Traditiegetrouw dook Boudewijn Steur, programmamanager Versterking Democratie en Bestuur bij het ministerie van BZK, in de nieuwjaarsredes van de burgemeesters. Hij las of beluisterde er 128. Deze week bracht hij zijn analyse naar buiten.
De herdenking van 75 jaar einde van de Tweede Wereldoorlog was dominant, constateert hij. In het verlengde daarvan werd ook veel gesproken over de manier waarop we met elkaar omgaan, of zouden moeten gaan. Andere belangrijke thema’s waren dit jaar het functioneren van de democratie, het belang van regionale samenwerking, de waarde van vrijwilligers en de urgentie van de woningnood. En, met de rumoerig verlopen jaarwisseling nog vers in het geheugen: de noodzaak van een vuurwerkverbod.
De zorgen van burgemeesters veranderen als gevolg van gebeurtenissen met een grote maatschappelijke impact: de vluchtelingencrisis in 2015, de brexit en de verkiezingsoverwinning van Donald Trump in 2016, de klimaattafels in 2018 en de protesten van boeren, bouwers en leraren in 2019.

Ondermijning

En dit jaar dus de herdenking van 75 jaar vrede en vrijheid, waarbij vaak een koppeling wordt gemaakt met de oproep tot ‘verdraagzaamheid’ van koning Willem-Alexander. Of kanttekeningen worden gezet bij de kwetsbaarheid van vrijheid. ‘Vrijheid is broos waar iemands vrijheid anderen beperkt’, zei bijvoorbeeld burgemeester Rob Bats van Steenwijkerland.
Steur noemt het ‘opvallend’ dat – in tegenstelling tot voorgaande jaren – het thema van ondermijning en bedreiging van bestuurders naar de achtergrond is verschoven. ‘Juist 75 jaar vrijheid had als kapstok kunnen dienen om dit te benoemen, als bedreigingen van de democratische rechtsstaat.’

Klimaatkering

2019 was ook het jaar van de onheilspellende rapporten over de opwarming van de aarde, de Urgenda-uitspraak en Greta Thunberg. Toch spraken de burgemeesters nu minder over klimaat en energietransitie dan een jaar eerder. En ging het voorgaande jaren vooral over het agenderen van het onderwerp en over de urgentie, nu kwamen vooral de aanpak en de uitvoering aan bod. Zo introduceerde burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam een nieuw woord: klimaatkering. Hij riep op samen te bouwen aan een ‘nieuwe dam’. ‘Dat wordt geen waterkering, maar een klimaatkering.’

Dat vrijwel iedere burgemeester, nog natrillend van de jaarwisseling, begon over het vuurwerk, was geen verrassing. Het geweld tegen hulpverleners is een bijna jaarlijks terugkerend element in de toespraken, daar kwam dit jaar de oproep tot aanpakken van overlast door vuurwerk nadrukkelijk bij. Waarbij Steur wel regionale verschillen ziet: in de Randstad pleitten burgemeesters vaker voor een totaalverbod op consumentenvuurwerk dan elders in het land. Twijfels waren er ook. Voor welk probleem is een verbod eigenlijk de oplossing? In de woorden van burgemeester Roel Sluiter van Harlingen: ‘Het probleem is niet zozeer dat er vuurwerk wordt afgestoken, maar dat te veel mensen niet normaal kunnen doen. Ook zonder vuurwerk komen we dat soort mensen tegen. Dat is een veel serieuzer probleem dat je met een vuurwerkverbod niet oplost.’

Woningbouw

Waar de burgemeesters het dit jaar veel vaker over hadden dan in het verleden, is de woningbouw. En dan gaat het vooral om de druk bij gemeenten om met betaalbare starterswoningen te komen. Een probleem voor het hele land, niet alleen de Randstad of de grote steden. Ook een probleem dat niet alleen door de stikstofkwestie wordt veroorzaakt. Er is, zei burgemeester Jolanda de Witte van Albrandswaard, ook een fundamentele kwestie aan de orde: ‘We willen woningen voor iedereen maar ook ons mooie groen behouden.’