Het Interbestuurlijk Programma (IBP) wordt gezien als ‘de overheid van nu’. Nu, twee jaar na de start van dit initiatief van gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk om gezamenlijk deze grote maatschappelijke uitdagingen op te pakken, is het goed om te kijken wat deze interbestuurlijke samenwerking betekent in de praktijk. Hoe verloopt die nu, vanuit gemeenten gezien?

Veel taken zijn vanuit Rijk en provincie neergelegd bij gemeenten. Gemeenten zijn het eerste gezicht van de overheid naar inwoners. Het is dan ook logisch om de verantwoordelijkheid voor deze taken bij de gemeente te leggen. Onze inwoners verwachten dat afstemming tussen alle overheden goed werkt en dat interbestuurlijk werken lukt. Zij zien de overheid als één overheid. Vanuit hun optiek moet het ook niet uitmaken uit welke koker het beleid komt. Voor hen is het eerste aanspreekpunt de gemeente. Die rol vervullen gemeenten graag. Des te meer reden om interbestuurlijk goed met elkaar om te gaan. 

Gelijkwaardigheid

Om dit te laten slagen, is gelijkwaardigheid in de samenwerking hard nodig. En dat is nu nog niet het geval. In de praktijk vindt er vanuit het Rijk nog steeds sturing op middelen (en extra geld) plaats. De uitvoering van datzelfde beleid ligt vaak weer op het bordje van de gemeenten. De lokale overheid draagt dan wel de verantwoordelijkheid, maar heeft daarbij vaak niet de financiële middelen om dit beleid te verruimen.

Bij een gemiddelde gemeente ligt 85% van de begroting al vast, dus veel speelruimte is er niet. Ook worden gemeenten geconfronteerd met besluiten die snelle organisatie van hen vragen om de uitvoering zorgvuldig te kunnen doen. Neem bijvoorbeeld het Tweede Kamerbesluit over de bijdrage voor de huishoudelijke hulp. De uitvoering ligt bij gemeenten. Behalve de financiële impact is er ook een strakke termijn aan gehangen. Dat maakt uitvoering lastig en zit een zorgvuldige voorbereiding en uitwerking voor gemeenten in de weg. 

Uiteindelijk heb je als overheden een gezamenlijk doel

Om dergelijke besluiten goed te laten verlopen, is gelijkwaardige samenwerking nodig. Inwoners mogen ook verwachten dat gemeenten beleid zorgvuldig uitvoeren. En zij mogen ook verwachten dat er voor een goede uitvoering van beleid goede, gelijkwaardige afstemming is tussen alle overheidslagen. Daarbij past het om elkaar als overheden niet te verrassen. Immers, zorgvuldigheid van besluiten en de uitvoering van besluiten is relevant. Uiteindelijk heb je als overheden een gezamenlijk doel om het vastgestelde beleid goed uit te voeren. 

Uitdaging

Dit wordt ook de uitdaging voor actuele maatschappelijke opgaven als de energietransitie. Daar is interbestuurlijk samenwerken een ‘must’, maar op alle niveaus spelen verschillende belangen. Of zijn er verschillende verlangens of opvattingen tussen Rijk en provincies. Terwijl we juist hier elkaar als overheidslagen hard nodig hebben. Vanuit partijpolitiek is dit wel te snappen, maar vanuit het perspectief van onze inwoners is dit vaak moeilijk uit te leggen.

Eigenlijk was de ‘oude’ interbestuurlijke verhouding makkelijker: ‘je gaat erover, of niet’. Elke overheidslaag had z’n eigen verantwoordelijkheden en bijpassende middelen. Dit past niet meer bij de uitvoering van de grote maatschappelijke opgaven die op ons afkomen. Die maken interbestuurlijk samenwerken hard nodig, maar wel op basis van gelijkwaardigheid, met respect voor ieders rol en besluitvormingsprocessen en met bijbehorende financiële middelen, zonder elkaar te verrassen.

Gemeenten vormen het eerste gezicht van de overheid voor de inwoners. Die rol vervullen we graag, maar voldoende financiële middelen en tijd om besluiten zorgvuldig uit te voeren zijn daarvoor wel een voorwaarde.