De coronapandemie heeft als een contrastvloeistof de maatschappelijk scheidslijnen zichtbaar gemaakt en de kloof tussen arm en rijk is nog verder verdiept. Onlangs presenteerden we de resultaten van twee jaar onderzoek naar de economische, sociale en ook psychologische gevolgen van een virus dat ons land meesleurde in een mondiale crisis. De preventieve maatregelen om besmettingen te verminderen grepen diep in, ook in de privésfeer en ons sociale leven. Daardoor waren er niet alleen grote economische gevolgen door inkomens- en baanverlies of studieachterstand, er was ook veel psychologisch leed. 
Baanbrekend onderzoek na de watersnoodramp van 1953 had al aangetoond dat mensen een ramp en haar gevolgen anders ervaren wanneer ze beschikken over sociaal kapitaal. Mensen met een uitgebreider maatschappelijk netwerk, meer communicatievaardigheden, meer vertrouwen in de overheid en hun medeburgers, een hogere opleiding en hogere kwaliteit woning, beleven de pandemie anders en voelen zich meer in controle dan mensen die minder kunnen leunen en rekenen op de ‘zachte krachten’ van de maatschappij.

Velen in kwetsbare posities voelden zich aan hun lot overgelaten

Velen in kwetsbare posities voelden zich aan hun lot overgelaten, ook al waren er veel burgerinitiatieven en flinke overheidssteun om mensen door de crisis te helpen. Deels is dat een systeemfout. De overheid heeft de neiging om de vorm aan te nemen van een patatsnijder, zo vertellen mensen uit het veld. Veel problemen worden benaderd met een bestuurlijke logica van verkokering en departementalisering. Maar de meervoudige problemen aan de onderkant van de sociale ladder vergen juist een ontkokerde en overkoepelende aanpak. Als mensen inkomen dreigen te verliezen, opgesloten zitten met velen in een kleine ruimte, weinig contact hebben met buren en de weg naar hulp soms gewoon niet kunnen vinden, dan breekt er iets in zo’n huishouden. Dan helpt het niet dat je aan het ene loket een extra computer voor de kinderen kunt halen en aan een ander loket financiële steun kunt aanvragen.
Niemand had deze pandemie kunnen voorkomen (behalve als je gelooft in vergezochte samenzweringstheorieën), maar we kunnen wel zorgen dat de disproportioneel negatieve effecten van corona die aan de onderkant van de samenleving zijn neergeslagen, deels teniet worden gedaan. We moeten niet bang zijn om ongelijke gevallen ook ongelijk te behandelen, zo vatte een deelnemer het samen. Niet bang zijn om flink extra middelen in te zetten daar waar de ramp grote gaten heeft geslagen in de sociale cohesie en het politieke vertrouwen. Niet iedereen is zelfredzaam. Niet iedereen heeft sociaal kapitaal als reddingsboei. Sociale Deltawerken zijn nodig om te voorkomen dat mensen verdrinken in de kolken van onsamenhangende overheids­besluiten en complexe voorzieningen.