Voor veel maatschappelijke vraagstukken werken gemeenten samen. ‘Organize government around problems’ noemen we dat in de wetenschap. Het probleem aanpakken op de schaal van het vraagstuk. Omdat vraagstukken zich niets aantrekken van door anderen bedachte indelingen. 
Voor veel maatschappelijke vraagstukken is het landelijke niveau veel te generiek, maar het niveau van één gemeente weer te specifiek. Vraagstukken als de aanpak van het woningtekort spelen bij uitstek regionaal. De tekorten op de woningmarkt verschillen per gebied, net als de verhoudingen tussen partijen die erbij betrokken zijn. Wat op algemeen niveau een generieke kwestie lijkt, ziet er regionaal heel anders uit. 

Organiseren rondom vraagstukken leidt daarom tot een aanpak in regio’s. Niet als couleur locale van een landelijk programma, maar als basis van de inrichting. Maar de regio is in het Huis van Thorbecke geen bestaande bestuurslaag. De regio moet vanuit de aanwezige bestuurslagen worden geconstrueerd. Dat roept interessante kwesties op. Als één overheid opereren klinkt logisch, maar het gaat niet vanzelf goed.

Allereerst is interessant wat eigenlijk het cement van de samenwerking is. Samenwerking kan een institutioneel karakter hebben, bijvoorbeeld door in gemeenschappelijke regelingen regionale structuren in te richten. Samenwerking kan ook een meer de facto-karakter hebben, waarbij partijen gewoon afspreken om regionaal te werken. 

Hoe borgen we de democratische controle en sturing van regionale verbanden?

Eerst doen, dan bedenken en organiseren hoe het te verankeren is. Het cement is dan niet de juridische structuur, maar de activiteit van het samenwerken. 

De vraag wie de regio samenstelt, is ook interessant. Een regionaal verband kan top-down gevormd worden, bijvoorbeeld door het Rijk. Maar indeling kan ook plaatsvinden van onderop. Regio’s kunnen zichzelf aanwijzen en afgrenzen. Ze bepalen dan zelf wie meedoet.

Deze vragen bieden een raamwerk om de meest interessant vraag op te bezien: hoe borgen we de democratische controle en sturing van regionale verbanden? Voor aangewezen en op formele regels gebaseerde regio’s is die vraag het makkelijkst te beantwoorden. Dat is namelijk meegenomen bij de indeling en formele inrichting. Maar laat dat nu vaak ook de minst productieve vorm van samenwerken zijn: toch te veel organize problems around government. 

Het meest kansrijk voor de aanpak van maatschappelijke vraagstukken zijn de regio’s die zichzelf vormen rondom kwesties en die vooral hard aan het werk zijn. Waar de formele inrichting opzij is geschoven, omdat eerst het werk roept. Zo zie ik er veel. Regio’s die werken, maar waar ‘alleen’ de democratische verantwoording en sturing op nog even orde moeten worden gebracht. Dat moet natuurlijk. En snel een beetje. Maar wel vanuit het principe waarom het ooit begonnen was: organiseren rond problemen, in plaats van de problemen plooien naar structuren.