Er is weinig fantasie voor nodig om te veronderstellen dat volgend jaar rond deze tijd gesleuteld wordt aan een nieuw regeerakkoord. Ik hoop van harte dat op de tafel van de onderhandelaars één advies prominent aanwezig is: het advies van de studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen. 

Dat advies luidt: Nederland heeft één overheid nodig. Het stuk wordt nog ter discussie voorgelegd aan betrokkenen, maar de voorlopige bevindingen staan als een paal boven water. Voor grote maatschappelijke opgaven zoals woningbouw en energietransitie moet de overheid als één overheid werken. Ook de coronacrisis maakt dat weer duidelijk. 

In de praktijk komt dit samenwerken als één overheid onvoldoende uit de verf. In de woorden van de studiegroep: impactvol en effectief samenwerken lukt niet altijd goed genoeg. Er is weinig gezamenlijkheid in visie, er wordt niet voorzien in gezamenlijke regie en het financiële instrumentarium is ontoereikend. Het financiële instrumentarium van het gemeentefonds veronderstelt een behoorlijke mate van lokale autonomie, terwijl op nationaal niveau steeds meer eisen aan datzelfde decentrale niveau worden gesteld. Simpel gezegd: door keuzes op nationaal niveau nemen de financiële risico’s voor gemeenten toe, terwijl de mogelijkheden om daarop te sturen afnemen. Dat knelt, zal iedere gemeente in Nederland beamen. En dat helpt niet erg mee aan het behalen van belangrijke doelen. 

Het regeerakkoord moet ook gaan over bestuurlijke samenwerking

Maar in de kabinetsformatie zal het wel over die doelen gaan. Woningbouw, economisch herstel, ondersteuning van kwetsbare burgers: als de financiële en bestuurlijke verhoudingen niet veranderen, zal het realiseren van deze doelen stroef blijven verlopen. Het regeerakkoord moet daarom niet alleen een passage bevatten over de financiële positie van gemeenten, en hoe die in verhouding staat tot de maatschappelijke opgave. Het moet ook gaan over bestuurlijke samenwerking. 

Rijk en gemeenten moeten samen met waterschappen en provincies richting geven en doelen formuleren, samen regie pakken en vooral ook samen de ‘instrumentenkoffer uitbreiden’ en financiële verhoudingen vernieuwen. Mocht het zo zijn dat programmacommissies van politieke partijen door de coronacrisis weinig tijd hebben om analyses te maken van de bestuurlijke verhoudingen in Nederland, dan hoop ik dat ze hun voordeel doen met een duidelijk rapport van een belangrijke studiegroep. 

Het is hoog tijd dat we stoppen met bakkeleien over de verdeling van taken en geld. Daar is niemand mee geholpen. Laten we de zaken nu eens en voor altijd goed regelen, zodat we onze aandacht kunnen richten op de uitvoering. Alleen dáár wordt Nederland beter van.