Hans Wormer, afdelingsmanager Belastingen & Uitkeringen van Almere, daagt zijn collega’s uit om niet alleen in de financieel-administratieve hoek te blijven zitten. Dat gaat hij ook doen tijdens de komende Belastingconferentie van de VNG, waar hij een deelsessie verzorgt. ‘Om inwoners te helpen is het ook voor een belastingafdeling van belang aan te sluiten op het sociaal domein. Daartoe zijn genoeg mogelijkheden, ondanks de privacywetgeving.’ 

Belastinginning gaat in de meeste gevallen goed. In Almere heeft 62 procent van de inwoners een automatische incasso. Van de mensen die dat niet hebben, betalen de meesten meteen als ze een aanslag krijgen. Een kleine groep inwoners heeft een duwtje of hulp nodig. Wormer: ‘Er zijn situaties waarbij inwoners daardoor in verdere problemen komen. Dat is niet de bedoeling van de gemeente, vandaar de kwijtscheldingsregeling.’

Gestrest
Ondanks de vele regelingen in Nederland komen sommige inwoners toch in de problemen. Mensen met schulden kunnen zo gestrest raken dat ze niet meer helder nadenken en verkeerde beslissingen nemen. De afdeling belastingen heeft daar in toenemende mate ook mee te maken, zegt Wormer. Hij haalt een inwoonster aan met een betalingsregeling die ze niet nakomt omdat ze schulden heeft. De ambtenaar die opbelt, krijgt gelijk de huid vol gescholden. ‘Blijkbaar is er een keerpunt bereikt, waardoor een gesprek niet meer mogelijk is. Het probleem wordt zo niet opgelost. Dan kan de gemeente zich gaan gedragen als een incassobureau en de inwoner vol in de wind van de dwanginvordering zetten. Dat helpt niet. De belastingambtenaar kan beter in gesprek met collega’s van de wijkteams. Zij kunnen die mevrouw wellicht zover krijgen dat er toch een gesprek mogelijk is.’

Het gaat niet zozeer om de regels en het geld

Wormer is werkzaam op de afdeling belastingen én uitkeringen van Almere. Deze combinatie komt in de meeste gemeenten niet voor. Daardoor zit hij automatisch meer in het sociaal domein. Als de afdeling als geheel niet goed opereert, kan het gebeuren dat een cliënt van het team belastingen geen kwijtschelding krijgt vanwege de uitgekeerde energietoeslag door het andere team uitkeringen, waardoor het inkomen te hoog is. ‘Gemeenten horen dit te voorkomen ondanks dat de AVG het lastig maakt om gegevens uit te wisselen. Omdat het een tijdelijke regeling is, kregen we met behulp van wat techniek een tijdelijke uitzondering van onze privacy information officer via een risico-acceptatieformulier. Daarmee voorkomen we dat iemand met een energietoeslag de kwijtschelding verliest.’

Opdracht
Wormer vind het dé opdracht van belastingen om over deze kwesties na te denken. Naast afdelingsmanager is Wormer ook bestuurslid van de Landelijke Vereniging Lokale Belastingen (LVLB) die zich vooral richt op uitvoeringsaspecten. Die club werkte mee aan de totstandkoming van het schuldenknooppunt van de NVVK, de vereniging van schuldhulpverleners. In een convenant is afgesproken dat degenen die dit hebben ondertekend, zoals gemeenten, automatisch akkoord gaan met een schuldsaneringsregeling. Wormer: ‘Daarmee ondersteunen gemeenten mensen met schulden om hun leven weer op de rails te zetten.’ 

Het bestuur van Almere geeft ambtenaren al zo’n vijf jaar de ruimte om daarvoor het benodigde maatwerk te leveren. ‘Het gaat niet zozeer om de regels en het geld, als wel om de hulp aan inwoners. We stimuleren medewerkers zo veel mogelijk informeel contact op te nemen met inwoners in financiële problemen. Dat is om capaciteitsredenen soms lastig, maar het gebeurt wel.’

Kwijtschelding
Als voorbeeld noemt Wormer een inwoner met een eigen huis die gehandicapt is geraakt door een hersenbloeding. Hij is afhankelijk van een kleine uitkering, zit feitelijk in de bijstand, maar heeft overwaarde op de woning. Hij komt niet voor kwijtschelding in aanmerking en dreigt daardoor de woning te verliezen. Die woning is door de gemeente aangepast voor 40.000 euro. ‘Almere kan de normen niet veranderen, maar die inwoner wel kwijtschelding geven. Doet de gemeente dat niet, dan moet die meneer zijn huis uit. Er zijn echter geen huurwoningen beschikbaar. Bovendien moet de gemeente dan opnieuw 40.000 euro investeren. Door hier maatwerk op te zetten, wint iedereen.’

Slachtoffers van de kinderopvangtoeslagaffaire hebben vaak ook een belastingschuld bij de gemeente, of zien dat de uitkering wordt teruggevorderd. Almere is daar voortvarend in opgetreden, zegt Wormer. De gemeente riep al snel de hulp van de gedupeerden zelf in. Geluk daarbij is dat die zich in Almere verenigd hebben. Een toenemende groep mensen vindt het namelijk moeilijk om zaken te doen met de gemeente. ‘Inwoners voelen zich geïntimideerd door het stadhuis en openen de enveloppen met het gemeentelogo niet meer. We hebben die inwoners wel nodig om ze te kunnen helpen. Daarom is het voor de belastingafdeling van belang aan te sluiten op het sociaal domein. Een deurwaarder die aanbelt bij iemand in de schuldsanering, zorgt alleen voor meer stress. Om dat te voorkomen wil ik van de afdeling werk en inkomen weten wie dat zijn.’

Privacywet
Daartoe zijn genoeg mogelijkheden ondanks de privacywetgeving. Dat vereist wel de nodige tijdsinvestering en kennis van de privacywet AVG. ‘Soms weeg je zaken ook gewoon af,’ zegt Wormer. Hij wijst erop dat ook de Raad van State over de toeslagaffaire meldde dat het niet zo kan zijn dat we bepaalde benodigde dingen niet kunnen doen vanwege de AVG. Wormer: ‘Onze wethouder roept ambtenaren op bij haar te komen als dit het geval is. Daar neemt het bestuur dan een beslissing over.’ Over de mogelijke reactie van de Autoriteit Persoonsgegevens daarop zegt Wormer desgevraagd dat die het ‘daar dan even mee moet doen’. ‘Laat de AP dan maar eens uitleggen wat het probleem is.’ 

Door hier maatwerk op te zetten, wint iedereen

De belastingschuld tot en met 2020 van slachtoffers van de kinderopvangtoeslagaffaire is tijdelijk bevroren. Die wordt uiteindelijk definitief kwijtgescholden als is aangetoond dat inwoners daadwerkelijk gedupeerd zijn door de affaire. In 2021 en 2022  stuurde Almere echter gewoon een belastingaanslag, omdat niet duidelijk is welke inwoners nog bij de rijksbelastingdienst in de beoordelingsprocedure zitten. Wormer: ‘Die inwoners gooien de aanslag in de prullenbak, want ze zitten immers in een procedure. Maar als het dwangbevel komt, dan gaan ze terecht helemaal uit hun dak. Zonder communicatie stuur je dit naar een kwetsbare doelgroep die al heel veel meegemaakt heeft.’ Almere wil die groep daarom in beeld brengen. Het absurde is volgens Wormer dat de rijksbelastingdienst niet wil delen welke inwoners er in die integrale beoordeling van de Commissie Werkelijke Schade zitten.

Bereiken
Wormer vraagt zich af hoe hij die groep kan bereiken. En als hij al over een lijst beschikt, kan de gemeente hen geen brief sturen, want die wordt waarschijnlijk toch niet gelezen. Rest de mogelijkheid contact te zoeken met de welzijnsorganisatie die in Almere de brede ondersteuning van de toeslagaffaire begeleidt. ‘Almere kan gegevens uitwisselen met die stichting. Daar is wel veel voor nodig zoals een gegevensleveringsovereenkomst en een verwerkingsovereenkomst. De meeste gemeenten haken dan af en concluderen dat het niet mag van de AVG. Het mag wel, maar je moet er veel voor regelen. Doe dat dan, het is wel je taak.’ 

Wormer benadrukt dat het in het kader van bestaanszekerheid een stuk gemakkelijk zou worden als gemeenten iedereen met een bijstandsuitkering automatisch kwijtschelding geven. Waarom dat niet gebeurt is helder: vanwege financiële tekorten waar tot nu toe geen dekking voor is.