VNG Magazine nummer 2, 7 februari 2020
Auteur: Ana Karadarevic | Beeld: Jiri Büller
Dat gemeenteraadsvergaderingen soms ellenlang duren, is een gegeven. In Wijdemeren probeert de raad een andere vergadermethode uit. Griffier Debby de Heus leidt dit experiment en zegt in korte tijd al verbetering te zien: de vergaderingen duren korter en tegelijkertijd vindt er meer debat plaats tussen raadsleden onderling.
De rode draad in haar loopbaan is het verbeteren van het openbaar bestuur. Debby de Heus voerde als student bestuurskunde in 2008 haar afstudeeronderzoek uit bij BZK. Met een medestudent voerde ze een verkennend kwalitatief onderzoek uit naar jongeren en democratie. Het daaruit voortgekomen rapport presenteerde ze in de Tweede Kamer, als input bij de ontwikkeling van nieuw beleid om democratische vorming onder jongeren te bevorderen.
Sinds haar studie heeft De Heus gewerkt in diverse functies in het lokaal bestuur. Dit varieert van de gemeente Neder-Betuwe waar ze een rekenkameronderzoek heeft gedaan naar de kwaliteit van raadsvoorstellen, tot raadsgriffier in diverse gemeenten. Inmiddels werkt De Heus vijfenhalf jaar als griffier voor de gemeenteraad van Wijdemeren. Ze noemt het ‘een droombaan’, waarin ze aanjager is van een experiment dat ertoe moet leiden dat raadsvergaderingen korter duren.
In de raad is afgesproken dat het BOB-model wordt gehanteerd, dat er geen standpunten worden herhaald en dat er meer debat plaatsvindt. BOB staat voor Beeldvorming, Oordeelsvorming en Besluitvorming: alle stappen die genomen moeten worden voordat er een raadsbesluit valt. In de nieuwe opzet bekijkt de agendacommissie van de raad voor elk onderwerp op welke manier het in de raad behandeld gaat worden: uitgebreid, regulier of verkort.
De Heus heeft veel tijd gestoken in het creëren van draagvlak onder de raadsleden voor een nieuwe manier van vergaderen. Na het aantreden van de nieuwe gemeenteraad na de verkiezingen in 2018 organiseerde ze een heidag. Daar werd een werkgroep ingesteld van raadsleden, die werkbezoeken organiseerde naar Leusden en Koggenland waar al eerder was geëxperimenteerd met een andere manier van vergaderen. Wijdemeren ging vervolgens zelf aan de slag.
De gemeenteraad was nog maar net begonnen met de nieuwe werkwijze toen bekend werd dat De Heus op de longlist stond voor de verkiezing van Jonge Ambtenaar van het Jaar, die afgelopen januari werd gehouden.
Naar aanleiding van haar nominatie maakte zij een filmpje waarin ze vertelt wat het werk van een raadsgriffier inhoudt. In dit filmpje, dat op het YouTube-kanaal van de gemeente te bekijken is, noemt De Heus zichzelf ‘een soort wedding planner van het feestje van de lokale democratie’. In het gesprek met VNG Magazine roept ze op enig moment uit: ‘Griffier is een droombaan!’ Het suffe imago van de functie is volgens De Heus onterecht. Maar de lange vergaderingen zijn een minpunt. In het YouTube-filmpje zegt ze dat haar raad houdt van vergaderen, en die duren soms ‘een eeuwigheid’.
Hoe kwam u op het idee om de raadsvergaderingen in te korten?
‘Dat was eerlijk gezegd niet mijn idee. De vorige griffier heeft ook al eens voorgesteld om anders te vergaderen, maar daarvan is om allerlei redenen niets terechtgekomen. Toen er na de meest recente verkiezingen allemaal nieuwe raadsleden aantraden, ben ik er op verzoek van de nieuwe gemeenteraad samen met een werkgroep mee aan de slag gegaan. Het gaat er niet alleen om dat er korter wordt vergaderd, maar ook dat raadsvergaderingen interessanter worden voor inwoners om bij te wonen.’
‘Er is meer ruimte voor inwoners, in de beeldvormende fase’
Wat heeft u gedaan om de nieuwe manier van vergaderen in te voeren?
‘In strijd met de Gemeentewet hadden we tijdelijk een externe voorzitter ingehuurd. Binnenlandse Zaken was van plan de wet op dit punt aan te passen zodat gemeenten externe voorzitters kunnen aanstellen, maar de Eerste Kamer is niet akkoord gegaan. Hoe dan ook hebben we Vivian Boelen uitgenodigd als voorzitter. Voor haar is er een zekere mate van respect omdat zij bekend is als tv-presentatrice. Daarnaast hebben de raadsleden en de ambtenaren een training gevolgd bij Debat.nl, over effectief debatteren. Vervolgens hebben we enkele afspraken gemaakt voor raadsvergaderingen, zoals: we herhalen standpunten niet en we stellen geen technische vragen aan wethouders. Die horen te worden gesteld aan ambtenaren. Op 1 oktober zijn we hiermee begonnen, we gaan door tot de zomer. We gaan uitgebreid evalueren en in de laatste vergadering beslist de gemeenteraad of de nieuwe manier van vergaderen wordt ingevoerd.’
Wat vinden de raadsleden van de nieuwe manier van vergaderen?
‘Dat wisselt. De raad is echt niet unaniem enthousiast, raadsleden zijn kritisch over specifieke onderdelen. Zo zijn de meningen erg verdeeld over het voornemen om staand te vergaderen, zoals dat in de Tweede Kamer gebeurt. Dit zal overigens niet gebeuren bij commissievergaderingen, maar alleen bij raadsvergaderingen.’
Hoe verloopt het nieuwe vergaderen tot nu toe?
‘Ik ben heel positief. In het reglement van orde staat dat een raadsvergadering tot 11 uur ’s avonds duurt, maar dat hebben we gemiddeld met een uur teruggebracht. Een ander gevolg is dat raadsleden minder technische vragen stellen aan het college van burgemeester en wethouders. Ze stellen technische vragen aan ambtenaren, precies zoals we vooraf hebben afgesproken. Daardoor is een vergadering veel minder een vraag-en-antwoordspel tussen raad en college, maar meer een uitwisseling van standpunten van de verschillende raadsfracties. Er vinden heel leuke discussies plaats tijdens vergaderingen. Sommige onderwerpen die eigenlijk hamerstukken zijn, kostten voorheen veel meer tijd. Nu worden ze daadwerkelijk als hamerstukken afgedaan, er wordt niet oeverloos over gepraat. Er is bovendien meer ruimte voor inwoners, in de beeldvormende fase.’
Waar loopt u tegenaan in het stimuleren van de nieuwe werkwijze?
‘De grootste uitdaging voor mij is om mensen mee te krijgen. Als je vraagt wie vindt dat er iets moet veranderen, dan antwoordt iedereen “ja”. Maar als het erop aankomt zet niet iedereen concrete stappen daartoe. Mensen zijn bang voor verandering, ze zijn bang om bevoegdheden te verliezen. Ik heb dan ook heel veel tijd gestoken in het enthousiasmeren van de raadsleden. Zij moeten erachter staan, per slot van rekening zijn zij de baas in de raadsvergadering. Als de raad niet had ingestemd, dan hadden we de nieuwe vergaderwijze niet ingevoerd. Ik bepaal niet hoe vergaderd wordt, maar ik geef als griffier wel gevraagd en ongevraagd advies. Ik voel aan hoe mensen erin staan en weet dat iedereen lang vergaderen vervelend vindt. Mensen wijzen in dit opzicht makkelijker naar de ander, ik vraag de raadsleden nadrukkelijk naar de eigen rol daarin te kijken. Wat kan een individueel raadslid doen om een vergadering efficiënter te laten verlopen?
‘Ik zie trouwens wel verschil in opstelling over korter vergaderen, bij coalitiepartijen en oppositiepartijen. Sommige raadsleden van de oppositie zijn bang dat ze geen ruimte meer krijgen om zich te profileren en dat de coalitie besluiten doordrukt. Die angst is begrijpelijk vanuit de oppositierol. Daarom is er de mogelijkheid voor fracties om een debat over iets dat ogenschijnlijk een hamerstuk is, toch uitgebreider te voeren.’
‘Vroeger ging de raad wethouders echt overhoren, dat is nu veel minder het geval’
Wat betekent de nieuwe manier van vergaderen voor het college?
‘Het college is veel minder aan het woord in de raadsvergaderingen. Doordat de wethouders minder technische vragen krijgen van raadsleden, krijgen zij minder de kans zich te profileren. Vroeger ging de raad wethouders echt overhoren, dat is nu veel minder het geval. Tijdens de vorige collegeperiode is al ingevoerd dat het college achter de raadsleden in de vergaderzaal zit. De raadsvergadering is in Wijdemeren echt de vergadering van de raad, de wethouders worden uitgenodigd hierbij aanwezig te zijn.’