb. Daar waar aannemers nog onvoldoende voorbereid zijn, is het straks aan de kwaliteitsborger om bij te sturen en te corrigeren. Dit maakt dat er een financiële prikkel is om goed voorbereid te zijn, zo niet dan wordt de kwaliteitsborger namelijk een stuk duurder.
In een bedrijf kan toch ook kruissubsidiering plaatsvinden. Iets meer marge op grote opdrachten om de kleintjes op kostenniveau te kunnen doen?
Dit kan inderdaad. Het is aan de bedrijven dit eventueel te doen.
Is het niet vreemd/ jammer dat partijen nu pas zien dat alles draait om de kwaliteit van het bouwwerk
Elke partij heeft een ander belang bij de totstandkoming van een bouwwerk. Deze belangen blijven uiteraard ook na de invoering spelen, maar door de nieuwe regelgeving wordt er meer op de kwaliteit van het echte bouwwerk gefocust zoals dat gebouwd is en niet zozeer op de papieren werkelijkheid van de bouwvergunning.
Handreikingen/Product Diensten Catalogus
Voor implementatie van de Omgevingswet zijn er tal van handreikingen die gemeenten goed helpen. Zijn deze er ook voor dit onderwerp?
Er is inmiddels al een aantal handreikingen te vinden op onze website. Ook is er een discussie-leidraad voor leges. Op de website van Stichting IBK vindt u meer informatie. Er wordt daarnaast nog continu gewerkt aan nieuwe documenten en voorlichtingsmateriaal die uiteraard afhankelijk zijn van de uiteindelijke versie van de AMvB
Wanneer komt het voorbeeld projectplan?
Het voorbeeld projectplan is nu 2020 nog in voorbereiding binnen de Begeleidingsgroep proefprojecten, maar zal op korte termijn verschijnen op de Wkb-pagina.
Is er een pakket met handvatten om als toezichthouder feeling te krijgen vanuit de pilots?
Alle handreikingen (of handreikingen die worden ontwikkeld) vanuit het perspectief van de gemeente zijn te vinden op de pagina Startpakket proefprojecten Wkb. Specifieke informatie over instrumenten vindt u via de website van Stichting IBK.
Omgevingswet / Digitaal Stelsel Omgevingswet
In het begin hadden jullie het over de uitgestelde Omgevingswet. Hoe is de Wkb gekoppeld aan de omgevingswet? Of is dit niet het geval? Betekent het uitstellen van de Omgevingswet automatisch dat de Wkb ook 'uitgesteld' wordt?
De Omgevingswet en de Wkb zijn eenzijdig gekoppeld. In de brief van minister Ollongren van 17 april 2020 is aangegeven dat een uitstel van de Omgevingswet ook uitstel van de Wkb betekent. Zou alleen de Wkb uitgesteld zijn dan zou de Omgevingswet niet automatisch ook worden uitgesteld. Op 20 mei is bekend gemaakt dat beide wetten op 1 januari 2022 gekoppeld in werking treden.
Welke ict systemen worden bedoeld? Zijn deze anders dan het dso?
De ICT-systemen vallen allen binnen het DSO (Digitaal Stelsel Omgevingswet).
Is meer info over het effect van wkb en wat je wel of niet moet en kan regelen in omgevingsplan. Heb nog geen staalkaarten gezien? Ik hoor een paar keer al het omgevingsplan als toetsingkader ook over bouwtechnische beoordeling.
Het Besluit bouwwerken leefomgeving staat gemeenten toe om op het gebied van energiezuinigheid en duurzaamheid hogere eisen te stellen dan landelijk. Deze eisen worden gebiedsgericht vastgelegd in omgevingsplannen. De eisen in zo’n omgevingsplan maken vervolgens deel uit van het technisch toetskader van een kwaliteitsborger. Ook voor geluid kunnen in het omgevingsplan eisen zijn opgenomen. Tenslotte zijn ook bereikbaarheid van hulpdiensten en bluswatervoorzieningen technische zaken die in het omgevingsplan worden geregeld. De staalkaarten vanuit VNG worden momenteel nog ontwikkeld.
Is het raadzaam om tijdens de omgevingstafel ook een kwaliteitstoetser uit te nodigen?
De gemeente kan als daar aanleiding voor is de kwaliteitsborger uitnodigen aan de omgevingstafel als deze door de initiatiefnemer van het project al is gekozen. Dit kan elke gemeente naar eigen inzicht doen.
Proefprojecten
Hoeveel proefprojecten zijn er al aangemeld? / Hoeveel proefprojecten zijn er nu concreet? Hoeveel proefprojecten zijn er de afgelopen tijd geweest en wat zijn de ervaringen?
Formeel zijn er 13 proefprojecten aangemeld via het aanmeldformulier. Deze projecten hebben het hele proces vanaf het vaststellen van de spelregels doorlopen. Daarnaast is er nog een groot aantal proefprojecten waarmee ook ervaring is (en nog wordt opgedaan) die niet volledig aan de spelregels voldoen. De ervaring uit die projecten wordt zeker meegenomen bij de voorbereiding van de wet. VNG is voornemens het overzicht proefprojecten via een geografische kaart op de website te tonen, met verwijzing naar de representatieve doorsnede. De ervaringen van deze proefprojecten worden via interviews, handreikingen en kennisuitwisseling zoals webinars verspreid.
Wat is het verschil tussen pilots en proefprojecten?
Het grote verschil is dat de term pilots is gebruikt in een eerdere fase van de voorbereiding op de Wkb. De term proefprojecten wordt gebruikt voor projecten die zijn gestart met de 4 voorlopig toegelaten instrumenten en voldoen aan de door de Regiegroep Kwaliteitsborging vastgestelde spelregels. Afgesproken is dat de term ’proefprojecten’ wordt aangehouden voor projecten die geheel voldoen aan de opstelde spelregels gebaseerd op het bestuursakkoord.
Als gemeente hebben we geld beschikbaar gesteld voor 5 pilots, als er geen geld komt, komen er ook geen pilots (is onze ervaring). Is er geld bij het ministerie beschikbaar voor pilots?
Er is een (gelimiteerd) subsidiebudget beschikbaar ter ondersteuning van proefprojecten. Hiervoor kan een subsidieaanvraag ingediend worden en zal door BZK en VNG gezamenlijk gewogen worden of er subsidie verleend kan worden. Het aanvraagformulier is aan te vragen via wkb@vng.nl.
Hoe overtuig je aannemers om mee te doen aan proefprojecten? Velen denken namelijk dat het alleen maar geld kost. Hoe denken jullie mensen te motiveren om aan een pilotproject mee te laten doen. Volgens mij is dit niet zo makkelijk! Gezien de dubbele kosten, leges en kwaliteitsborger.
VNG heeft een handreiking opgesteld getiteld ‘Stimuleren van proefprojecten’. Deze is onderdeel van het startpakket voor proefprojecten. In deze handreiking worden meerdere manieren aangereikt waarop een gemeenten partijen (waaronder aannemers) kan stimuleren om mee te doen.
Het meedraaien aan een proefproject betekent dat de gemeente ruimschoots voor de inwerkingtreding van de wet ervaring kan opdoen, de benodigde competenties kan ontwikkelen en cultuurverandering kan bewerkstelligen. In het begin van het traject is het noodzakelijk te oefenen met de nieuwe rolverdeling. Ervaring bij Gemeente Etten-Leur leert dat er door het proefdraaien vertrouwen kan worden opgebouwd met de kwaliteitsborger. Dit loont juist op de langere termijn. Ervaring bij gemeente Ermelo leert dat de afhandeling van een bouwaanvraag ook versneld kan worden. Op de langere termijn scheelt dit ook personeelsinzet voor gemeenten.
Toezicht/handhaving
Hoe kun je achteraf handhaven op bv isolatie?
Handhaven zal op eenzelfde manier gaan als nu bij een bestaand bouwwerk. Indien het bevoegd gezag constateert dat er niet wordt voldaan aan de nieuwbouw- of verbouweisen met betrekking tot isolatie kan hiertegen handhavend worden opgetreden. Daarbij aangevuld dat ook in de huidige situatie niet iedere dag een toezichthouder van de gemeente op de bouw aanwezig is, en dit dus ook in de huidige situatie kan leiden tot ingrijpende aanpassingen om toch aan de bouwtechnische regels te voldoen als dit door een toezichthouders in het huidige stelsel pas op een later moment wordt geconstateerd.
De handhaving mag ook door derden worden ingevuld voor de gemeente en de gemeente op de hoogte houdt?
De bevoegdheid tot handhaven is een blijft een gemeentelijke bevoegdheid. Net als nu kunnen gemeenten deze bevoegdheid namens hen door derden laten uitvoeren.
Heeft de wkb ook gevolgen voor toezicht op bestaande bouw?
Nee. De Wkb voorziet in voorschriften tot en met de gereedmelding. Daarna wordt een bouwwerk onderdeel van de bestaand gebouwenvoorraad. Het toezicht op bestaande gebouwen blijft ongewijzigd een taak van de gemeente.
Kosten
Wordt het niet meer geld voor je waar? Gaat het bouwen op deze manier duurder worden? Worden de totale kosten voor de opdrachtgever nu niet een stuk hoger? Kosten voor de kwaliteitsborging zullen vermoedelijk hoger zijn dan de verlaging van de leges is mijn gevoel.
Door de marktwerking gaan partijen zich specialiseren. Hierdoor kunnen bepaalde processen worden versneld, wat uiteindelijk in de kosten scheelt. Voor het begeleiden van bepaalde bouwprocessen zijn er mogelijkheden. Wat betreft leges: de gemeenten kunnen leges heffen voor geleverde diensten. Wanneer een gemeente geen dienst levert, kunnen daar ook geen leges over worden geheven.
De verschillende onderzoeken en pilots laten zien dat bij de wat grotere projecten de kosten niet zullen stijgen. Bij kleine bouwwerken is daar mogelijk wel sprake van.
Door de komst van kwaliteitsborger wordt de woningbouw duurder?
Een van de voorwaarden uit het bestuursakkoord is dat uit de proefprojecten geen onoverkomelijke knelpunten naar voren komen voor invoering van het stelsel. Een grote toename van de kosten kan zo’n onoverkomelijk knelpunt zijn. Daarnaast kan een goede kwaliteitsborging leiden tot lagere faalkosten. Hoe dit in de praktijk gaat werken, zal nog moeten blijken.
Nu is het vaak zo dat banken een onherroepelijke vergunning willen hebben voor de financiering. Hoe zal dat straks gaan?
In de meeste gevallen zal nog steeds sprake zijn van een onherroepelijke omgevingsvergunning, namelijk voor de omgevingsplanactiviteit. Een dergelijke vergunning geeft voor de bank een zekerheid dat een bepaald bouwwerk – het onderpand van de hypotheek – daadwerkelijk gebouwd mag worden. In hoeverre banken eisen stellen aan zekerheid vanuit het stelsel van kwaliteitsborging is op dit moment nog niet bekend.
Hoe gaat dit alles kostentechnisch eruitzien? Gaan kosten in de vergunningsaanvraag verschuiven naar de kwaliteitsbeheerder?
Daar waar taken wegvallen bij gemeenten zullen voor deze taken geen leges meer gevraagd mogen worden. Er zal dus sprake zijn van een bepaalde mate van verschuiving van kosten. Voor de melding activiteit bouwen kunnen geen leges worden gevraagd. De leges die nog voor een project kunnen worden gerekend zijn op basis van de Omgevingsplanactiviteit. In hoeverre hier nog kostendekkende leges voor kunnen berekend wordt op dit moment onderzocht.
Wie bekostigt de uren gemeente bij hele proces melding activiteit bouw (al zijn het soms slechts administratieve werkzaamheden)?
Zie vorige antwoord.
Competentie/opleiding/informatie-uitwisseling
Wat voor kennis/kunde is er bij de gemeente nodig om een opleverrapport te bekijken/beoordelen en te besluiten of actie vanuit de gemeente noodzakelijk is? Moeten we die rol opnieuw beleidsmatig vast gaan leggen?
De VNG is bezig om, parallel met de Omgevingswet, hiervoor een productcatalogus op te stellen. Veel gemeenten kijken naar de lijst minimale acties. Hiervoor wordt momenteel een wegwijzer ontwikkeld die per actie kort de kernpunten aangeeft wat er beleidstechnisch op orde dient te zijn. Daarnaast wordt er ook gewerkt aan de ontwikkeling van een Roadmap die het proces aangeeft tot aan de inwerkingtreding van de wet.
Waar haalt een kwaliteitsborger zijn kennis vandaan als het gaat om specifieke onderdelen zoals constructies, brandveiligheid, bouwfysica enz. ?
Een kwaliteitsborger zal de beschikking moeten hebben over medewerkers met de juiste kennis en ervaring. De minimale eisen worden wettelijk geregeld en komen overeen met de eisen die via de kwaliteitscriteria worden gesteld aan medewerkers van gemeenten. Er staan nu enkele opleidingsmogelijkheden via de centrale marktplaats van de Wkb uit. Deze kunt u vinden op de website Aan de slag met kwaliteitsborging.
Een drietal opleiders heeft de wettelijke eisen vertaald tot een curriculum en eindtermen, te vinden via de website van Stichting IBK .
Lijkt me nuttig een dergelijk webinar ook voor aannemers/bouwers te organiseren. Een kleine interessepeiling onder cobouwlezers wijst uit dat er ook nu zeker behoefte aan is aan informatie over wet- & regelgeving. Ik heb contact met hajé hierover.
Binnen VNG, maar ook binnen andere organisaties, wordt gezien dat de webinars veelvuldig worden bekeken. Ook komen er suggesties binnen voor nieuwe onderwerpen. Hierdoor is goed inzichtelijk waar de behoefte nog meer ligt. Inmiddels zijn er specifieke webinars gehouden voor aannemers door Bouwend Nederland, voor architecten vanuit de BNA en voor andere doelgroepen vanuit diverse (commerciële) partijen.
...dit gaat dus niet alleen over omgevingsrisico's?
Risico’s van een bouwproject voor de omgeving zijn onderdeel van de regels rondom bouw- en sloopveiligheid. Het toezien hierop blijft een taak van de gemeente als bevoegd gezag en is dus geen onderdeel van de Wkb. Omgevingsaspecten die een effect kunnen hebben op het voldoen aan de voorschriften – geluid, duurzaamheid, energiezuinigheid in het omgevingsplan – vallen wel onder de reikwijdte van de Wkb. In de bouwregelgeving komt ook de verplichting om bij bouwprojecten met een omgevingsrisico een veiligheidscoördinator aan te stellen. Dit is een andere rol dan de kwaliteitsborger heeft.
Hoe gaat dit in relatie tot afwijken bestemmingsplan, straks omgevingsloket?
Afwijken bestemmingsplan wordt onder de Omgevingswet toegestaan via een omgevingsvergunning voor een omgevingsplanactiviteit. Aanvragen van een dergelijke vergunning verloopt via het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Wij verwijzen hier naar andere vragen waar is uitgelegd hoe de werking is van de knip tussen de activiteit bouwen en de omgevingsplanactiviteit.
Geldt de Wkb ook voor bedrijfshallen waar met gevaarlijke stoffen wordt gewerkt?
Indien sprake is van een milieubelastende activiteit die vergunningplichtig is onder de Omgevingswet dan is de een dergelijke hal uitgesloten van gevolgklasse 1. Er is momenteel een discussie gaande welke specifieke bouwwerken exact onder de gevolgklasse 1 vallen. Hierbij zijn ook vragen gesteld over bedrijfshallen met vuurwerkopslag of cacao-opslag.
Geldt dit alleen voor monumenten of ook bouwwerken die in een beschermd stads en dorpsgezicht liggen?
In de definitie van gevolgklasse 1 in het Ontwerpbesluit kwaliteitsborging zijn alle monumenten uitgesloten. Bouwen in beschermde stads- en dorpsgezichten hebben geen effect op de bouwtechnische voorschriften en kan dus wel gewoon onder gevolgklasse 1 vallen. Eventuele specifieke eisen kunnen via een vergunning omgevingsplanactiviteit worden geregeld.
Hoe te handelen met een deel vergunningvrij en een deel vergunningsplichtig. De beruchte krijtstreepmethode.
Voor het bouwen onder kwaliteitsborging is het niet langer relevant of een deel van een bouwwerk vergunningvrij of vergunningplichtig is. De kwaliteitsborger ziet toe op het eindresultaat, ook indien een deel vergunningvrij is. Dus een vergunningvrije dakkapel die direct tijdens de nieuwbouw wordt meegenomen, valt onder het oordeel en de verklaring van de kwaliteitsborger.
Gaat het omgevingsloket voorzien in het doen van een bouwmelding, start bouw en gereedmelding?
Ook het digitaal indienen van de melding bouwactiviteit zal worden opgenomen in het Digitaal Stelsel Omgevingswet.
Als de kwaliteitsborger en de opdrachtgeven er niet uit komen. Wie hakt dan de knoop door?
Als een kwaliteitsborger geen verklaring afgeeft en dit is naar de mening van de opdrachtgever niet terecht, dan zal uiteindelijk de gemeente als bevoegd gezag de knoop moeten doorhakken. Vervolgens staat tegen een eventueel besluit van de gemeente bezwaar en beroep open. Aan de privaatrechtelijke kant zal via arbitrage of via de rechter besloten worden wie er gelijk heeft en wat de verdeling van de schade is.
Worden de sheets van de sprekers ter beschikking gesteld?
Ja, zie de webinarpresentatie.