Goed integriteitsbeleid gaat verder dan het vaststellen van een gedragscode. Belangrijk is dat men bekend is met de gemaakte integriteitsafspraken en dat er periodiek aandacht is voor integriteit om het dilemma’s en vragen te kunnen bespreken.
Het aanwijzen van een contact- en/of vertrouwenspersoon integriteit kan ook een belangrijke rol spelen in de agendering en signalering van bepaalde vraagstukken.
Zorgplicht burgemeester
Binnen de Gemeentewet heeft de burgemeester een wettelijke taak om de bestuurlijke integriteit binnen de eigen gemeente te bevorderen. De wet laat open hoe deze taak kan worden ingevuld. Voorstelbaar is dat enerzijds in preventieve en anderzijds in reactieve (incidenten) zin wordt gehandeld.
Belangrijk is dus om in ieder geval afspraken te maken over de volgende zaken:
- de periodieke bespreking van integriteit
- de aanwijzing van contactpersonen en/of aanspreekpunten integriteit
- de processtappen die worden gevolgd ingeval van een vermoeden van een integriteitsschending
- afspraken over onderwerpen zoals bedoeld in de modelgedragscode:
a) de periodieke bespreking van het onderwerp integriteit in zijn algemeenheid en van de gedragscode in het bijzonder
b) de periodieke bespreking van het overzicht van nevenfuncties en neveninkomsten in de Staten/raad/algemeen bestuur
c) de aanwijzing van contactpersonen of aanspreekpunten integriteit
d) de processtappen die worden gevolgd in geval van een vermoeden van een integriteitschending van een politieke ambtsdrager van de provincie/de gemeente/het waterschap
e) in het geval van een integriteitsonderzoek door een extern bureau wordt alleen gebruik gemaakt van gecertificeerde onderzoeksbureaus
Zie ook
Commissaris van de Koning
Binnen het gemeentebestuur draagt de burgemeester een bijzondere verantwoordelijkheid voor het bevorderen van de bestuurlijke integriteit. Het lokale politieke krachtenveld kan ertoe leiden dat de burgemeester belemmerd wordt om te handelen naar deze plicht, of dat een bestuurlijke situatie zodanig escaleert dat hij de grip verliest. De commissaris van de Koning heeft een adviserende en bemiddelende rol wanneer sprake is van verstoorde bestuurlijke verhoudingen binnen een gemeente, of van een situatie waarbij de bestuurlijke integriteit van een gemeente in het geding is.
De commissaris van de Koning mag alle vergaderingen van het gemeentebestuur bijwonen en alle documenten inzien waarvan naar zijn redelijk oordeel voor het vervullen van zijn specifieke taak kennisneming nodig is. Op die wijze kan hij voortaan ook kennisnemen van informatie die in verband met bijvoorbeeld geheimhouding niet openbaar toegankelijk is of deelnemen aan vergaderingen die besloten zijn. Het is de bedoeling dat de commissarissen van de Koning met het oog op de autonomie en het zelfreinigend vermogen van gemeenten niet lichtvaardig van deze bevoegdheid gebruik maken.
Handboek Integriteit voor politieke ambtsdragers van decentrale overheden
Het Handboek Integriteit van BZK (mei 2023) bundelt alle beschikbare informatie over integriteit van politieke ambtsdragers binnen decentrale overheden. Het handboek behandelt onderwerpen als belangenverstrengeling, verboden handelingen en het omgaan met integriteitsschendingen. Het doel is om bestuurlijke integriteit en het bewustzijn hierover te bevorderen. Verder biedt het handboek een overzicht van wetgeving, regels en praktische instrumenten, zoals modelgedragscodes en dilemmakaarten.
Ondersteuning bij de omgang met (vermoedens van) integriteitsschendingen
Bij signalen van een mogelijke integriteitsschending door een politieke ambtsdrager is het voor alle betrokkenen van groot belang dat onderzoek daarnaar goed en zorgvuldig gebeurt. Sommige mensen zijn soms al geslachtofferd vóórdat er onderzoek heeft plaatsgevonden. Slecht onderzoek kost veel geld en richt veel reputatieschade aan. Daarom is het belangrijk om van tevoren al afspraken te maken over de werkwijze en processtappen.
Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers
De burgemeester kan het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers inschakelen voor onafhankelijk en vakkundig advies over de aanpak van mogelijke integriteitsschendingen. Het ligt voor de hand het Steunpunt in te schakelen vanaf het eerste signaal van een mogelijke integriteitsschending door een politieke ambtsdrager. Maar het Steunpunt kan ook worden ingeschakeld voor meer algemene voorlichting.
Handreiking
De Handreiking voor omgang met (vermoedens van) integriteitsschendingen (december 2024) biedt bouwstenen voor een modelprotocol voor het omgaan met (vermoedens van) integriteitsschendingen door decentrale politieke ambtsdragers. Het biedt handvaten voor de behandeling van vermeende of daadwerkelijke integriteitsschendingen. De handreiking ondersteunt decentrale overheden bij het opstellen van afspraken die passen bij de situatie en verwijst voor aanvullende informatie naar het Handboek Integriteit.
Klachten over ongewenste omgangsvormen
Integriteit gaat ook over correcte onderlinge omgangsvormen. Een respectvolle omgang met elkaar, met behoud van eigen politieke inhoud en stijl, is te allen tijde van groot belang. Mocht het misgaan dan moeten meldingen zorgvuldig behandeld worden.
LKOG
De Landelijke Klachtencommissie Ongewenst Gedrag voor de Decentrale Overheid (LKOG) onderzoekt klachten van medewerkers van aangesloten organisaties. De situatie kan zich voordoen dat een politieke ambtsdrager een klacht heeft over een medewerker of een medewerker een klacht heeft over een politieke ambtsdrager. In deze gevallen is de commissie bevoegd.
De commissie is echter niet bevoegd om een klacht te behandelen van een politieke ambtsdrager tegen een andere politieke ambtsdrager. Zie artikel 1a van het Klachtenreglement van de LKOG (pdf, 97 kB) en de toelichting (pdf, 159 kB).
Klachten wethouders of raadsleden onderling
Op grond van art. 170 Gemeentewet speelt de burgemeester als voorzitter van de raad en als ‘hoeder van de bestuurlijke integriteit’ een rol in het behandelen van klachten. De burgemeester kan dat ook doen voor wethouders. Voor raad en daad kan de burgemeester zich dan laten bijstaan door het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers.
Als het gaat om klachten tussen volksvertegenwoordigers onderling, dan speelt de griffier een rol. De griffier is op de hoogte van de interpretatie van wet- en regelgeving en de situatie ter plekke. Wellicht is er ook de mogelijkheid om met een (externe) vertrouwenspersoon te praten over de gegeven situatie. Een vertrouwenspersoon adviseert over hoe het gesprek kan worden ingevuld.
Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur
Raadsleden die te maken hebben met agressie en intimidatie kunnen terecht bij het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur voor advies. Het ondersteuningsteam biedt vertrouwelijke ondersteuning, en heeft een breed netwerk van netwerkpartners en ervaringsdeskundigen. Zij kunnen adviseren over het onderstaande:
- intimidatie;
- bedreiging;
- agressie;
- geweld.
Integer bestuur
Goed bestuur is immers een integer bestuur. Daarmee is integriteit en het zorgvuldig behandelen van meldingen over (vermeende) integriteitsschendingen niet alleen een verantwoordelijkheid van de individuele politieke ambtsdragers, maar een gezamenlijk belang, dat de hele organisatie en het hele bestuur in al zijn geledingen aangaat.