Het energieverbruik wordt rap geëlektrificeerd en de opwekking met zonnepanelen en windmolens neemt snel toe. Het leidt tot verduurzaming van de energievoorziening, maar ook tot volle netten. Deze netcongestie doet zich vooral voor tijdens piekperiodes. Zo wordt er aan het einde van de middag en het begin van de avond veel stroom verbruikt. Dan komen mensen thuis van het werk en wordt de elektrische auto opgeladen, de verwarming aangezet, gekookt en misschien nog een wasje gedraaid. Tegelijk zijn de bedrijven nog geopend. Tegelijkertijd zorgen zonnige en winderige dagen juist voor een piek in het aanbod, omdat de zonnepanelen en windmolens dan veel elektriciteit opleveren.

Spanning
Het aantal warmtepompen stijgt dit jaar met 60 procent ten opzichte van 2022, meldde brancheorganisatie Netbeheer Nederland in oktober. En er staan nu 500.000 laadpalen; dat worden er naar verwachting 2 miljoen in 2030. Daarnaast liggen er bij TenneT voor 105 gigawatt aan aanvragen voor nieuwe aansluitingen of verzwaringen van de aansluiting: 150 keer het stroomverbruik van de stad Amsterdam.

Via het landelijk hoogspanningsnet van TenneT wordt elektriciteit geleverd aan onderstations. Daar wordt de hoogspanning omgezet in ‘middenspanning’. Via die onderstations, eigendom van regionale netbeheerders, wordt weer stroom geleverd naar de transformatorhuisjes in de wijken. Daar wordt de spanning verder verlaagd tot de 230 volt die onder meer aan woningen, scholen, winkels en mkb-bedrijven wordt geleverd. Middelgrote bedrijven en industriegebieden zijn vaak aangesloten op de middenspanning, alleen de allergrootste ondernemingen hebben een aansluiting op het hoogspanningsnet. Daarnaast is het hoogspanningsnet nodig om duurzaam opgewekte energie te herverdelen.

De grootste problemen doen zich voor in Gelderland, Utrecht en Flevoland. Daar kunnen grote bedrijven tot 2029 al niet meer aangesloten worden op het net. Ook in andere regio’s dreigt verstopping. En ook voor woningzoekenden dreigen problemen. Afgelopen november kreeg Almere het nieuws dat ook de woningbouw gevaar loopt. Eén onderstation in de gemeente is vol, op de andere twee is nog ruimte voor maximaal 6.200 woningen, zegt wethouder Alexander Sprong (SP) van Almere.

Acuut probleem
Sprong spreekt van een ‘acuut probleem’, omdat de groeistad grote ambities heeft, niet alleen om te bouwen voor de eigen bewoners, maar voor de hele Metropoolregio Amsterdam. ‘We willen onze verantwoordelijkheid nemen’, zegt Sprong. In het centrum wordt het project Oostkavels ontwikkeld, een hoogbouwwijk met woningen voor starters en jonge gezinnen. De eerste schop moet in 2025 de grond in. Ook aan de oostrand van Almere staan nieuwe wijken gepland. Juist het onderstation dat vol zit, zou de stroom voor deze uitbreidingen moeten leveren. ‘De ironie wil dat we deze maand een complete uitbreiding van dat station afgerond hebben,’ zegt Sprong. ‘Wij hebben ons deel gedaan, netbeheerder Liander ook. Het treurige is dat TenneT geen capaciteit heeft. Wij hebben juist alles gedaan wat in onze macht ligt, maar worden op een hoger niveau overruled. Dat kwam voor ons als een volslagen verrassing.’

We worden op een hoger niveau overruled

Op de Algemene Ledenvergadering van de VNG, begin deze maand in Utrecht, diende Almere met zestien andere gemeenten een motie in waarin de VNG werd verzocht om zich bij het rijk hard te maken voor een spoedige oplossing. De motie werd unaniem aanvaard, en kreeg vooraf ook al de steun van het VNG-bestuur. De VNG is betrokken bij het Landelijk Actieprogramma Netcongestie, dat zich richt op de verstoppingsproblematiek bij de midden- en hoogspanningsnetten. Daarnaast is ze is medeopsteller van de actieagenda laagspanning.

In die programma’s wordt aan de hand van drie sporen naar het probleem gekeken, zegt een woordvoerder van de VNG: meer inzicht krijgen in het stroomverbruik, het vergroten van de capaciteit door uitbreiding en verzwaring van het netwerk en door dat netwerk efficiënter te benutten.

Extra infrastructuur
In oktober kondigde demissionair energieminister Rob Jetten al nieuwe maatregelen aan tegen de verstopte netten, die aansluiten bij de VNG-lijn. Zo wil hij dat gemeenten en provincies proactief grond gaan aanwijzen waar versneld extra infrastructuur aangelegd kan worden. Daarnaast wil het kabinet wettelijk regelen dat voor projecten van ‘zwaarwegend maatschappelijk belang’, waaronder de energievoorziening, versnelde procedures gaan gelden, al uitte de Raad van State onlangs stevige kritiek op dat voorstel.

Ten slotte bepleit Jetten met de VNG de inzet van onorthodoxe maatregelen. Zo zouden gemeenten het voorkeursrecht kunnen inzetten bij het verwerven van grond voor de infrastructuur. Ook verhogen de netbeheerders hun investeringsbudget van 6 miljard euro volgend jaar naar 8 miljard euro in 2025.