Het programma Democratie in Actie loopt na drie jaar op z’n eind. Met Maassluis kijkt VNG Magazine terug op dit samenwerkingsprogramma van BZK, de VNG en de beroeps- en belangenverenigingen van raadsleden, griffiers, wethouders, gemeentesecretarissen en burgemeesters.

‘Niet dat het zo slecht ging in Maassluis’, opent raadsgriffier René van der Hoek, samen met de burgemeester verantwoordelijk voor de uitvoering van het programma, het gesprek. De uitkomsten van de Quick Scan Lokale Democratie lieten zien dat Maassluis er bovengemiddeld goed uitkwam als het gaat om de beeldvorming van de gemeente bij de inwoners en hoe de gemeenteraad tegen alle processen aankijkt. ‘Zaken lopen best goed, maar kunnen op enkele punten beter.’

Participatie
Democratie in Actie (DiA) richtte zich de afgelopen drie jaar op versterking en vernieuwing van de lokale democratie. Veel onderwerpen van maatschappelijk belang die op lokaal niveau spelen, grijpen direct in het dagelijks leven van inwoners in. Zij moeten dan ook mogelijkheden krijgen om invloed uit te kunnen oefenen op en zeggenschap te kunnen hebben in de lokale democratie, was het idee.

Hier weet de bestuurder nog elke straatnaam te noemen

Democratie in Actie ondersteunde gemeenten die aan de slag wilden door verschillende activiteiten aan te bieden. Aangezien de behoefte per gemeente kon verschillen, ging het altijd om lokaal maatwerk. Dit resulteerde in vijftien inspirerende DiAmanten van uiteenlopend karakter, maar alle met hetzelfde doel: een andere, betere lokale democratie.

De scan in Maassluis leerde dat de gemeente inwoners duidelijker kan voorlichten hoe de besluitvorming verloopt, en op een meer transparante manier de resultaten van het gemeentebeleid kan laten zien. Verder bleek dat de gemeente inwoners meer kan laten meepraten en denken over zaken die in de stad spelen. Vooral participatie en communicatie kwamen als aandachtspunten uit de scan naar voren.  

Van der Hoek vertelt dat de gemeente een flinke boost aan de verbeterpunten gaf. Het resulteerde er onder meer in dat de gemeenteraad meer naar buiten treedt als het gaat om transparantie van de besluitvorming. Van elke commissie- en raadsvergadering verschijnt een verslag in het plaatselijke huis-aan-huisblad. De vergaderingen vinden op de dinsdag plaats, de griffier levert de volgende ochtend het verslag aan en op donderdag verschijnt het in de krant. ‘Op die manier verkleinen we de afstand tussen inwoners en het bestuur, het is een terugblik op de vergaderingen en welke besluiten daar genomen zijn. Daarnaast zijn we sinds kort aan de slag gegaan met Facebook en Instagram. Zo krijg je ook meer jongeren te pakken.’

Maassluis zet ook volop in op participatie. Inwoners willen graag meer betrokken worden. Binnen de gemeente speelden meer kwesties op dit vlak. Zo lag er een rapport van de rekenkamer over participatie en een motie over het uitdaagrecht. Ook de participatie rond de Omgevingswet moest geregeld worden en de Wet versterking participatie op decentraal niveau komt eraan. ‘Dat alles zorgt ervoor dat we een grote slag maken om participatie meer gestructureerd in het beleid te krijgen’, zegt de griffier. ‘Overigens kregen we van de rekenkamer op dit onderdeel ook een redelijk positief cijfer.’

Benaderbaar
Democratie in Actie probeert de kloof tussen inwoners en bestuurders te overbruggen - of in ieder geval te verkleinen. Die kloof bestaat in meer of mindere mate wel in elke gemeente. Maassluis kwam er in vergelijking iets positiever uit, maar burgemeester Edo Haan herkent die kloof ook. De directe lijnen tussen bestuurders en families en verenigingen in Maassluis met ongeveer 35.000 inwoners zijn echter evident. ‘Hier weet de bestuurder nog elke straatnaam te noemen. Politici zijn benaderbaar en inwoners weten de politiek langs de partijlijnen hier wel te vinden indien nodig.’

Inwoners hebben vaak een amorf beeld van de gemeente

Maar ook Maasluis kent een groep mensen die om wat voor reden dan ook nog geen contacten heeft met de gemeente. Volgens Haan wordt het huis-aan-huisblad gespeld in de stad, zeker door oudere mensen. Hij vindt het dan ook fantastisch dat elke twee weken verslag wordt gedaan doen van de raads- en commissievergaderingen. ‘De raadsleden vertrouwen de griffier de verslaglegging toe. Het onderlinge vertrouwen hier is groot en dat is prettig, want het gaat om stevige verslagen die af en toe ook politiek gevoelig liggen. ‘Ook ik kijk vooraf niet naar de tekst. Dat klinkt als vanzelfsprekend, maar dat is het niet. Als één van de concrete uitkomsten van het traject Democratie in Actie is dit een enorme winst. Ik denk dat de helft van de inwoners geen flauw benul heeft van wat hier gebeurt.’

Eyeopener
Haan wil de mogelijkheden voor inwoners om zeggenschap te krijgen in de lokale democratie verbeteren door onder meer ‘een van de verworvenheden van het coronatijdperk’. Nederland beschikt over een goed dekkende ICT-infrastructuur, prima geschikt om digitaal contact te onderhouden. Het bestuur belegde eerder een digitale avond over energiebesparing en de transformatie. Daar namen zeshonderd inwoners aan deel.

De gemeente gaat in de toekomst vaker online avonden organiseren, zegt Haan, ook na de coronacrisis, voor inwoners over belangrijke thema’s. ‘Het medium leent zich er vooral voor om zaken toe te lichten en uit te leggen wat de bedoeling is. Daar begint het in de regel mee, inwoners hebben vaak een amorf beeld van de gemeente. Het gemak waarmee je zo’n avond kunt organiseren, met daarin ook presentaties van en doorverwijzingen naar alle onderliggende stukken, was voor ons een eyeopener.’

Van der Hoek ziet dat digitale bijeenkomsten drempelverlagend werken, waarbij het dan wel weer zaak is de niet digitaal vaardige ouderen niet te vergeten. ‘Er komen nieuwe mogelijkheden bij om contact met inwoners te leggen. Het is voor veel inwoners gemakkelijker om digitaal aan te sluiten dan om naar het stadhuis of een zaal te komen.’

De griffier noemt het van belang dat een participatietraject, zeker als het om grote projecten binnen de stad zelf gaat, gelijk oploopt met waar de gemeenteraad mee bezig is. Raadsleden horen zich bewust te zijn van de lopende projecten, zodat ze de kans krijgen de randvoorwaarden vast te stellen. ‘Zo worden geen verwachtingen gewekt bij de inwoners die met voorstellen komen, die de raad vervolgens torpedeert. Gebeurt dat wel, dan heeft de gemeente een groot probleem. Dat proberen we met elkaar te voorkomen. De gemeenteraad is in charge als het om de randvoorwaarden gaat, die zal een plan van inwoners dat daarbinnen past niet opzijschuiven.’

Het college en de raad zijn meer naar elkaar toegegroeid

Duidelijke agenda
Maassluis heeft het DiA-programma ervaren zoals bedoeld: versterkend, vernieuwend en verbindend. Het college en de raad zijn meer naar elkaar  toegegroeid. Volgens Haan is het begrip over en weer tussen raad en college nog beter geworden. ‘Men snapt echt wel dat we in de uitvoering tegen problemen oplopen.’

Ook de interne driehoek kreeg een impuls. Er is een nieuwe gemeentesecretaris en gesteund door de quick scan komt de driehoek vaker bij elkaar met een duidelijke agenda. ‘Verder is unaniem een motie aangenomen om het stadhuis eenmaal per jaar open te zetten. Ik ben ervan overtuigd dat dit mede door het  programma komt. We gaan ook verder met het uitdaagrecht, dat komt ongetwijfeld in het nieuwe collegeakkoord terug.’
 
Haan stelt dat de positie van de gemeenteraad niet vanzelfsprekend is. Het bracht Maassluis ertoe om die positie meer te onderbouwen richting de inwoners. ‘Wanneer Tweede Kamerleden dreigen met tribunalen, erkennen zij in wezen de huidige rechtsorde niet. Dan komen we echt wel aan de fundamenten van onze democratische rechtsstaat. Helder hoort te zijn dat de gemeenteraad gekozen is en uiteindelijk de eindverantwoordelijkheid heeft. Er zijn allerlei vormen van inspraak, maar geef daarbij wel duidelijk aan waar burgers wel en niet zeggenschap over hebben. Het begint en eindigt met de gemeenteraad, dat kan niet genoeg onderstreept worden in deze tijd.’

Vertrouwen
Volgens Haan is er momenteel een moeilijk te duiden beweging in de samenleving gaande. ‘Het Sociaal en Cultureel Planbureau zegt dat 20 procent van de lager opgeleiden het vertrouwen in de overheid, instituties en politiek verloren heeft. Dat is best heftig. Democratie in Actie draagt een steentje bij om dat vertrouwen weer terug te winnen, zodat mensen geloof hebben en houden in de democratie en op 16 maart volgend jaar naar de stembus gaan. Ik had enkele jaren geleden nooit gedacht dat we zouden praten over het bestaansrecht van de overheid. We leven wel in een heel rare tijd.’