Dat komt misschien wel het sterkst tot uitdrukking in ons sociaal domein. Met meer aandacht voor vertrouwen, preventie en maatwerk. In de Miljoenennota zie je duidelijk terug dat er lessen zijn geleerd uit de kinderopvangtoeslagenaffaire. De memorie van toelichting bij de SZW-begroting voor 2022 laat er dan ook geen gras over groeien. Niet per se door een berg geld over de problemen heen te gooien, maar vooral door serieus werk te maken van het hervinden van de balans tussen de menselijke maat en het efficiënt bestrijden van fraude. ‘Een dilemma dat blijvend aandacht zal vergen.’ Professionals spelen hierin een belangrijke rol. Natuurlijk ondersteunen wij hen – samen met ketenpartners – daarbij met verschillende ondersteuningsinstrumenten en kennisdeling. 

Persoonlijk en scherp aan de poort 

In mijn eerdere blog ‘Het vliegwieleffect van persoonlijk contact’ schreef ik al dat een zakelijke blik heel goed samengaat met een vriendelijke en mensgerichte bejegening. Iemand die een uitkering aanvraagt, moet goed weten waar hij recht op heeft. En natuurlijk waar hij geen recht op heeft. Ook moet hij weten welke informatie hij moet aanleveren om voor een voorziening in aanmerking te komen.  

Er valt nog veel winst te behalen in het voorkomen van fouten als gevolg van ‘niet weten wat’ en ‘niet weten hoe’. Het Aanjaagteam Preventie van het ministerie van SZW komt op korte termijn met concrete aanbevelingen om fouten en vergissingen met betrekking tot de inlichtingenplicht te minimaliseren. Denk aan het (nog) beter uitleggen van regels, maar ook aan het checken hoe begrijpelijk wetten en regels eigenlijk zijn. 

Vergissing of fraude

We hebben allemaal gezien wat de gevolgen zijn als iemand onterecht het stempel fraudeur krijgt. Het handhavingsinstrumentarium moet daarom meer mogelijkheden bieden voor maatwerk. We hebben binnen de handhaving meer ruimte nodig om onderscheid te kunnen maken tussen vergissingen en bewuste regelovertreding. Je kunt iemand die een fout maakt niet met droge ogen als fraudeur bestraffen. Aan de andere kant wil je bewuste regelovertreding wel effectief kunnen bestrijden, ook met het oog op het draagvlak voor ons stelsel. 

De eerste stappen zijn gelukkig gezet. Op dit moment vindt er bijvoorbeeld een evaluatie plaats van de ‘SZW-handhavingsinstrumenten’ en gaat het kabinet mogelijke hardheden in wet- en regelgeving inventariseren. Ook bereidt het kabinet een herijking van de handhavingskoers voor. Met dienstverlening vanuit de menselijke maat, preventie, maatwerk, rechtsgelijkheid, rechtszekerheid en oog houden voor fraude als belangrijke ingrediënten en uitdagingen.

Arbeidsmigranten zijn ook mensen

Ook de misstanden met betrekking tot arbeidsmigranten staan volop in de schijnwerpers. Niet in de laatste plaats door het rapport ‘Geen tweederangsburgers’ van het Aanjaagteam bescherming arbeidsmigranten van Emile Roemer. Hierin geeft hij 50 aanbevelingen om de woon-, werk- en leefsituatie van arbeidsmigranten in Nederland te verbeteren. Over menselijke maat gesproken. Van gemeenten vraagt dit een inspanning om te komen tot integraal beleid voor ‘fatsoenlijk’ wonen, werken en leven voor deze mensen, inclusief toezicht en handhaving hierop. Samen met het rijk en de ketenpartners werkt de VNG aan verdere ondersteuning van gemeenten bij deze inspanning.

Gastouderopvang onder de loep

Toezicht en handhaving leveren een grote bijdrage aan de kwaliteit en veiligheid van onze kinderopvang. Voor de gastouderopvang is de komende tijd extra aandacht nodig. Hiervoor stelt het kabinet geld beschikbaar en de VNG komt binnenkort met een handreiking die GGD’en en gemeenten helpt om het geïntensiveerde toezicht en de handhaving zo goed mogelijk vorm te geven. Naast extra geld gaat het ook om slimmer werken. Tijdens het congres Toezicht en Handhaving Kinderopvang van 14 oktober wordt hier aandacht aan besteed.

Geen plaats voor malafide zorgaanbieders

De aandacht voor toezicht en handhaving in het domein van werk & inkomen en kinderopvang, miste ik in de passages in de Miljoenennota rond het zorgdomein. In de Algemene Ledenvergadering van de VNG spraken gemeenten deze zomer uit dat ze hier – samen met het rijk – echt stappen in willen maken. Issues als corona en tekorten in de Jeugdzorg vragen natuurlijk zeer veel (politieke) aandacht, maar ik hoop dat er straks in de begrotingsbehandeling wél aandacht voor is. 

Gemeenten werken hard aan het op orde brengen van de basis om zo malafide zorgaanbieders buiten de deur te houden of te kunnen zetten. Verruimde mogelijkheden voor gegevensdeling met andere gemeenten en ketenpartners en bijvoorbeeld het schrappen van het vereiste van dubbele opzet in de Wmo, zouden zeer welkom zijn. En daar hebben we het ministerie van VWS hard bij nodig. Vergeet niet dat malafide zorgaanbieders voor hun praktijken vaak misbruik maken van de meest kwetsbare mensen. Over menselijke maat gesproken …

Meer informatie

• Bijzondere ledenbrief | VNG-reactie op de rijksbegroting 2022 (pdf, 1,5 MB)
• Blog Het vliegwieleffect van persoonlijk contact
• Aanmelden congres Toezicht en Handhaving Kinderopvang van 14 oktober (congrestoezichtenhandhavingkinderopvang.nl)