Marco Verloop heeft er wel zin in. Hij is al bijna veertien jaar wethouder (SGP) in Veenendaal en ­kwesties met een omvang als de energietransitie heeft hij nog niet veel voor de kiezen gekregen. Maar hij blijft er opgewekt onder. In de energietransitie kan hij zijn opleiding goed gebruiken. Hij promoveerde aan de TU Delft in de toegepaste natuurkunde dus ja, hij houdt wel van een uitdaging. ‘Zo’n energietransitie, daar zit een stuk innovatie achter, dat is een technische en een organisatorische uitdaging. Dat motiveert mij.’
Die blijmoedigheid helpt zeker om de plaatselijke ondernemers en de bevolking mee te krijgen in de ambitieuze plannen van de gemeente. En het scheelt dat energie weleens heel duur kan worden als de ruimte op het net schaars blijft. Zeker voor ondernemers is die prijsprikkel niet onbelangrijk, zegt Verloop. ‘Ik kan een heel jaar lang met ondernemers praten over het belang van duurzaamheid, maar ze komen pas echt in actie als de energieprijzen stijgen, want dan komt hun bedrijfsvoering in gevaar. Dat was voor ons het moment om samen met hen serieus werk te maken van zelflevering, smart energy hubs, zon op bedrijfsdaken en duurzame energie voor de bedrijven langs de A12.’

Hoe nijpend is het probleem eigenlijk in Veenendaal?
‘Behoorlijk nijpend, net als in veel andere plaatsen in de provincie Utrecht. Van de netbeheerders krijgen wij signalen dat het net overvol dreigt te worden. Dat komt steeds dichterbij, want elk nieuw bericht is ernstiger dan het vorige. We hebben een goed draaiende economie, dus ondernemers willen ook vooruit. Ze willen investeren in duurzame energiemaatregelen, dat loopt allemaal vast als we niks doen. Dan kun je dat zien als een bedreiging, maar wij gaan voor de uitdaging. We zetten de schouders eronder, want het kan natuurlijk niet waar zijn dat we hier krakend vastlopen.’

Niet alleen maar investeren in de stroomkabel van de centrale naar de gemeente

De netcongestie hadden we toch al jaren geleden kunnen zien aankomen?
‘We hadden eerder maatregelen kunnen nemen, maar dat is niet gebeurd. Daar kan ik van alles van vinden en schuldigen gaan zoeken, maar ik steek nu graag mijn tijd en energie in de oplossing. Het energie­systeem in Nederland heeft de afgelopen honderd jaar perfect gewerkt, het licht ging nooit uit. Wat ik zie is dat netbeheerders heel erg investeren in het bestaande systeem. Dat is goed, maar we moeten beseffen dat het energiesysteem van de toekomst er fundamenteel anders uit zal zien en daar moeten we met onze investeringen ook rekening mee houden. Dus niet alleen maar investeren in de stroomkabel van de centrale naar de gemeente Veenendaal, we moeten ons ook richten op de vraag: hoe zorgen we ervoor dat er een infrastructuur komt voor de decentrale opwekking van energie, waarin we small modular reactors (kleine kerncentrales, red.), zonnepanelen, aardwarmte en aquathermie een plek geven?’

Want de energievraag zal blijven toenemen, denk alleen al aan de elektrificatie van het wagenpark.
‘En dus moeten er mogelijkheden komen voor bedrijven om met hun eigen zonnepanelen hun vrachtwagens op te laden. Die elektrificatie willen we natuurlijk heel graag, maar ik constateer ook dat we als overheid soms dwingende maatregelen opleggen terwijl de infrastructuur niet op orde is. Ik las dat we met ingang van 2025 verplicht een laadpaal moeten plaatsen als we meer dan een bepaald aantal parkeerplaatsen bij ons pand hebben. En vervolgens kunnen we die niet aansluiten, vanwege die congestie. We zetten ook in op de aardgasvrije gemeente, maar we kunnen toch niet het gas afsluiten als we de elektriciteit nog niet hebben geregeld? Dan zitten mensen letterlijk in de kou en komen bedrijfsprocessen tot stilstand. Dus aan de ene kant zijn we enorm aan het drukken op die duurzaamheidsmaatregelen, wat ik overigens heel goed vind, maar aan de andere kant is het onmogelijk omdat we met dat congestieprobleem zitten. Dat dilemma begint wel urgent te worden.’

Almere moest recent de bouw van een complete woonwijk afblazen vanwege die congestie. Zo ver is het in Veenendaal nog niet?
‘Ik voorzie dat wij in de toekomst ook tegen die blokkade aan gaan lopen. Wij zijn geen uitzondering. Dus daar moeten we fundamenteel over nadenken, hoe we dat gaan oplossen. Dat zijn we hier nu aan het doen.’

Er worden in Den Haag en Brussel allerlei doelstellingen geformuleerd waar jaartallen aan worden gehangen. Ontbreekt het daar aan realiteitszin?
‘Die discussie of we in 2035 of in 2050 van het gas af moeten zijn... Ik draai het liever om. Ik vind dat we op elk moment moeten doen wat we kunnen en dan zien we wel waar we uitkomen, in plaats van dat we nu op papier hele scherpe plannen schrijven. Ik begrijp wel dat je doelstellingen moet hebben, maar laten we nu organiseren wat we maximaal kunnen doen en de innovatiekracht van het bedrijfsleven aanzetten.’

Het kan natuurlijk niet waar zijn dat we hier krakend vastlopen

Laten we eens inzoomen op dat bedrijfsleven in Veenendaal. Wat gebeurt hier precies?
‘We willen toe naar zelflevering. We zijn met het initiatief begonnen omdat we vinden dat, ook met het oog op de netcongestie, opwek en gebruik zo dicht mogelijk bij elkaar moeten liggen. Een aantal jaren geleden zijn we al begonnen met het project om bedrijfsdaken en ook de daken van de gemeentelijke gebouwen zo veel mogelijk vol te leggen met zonnepanelen. Daarnaast hebben wij iemand in dienst genomen die een aantal dagen per week concreet samen met het bedrijfsleven werkt aan het oplossen van netcongestie. Op twee bedrijventerreinen onderzoeken we nu ook de oprichting van een smart energy hub, waar we de opwekking en het gebruik van elektriciteit daadwerkelijk aan elkaar kunnen knopen. Recent is door een aantal bedrijven een energiecorporatie opgericht, daar doen we als gemeente ook actief aan mee. ­Samen met het bedrijfsleven trekken we ook een lokale Green Deal van de grond, waarin we bekijken hoe we initiatieven nog concreter kunnen maken.’

Dat zijn ondernemers, doen de inwoners ook mee?
‘We zijn in woonwijken bezig met buurtuitvoeringsplannen om samen met inwoners te kijken: wat kunnen we in deze wijk nou het beste doen? We hebben een programmaplan gemaakt, Energieneutraal Veenendaal 2050, waarin we concreet aangeven welke wijk wanneer aan de beurt komt en wat we daar concreet gaan doen. Die twee bedrijventerreinen die ik net noemde, dat zijn ook aparte buurtuitvoeringsplannen. Wij zijn de eerste gemeente die een buurtuitvoeringsplan maakt voor een bedrijventerrein. In heel veel ­regelingen wordt vooral gekeken naar de woningbouw. Belangrijk, maar we moeten ons wel realiseren dat ons bedrijfsleven een substantieel deel van de elektriciteit en het aardgas verbruikt.’

U wilt de opgewekte energie ook lokaal opslaan…
‘Dat is onderdeel van die smart energy hubs. We ­onderzoeken hoe we energie kunnen opslaan, bijvoorbeeld in waterstof. We zijn ook aan het kijken of we op kleine schaal waterstof kunnen produceren en opslaan. En we inventariseren hoe we batterij­systemen slim kunnen inzetten. In de wijk Veenendaal-Oost bouwen we een all-electric warmte­net van de toekomst dat door middel van opslag het elektriciteitsnet ontziet tijdens de piekuren én zonnestroom uit de wijk opslaat. Ook kijken we naar de opslag van warm water als buffer. Warmte en elektriciteit moeten ook beschikbaar zijn als het niet waait of als de zon niet schijnt. Dat zal een van de oplossingen voor de netcongestie zijn. En daarnaast kijken we ­natuurlijk ook hoe we ervoor kunnen zorgen dat er weinig pieken in het verbruik ontstaan. Als bedrijven hun verbruik op elkaar afstemmen, dan zijn we in ieder geval die ­pieken kwijt. We draaien aan alle knoppen waar we aan kunnen draaien.’

Wanneer is de netcongestie opgelost?
'De netbeheerders hebben het over 2028 of 2030. Dat is natuurlijk veel te laat, een reden te meer om nu aan de slag te gaan om te kijken of wij op andere manieren onze economie en onze samenleving aan de gang kunnen houden en vooruit kunnen blijven helpen.’

Wat kunnen andere gemeenten van u leren?
‘Dit soort dingen lukt alleen als je nauw samenwerkt met de ondernemers. Kijk waar je elkaar kunt versterken, gebruik elkaars krachten en netwerken. De organisatiegraad van ons bedrijfsleven is uniek, dat zie ik in de regio op geen enkele andere plek. Dat maakt me een beetje trots, dan zeg ik tegen collega’s: mensen, kijk nou gewoon hoe wij het doen en probeer het in je eigen gemeente ook zo te organiseren. Die samen­werking is echt de basis voor succes.’