‘Als gemeente nemen wij uiteraard onze verantwoordelijkheid en doen we ons uiterste best deze mensen een plekje te geven en ze te helpen hun leven weer op te bouwen’, zegt burgemeester Frank Streng. ‘Onder meer door ze op te vangen en onderdak te geven op onze locaties: twee gedeeltelijk leegstaande verzorgingscomplexen in Opperdoes en Andijk. Mede dankzij particuliere opvang, waar we ontzettend dankbaar voor zijn, kunnen we rond de driehonderd mensen huisvesten. Daarmee voldoen wij ruimschoots aan onze taakstelling van 187. Daarnaast helpen we de Oekraïense vluchtelingen bij het hervinden van hun financiële zelfredzaamheid. De betaalpas is daar een middel bij.’
Alle vluchtelingen hebben recht op leefgeldvergoeding. Burgemeester Streng: ‘Als je ontheemd bent, alles achterlaat en simpelweg geen toegang hebt tot je bankrekening omdat de bank is verwoest, het hele financiële systeem op z’n kop staat en al je passen zijn geblokkeerd, dan kun je je erg onthand en afhankelijk voelen. Eten, drinken en kleding heb je gewoon nodig. En het liefst bepaal je natuurlijk zelf wat je koopt, waar je dat haalt en hoeveel geld je er aan uitgeeft.’

Berooid van alles, voelen deze mensen zich hier toch een beetje veilig

Op basis van een in maart afgegeven richtlijn van het ministerie van Justitie en Veiligheid is dat voor deze huidige groep ongeacht leeftijd, een standaardbedrag van 260 euro per maand. ‘Een bedrag dat wij als gemeente in eerste instantie voorschieten maar dat we later terugkrijgen van het rijk’, aldus Streng. Bij vluchtelingen die op de opvanglocatie ook te eten krijgen, wordt 70 euro per persoon ingehouden. Vluchtelingen die bij een opvanggezin wonen, dragen mee in de woonlasten en krijgen daardoor 215 euro per maand uitgekeerd en 55 euro voor kinderen. Doorgaans worden deze bedragen maandelijks contant uitgekeerd. ‘Behoorlijk ingewikkeld en erg onpraktisch met zo veel vluchtelingen en ook niet meer echt van deze tijd’, merkt Streng op. ‘Hoe houd je bij wie wat heeft gekregen en wat doe je als mensen zelf wat verdienen en je vervolgens gaat korten op het bedrag?’

Compliancecheck
Senior beleidsmedewerker Financiën Gwendolyn Hamelinck-Stratos zocht het allemaal uit. ‘We hebben contact gezocht met het COA en gevraagd hoe zij dit aanpakken’, vertelt ze. ‘Daar werken ze met een Moneycard. Een soort leefgeldpas is dat. Het COA vertelde ons alles over hun systeem en de regelingen. Onder meer dat het een ‘logeerregeling’ betreft, een bestaande regeling voor statushouders en asielzoekers, waar wij mooi op zouden kunnen aanhaken.’ Tegelijkertijd werd Hamelinck-Stratos geconfronteerd met de beperkingen die een dergelijk systeem heeft. ‘Ingewikkelde contracten en een enorme compliance­check voor nieuwe klanten bijvoorbeeld. Die tijd hadden wij simpelweg niet. Er moest gewoon nú wat komen, want de eerste vluchtelingen waren al in Medemblik en die moesten direct over geld kunnen beschikken.’
Hamelinck-Stratos is meteen een rondje gaan bellen langs banken en bedrijven die niet op naam gestelde prepaidpassen verstrekken. Uiteindelijk kwam ze terecht bij SimpledCard. ‘Die hebben een systeem dat eigenlijk is ontwikkeld voor budgethouders bij bedrijven. Dat betekent dat je als werkgever een aantal mensen binnen jouw bedrijf zo’n pas geeft waar een bepaald budget op staat. Vervolgens kun je afspraken maken waarin je bijvoorbeeld vastlegt dat mensen bepaalde aanschaffen kunnen doen en een kopie van de factuur sturen.’

Praktisch systeem
Voor ondernemingen is het een praktisch systeem, zegt Hamelinck-Stratos. Alle transacties zijn meteen in beeld, net als de onderbouwing en eventuele pakbonnen. ‘Mijn vraag was of het ook voor iets anders gebruikt kan worden. Die compliancecheck is in ons geval namelijk minder noodzakelijk. Het gaat namelijk niet om een werkgever-werknemersrelatie, maar om mensen die van de gemeente het geld krijgen waar ze recht op hebben en waarover ze dus geen verantwoording hoeven af te leggen.’
Tegelijkertijd moest de kaart wel wendbaar blijven, zegt de beleidsmedewerker. Zo staat er op de passen zelf geen naam, omdat de budgethouder kan wijzigen. ‘Uiteraard zijn de passen aan de gebruiker gekoppeld. Bij banken kon dat allemaal niet. Best pijnlijk om te zien dat de slogans die zij allemaal gebruiken rond maatschappelijke verantwoordelijkheid, in dit geval even helemaal niet op gingen. Met deze kaart kan dat allemaal wél. Dat is natuurlijk ideaal.’

Devaluatie
De Oekraïense documentairemaakster Eugenia Melnik die in maart met haar drie kinderen, haar moeder en haar schoonmoeder vanuit Zaporizhzhya naar Opperdoes vluchtte, kon binnen twee weken gebruikmaken van de pas. ‘Het is echt een grote hulp in het dagelijks leven’, vertelt ze. ‘En ik ben erg blij dat de gemeente dit voor ons heeft geregeld. De meeste mensen die hierheen kwamen, waren alles kwijt geraakt en hadden geen toegang meer tot hun eigen geld. Bankpassen werkten niet meer. Dan is het wel erg lastig om aan geld te komen. Als ze dat überhaupt hebben want veel mensen zijn ook al hun spaargeld kwijtgeraakt. Zelf hadden wij nog wel iets, maar dat is hier door de huidige devaluatie ook nauwelijks wat waard. Zonder deze pas zou ik nu dus geen idee hebben hoe ik mijn boodschappen zou moeten doen of kleding voor mijn kinderen moest kopen.’
Ook burgemeester Streng is blij dat het allemaal zo goed heeft uitgepakt. ‘Wij zijn echt een regio van doeners en dat zie je hier wel weer terug. Bestaat het niet? Dan gaan we gewoon zelf aan de slag. Denken vanuit wat er al is dus en niet vanuit wat we eigenlijk zouden willen en daar een systeem bij zoeken, zoals veel andere gemeenten doen die met hetzelfde bijltje hakken. Ik denk dat daar onze meerwaarde zit. Berooid van alles, voelen deze mensen zich hier toch een beetje veilig. Financieel zijn ze niet afhankelijk van of ze iets krijgen of niet. Dankzij deze passen kunnen ze hun zelfstandigheid toch een beetje behouden en hebben ze een beperkte mate van vrijheid om zelf te bepalen wat ze belangrijk vinden. En dat is denk ik heel erg waardevol.’