Nee, ze hebben elkaar niet gesproken over de crises die de afgelopen zomer overschaduwden. De burgemeesters Frits Naafs (Utrechtse Heuvelrug) en Daan Prevoo (Valkenburg aan de Geul) waren gewoonweg te druk met de eigen sores. Twee crisisorganisaties tegelijk leiden, ga er maar aan staan. ‘In feite hadden we met corona al anderhalf jaar een noodsituatie’, zegt Frits Naafs, die zelf in 2020 voor langere tijd uit de running was vanwege corona. Nu kwam de valwind daar overheen. De locoburgemeester stond klaar om het coronadossier tijdelijk van hem over te nemen. ‘Gelukkig bleek dat niet nodig, met corona waren we in de zomerperiode in rustiger vaarwater beland.’

De dorpen Leersum en Maarsbergen zijn inmiddels schoon. De ravage van de valwind werd in drie weken opgeruimd. Twee minuten hevig natuurgeweld knakte achthonderd bomen in het dorp en duizenden in de omringende bossen. Wegen lagen bezaaid met bomen, takken en stenen; de schade van 7,3 miljoen doet niet onder voor een tornado. Naafs is onder de indruk van de saamhorigheid en zelfredzaamheid. Hij zag inwoners en brandweer samen de bomen versnipperen, een lokale ondernemer voerde het haksel af. ‘Het sociale netwerk hier is hecht, dat bleek ook al tijdens corona.’

Steun en toeverlaat

Ook Daan Prevoo roemt de solidariteit en zelfredzaamheid van zijn inwoners. Maar voor het herstel van de schade, die wordt geschat op 400 miljoen euro, moet hij meer geduld hebben. De ‘autobaan van water’ van 14 en 15 juli zorgde voor veel schade aan de huizen in de binnenstad, Schin op Geul en Houthem. Ze hebben nog maanden nodig om te drogen. In Limburg was de Veiligheidsregio aan zet, maar die schoof naar het noorden op met de dreiging van de Maas. Het was dus zaak om zelf regie te nemen. Een cruciale beslissing, weet Prevoo. ‘Ons ambtelijk team is gewend aan dynamiek en snel schakelen. Hierdoor konden we inwoners snel alarmeren. Ik ben ervan overtuigd dat dit dodelijke slachtoffers heeft voorkomen.’

Het sociale netwerk hier is hecht, dat bleek ook al tijdens corona

Dat er geen doden zijn gevallen bij beide rampen, is een wonder. Naafs: ‘Het was een oorlogsgebied. Ik vreesde voor dodelijke slachtoffers. Er heeft een beschermengel in Maarsbergen en Leersum rondgelopen.’

De burgemeester is erg te spreken over de inzet van de Veiligheidsregio Utrecht. ‘In no time waren 45 brandweerauto’s, vijftien ambulances en twee helikopters paraat. De draaiboeken werkten dus.’ Dat was ook dankzij de medewerkers die in zijn gemeente op hard piket staan. ‘Er stonden direct mensen klaar die wisten wat ze moesten doen.’

Een ramp van deze omvang kun je niet oefenen, stelt de burgemeester van Valkenburg. Hij was nog maar net gestart in deze functie, maar kon gelukkig terugvallen op zijn ervaring als gedeputeerde in Limburg. Daar kreeg hij eerder te maken met ernstig verontreinigd oppervlaktewater. Hij kende de spelers op landelijk en provinciaal niveau, begreep snel wat er bij deze nieuwe crisis aan de hand was. Bestuurlijke kennis die helpt in zijn rol als crisismanager, maar hij was voornamelijk bezig met zijn rol als burgervader. ‘Je bent vooral steun en toeverlaat.’

In een crisis als deze kun je je niet alleen verschuilen achter taken en bevoegdheden, stelt Prevoo. ‘Je moet mens zijn tussen de mensen.’

Voor Frits Naafs was het niet anders. Meedenken met inwoners en informele paden bewandelen om zaken voor elkaar te krijgen. In Leersum en Maarsbergen hoefden de bewoners geen vergunningen aan te vragen voor een nieuwe dakkapel of uitbouw. Ook het rooien van bomen kon zonder toestemming.

Verloren

Tegen een valwind kan een gemeente zich niet verweren, denkt Naafs. Het KNMI werkt aan een gerichter veiligheidssysteem, maar de explosie van wind, hagel en regen zelf kan hij niet voorkomen. Op alle andere mogelijke gevolgen van klimaatverandering is de burgemeester inmiddels voorbereid. Voor het scenario wateroverlast werd een ondergronds rioleringsplan gemaakt, het risico van natuurbranden werd getackeld met extra waterputten in natuurgebieden.

Alleen in Leersum al moeten er achthonderd bomen worden teruggeplant

Ook Daan Prevoo pleit voor maatregelen om bij langdurige en hevige regenval het water op te vangen en meer geleidelijk af te voeren uit het Geuldal. Het heuvelland is misschien het hoogste punt van Nederland, in de Euregio is het juist het laagste. Hij benadrukt dan ook dat het probleem niet bij de grens ophoudt. ‘We moeten dit grensoverschrijdend aanpakken.’ Of zijn Belgische en Duitse collega’s dit ook zo voelen? Hij vreest dat binnen de EU de lidstaten zullen handelen en denken vanuit eigen belangen. En dat kan een integrale aanpak in de weg staan.

Intussen is de mentale schade in Valkenburg groot. Er zijn zorgen over schadevergoedingen. De bewoners van de beschadigde woningen bivakkeren deels in vakantiechalets of bij familie. ‘Ze moeten provisorisch hun leven weer oppakken.’ Ook ondernemers kregen een knauw. Valkenburg leeft van toerisme, dus corona had hier grote gevolgen. ‘Daar komt deze ramp overheen. Juist in de zomer wordt voor een heel jaar verdiend. Die kunnen we door de overstroming als verloren beschouwen.’

Nieuwe start

Een week na de ramp richtte Valkenburg een zorgloket in. Mensen konden hier terecht voor schadeclaims en bemiddeling bij het zoeken naar vervangende woonruimte. Ook voor Leersum en Maarsbergen was er een centrale locatie voor hulp. Schade-experts stonden de bewoners te woord, een sociaal team hielp om de gebeurtenissen een plek te geven. Want ook al is de materiële schade enorm, de psychologische impact verdient ook aandacht, denkt Naafs. ‘Mensen hebben op zo’n moment behoefte aan een baken van rust’, weet hij uit eerdere crises.

Daan Prevoo moest tijdens de ramp geregeld aan Jan Mans denken, de oud-burgemeester van Enschede. Die was, net als hij, kort voor de vuurwerkramp begonnen als burgemeester. Ook hier was de ramp onverwacht en was er veel schade. ‘Ik kende hem persoonlijk en had graag een kop koffie met hem gedronken. Helaas is hij overleden.’ Wat hij heeft geleerd, is dat juist in deze tijd van grote onzekerheid de inwoners gebaat zijn bij een betrouwbare lokale overheid.

Beide burgemeesters zien de ramp als een kans om met het klimaat een nieuwe start te maken. Prevoo wil alle kennis van water en landschap samenbrengen en met een doordacht plan voor het Geuldal komen. Voor Naafs heeft het herstel van de bomen prioriteit. Alleen in Leersum al moeten er achthonderd worden teruggeplant. De bewoners mogen meepraten over de herinrichting, zolang de inbreng de biodiversiteit maar ondersteunt. Een landelijke crowdfunding onder boomkwekerijen moet voor de jonge aanplant zorgen. Het is een begin, zegt Naafs. Eén plantseizoen zal niet genoeg zijn om het rampgebied weer groen te maken.