‘We willen de overheid zelf verbeteren.’ Dat is één van de eerste zinnen uit het regeerakkoord van het kabinet-Rutte IV. Deze ambitie vraagt betere samenwerking met gemeenten. Gaat dit lukken in deze regeerperiode? Ik krijg er langzaam meer vertrouwen in.

In deze tijd maak ik kennis met de nieuwe mensen uit het kabinet. Het hoort bij het werk, maar het blijft bijzonder om in het centrum van de macht aan tafel te zitten. Het is uiteindelijk ook mensenwerk, je voelt je zekerder als het klikt. De gesprekken verliepen in een prettige sfeer van wederzijdse belangstelling en begrip. Dat zijn wellicht gunstige voortekenen.

En er is nog een belangrijke ontwikkeling naar betere interbestuurlijke verhoudingen: de aanstelling van José Lazeroms als procesbegeleider voor het oplossen van de financiële onzekerheid voor gemeenten na 2025. De voor­malig topambtenaar heeft het vertrouwen van het rijk en van gemeenten.

Het is van groot belang dat de enorme financiële onzekerheid voor gemeenten vanaf 2026 nu voluit op tafel ligt. Het probleem is bekend. Tot en met 2025 groeit het gemeentefonds, maar vanaf 2026 daalt het accres en kijken we in een financieel ravijn. Het idee is dit te compenseren door ruimere mogelijkheden voor gemeenten om lokale belastingen te heffen. Het regeerakkoord spreekt van een ‘nieuwe financieringssystematiek voor lokale overheden’. Maar het is vaag wat dit inhoudt en hoe we het gaan regelen. De komende maanden gaat de procesbegeleider opties in beeld brengen voor het oplossen van het vraagstuk.

We willen de verzuurde verhoudingen achter ons laten

Vanuit het macroperspectief is het van belang dat inwoners in z’n geheel niet opeens veel meer gaan betalen, al heeft premier Mark Rutte gezegd dat lastenverzwaringen waarschijnlijk zijn door het ontstane gat in de rijksbegroting. Voor gemeenten is het belangrijk dat lokale belasting gaat naar de lokale voorzieningen waarover het gemeentebestuur de volle zeggenschap heeft, zoals de subsidie voor musea of sportverenigingen en -accommodaties. Over de wettelijke (medebewinds)taken is de Gemeentewet duidelijk: het rijk draagt daarvan de kosten vanuit de logica dat wie de regels stelt, de rekening betaalt. Daarbij is voor gemeenten financiële zekerheid op de lange termijn een groot goed. Grote opgaven vragen investeringen die je langjarig kunt afschrijven. Colleges en gemeenteraden zijn verplicht sluitende meerjarenbegrotingen te presenteren.

We kijken in vertrouwen uit naar de gesprekken met de procesbegeleider. Een oplossing voor de gemeentefinanciën na 2026 zal de relatie tussen rijk en gemeenten enorm verbeteren. Het is ons een lief ding waard de verzuurde verhoudingen achter ons te laten en als één overheid samen een nieuwe start te maken.