VNG Magazine nummer 2, 7 februari 2020

Auteur: Ana Karadarevic

Steeds meer gemeenten omarmen de JOGG-aanpak (Jongeren Op Gezond Gewicht) om jongeren een gezonde leefstijl aan te leren. Ze werken samen met onder andere supermarkten om hun jonge inwoners ertoe te zetten meer te bewegen en gezonder te eten. Al was het maar om te voorkomen dat de zorgkosten in de toekomst verder uit de hand gaan lopen.
 

JOGG

In het lokaal bestuur voltrekt zich een stille revolutie. 142 van de 355 Nederlandse gemeenten hanteren de JOGG-aanpak. Dat is 40 procent. Zowel grote als kleine gemeenten doen mee: van Amsterdam tot Coevorden, tot de bijzondere overzeese gemeenten Bonaire, Saba en Sint Eustatius. Zij krijgen handvatten om jongeren gezond te laten leven van de Stichting JOGG, die zich baseert op een onderbouwde integrale methodiek.
Concreet komt de aanpak erop neer dat de plekken waar kinderen veel komen gezonder worden. Jongeren moeten thuis, op school en op hun sportvereniging meer bewegen en gezonder eten.
JOGG werkt: in tientallen gemeenten is het aantal kinderen met overgewicht gedaald. Toch waarschuwt de stichting dat de aanpak geen magische pil tegen een ongezonde leefstijl is. Het vraagt veel inzet van gemeenten, gedurende langere tijd. De stichting wijst erop dat gedragsverandering niet van de ene op de andere dag tot stand komt. ‘Er is veel inspanning voor nodig en veel partijen moeten gedurende lange tijd op dit thema inzetten.’

Bovendien kost de JOGG-aanpak gemeenten geld. ‘Daar hebben we bewust voor gekozen, zodat deelnemende gemeenten echt gecommitteerd zijn’, zegt JOGG-directeur Marjon Bachra. De organisatie wordt gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), platformpartners, bedrijfspartners en gemeenten. Kleine gemeenten dragen 2.500 tot 5.000 euro per jaar af, grote gemeenten 10.000. Bachra: ‘Het is niet veel geld als je bedenkt wat een gemeente ervoor terugkrijgt. We bieden trainingen en dergelijke aan die wel 30.000 tot 40.000 euro waard zijn.’

Niet voor de bühne
Dat deelname aan JOGG niet voor de bühne is, blijkt verder uit het feit dat elke deelnemende gemeente voor minimaal 16 uur per week een JOGG-regisseur aanstelt en voor minstens 4 uur per week een beleidsmedewerker vrijmaakt. Zij vormen de basis van het lokale JOGG-team, waar meer lokale partijen zich bij kunnen aansluiten. Gemeenten meten zelf hun voortgang.
Ondanks de moeite die ze moeten doen voor JOGG-deelname melden steeds meer gemeenten zich toch aan – en doen vervolgens enthousiast mee. In Elburg, bijvoorbeeld, dat sinds 2014 JOGG-deelnemer is.
Wethouder Willem Krooneman (ChristenUnie, jeugdzorg en zorg) was aanvankelijk sceptisch over de plannen om leefstijl aan te pakken. ‘Toen ik tien jaar geleden als wethouder begon, leefde het bevorderen van een gezonde leefstijl door de overheid helemaal niet.’
Toen enkele jaren geleden de 7 dagen water challenge voor het eerst werd georganiseerd in de regiogemeenten, vroeg hij zich af: hoeveel jongeren gaan er nou water drinken omdat de gemeente hen door middel van een campagne stimuleert om dat te doen? De campagne werd zo’n succes dat bij de editie in 2019 het aantal waterflesjes niet aan te slepen bleek. ‘Onze doelstelling was 2500 deelnemers, het werden er uiteindelijk meer dan 6000.’

Ook financieel hebben we baat bij het stimuleren van een gezonde leefstijl

Krooneman is voorzitter van de stuurgroep van JOGG-gemeenten in de regio Noord Veluwe. Ook Oldebroek doet mee. De verantwoordelijk wethouder daar is minstens zo gedreven als haar Elburgse collega. Al was ook Liesbeth Vos (ChristenUnie), wethouder Sociaal domein en Maatschappelijke ontwikkelingen, niet meteen enthousiast. ‘Ik kon het niet direct plaatsen en vroeg me af wanneer ik nou te maken had met een combinatiecoach of met een JOGG-regisseur.’ Eenmaal aan de slag met JOGG was ze gauw om. ‘Je doet het uiteindelijk allemaal voor een gezonde jeugd en een mooie basis voor een gezonde toekomst. Daar draait het wat mij betreft om.’

Krooneman: ‘Als je gezond leven goed tussen de oren krijgt bij jongeren, hebben ze daar de rest van hun leven baat bij.’ Een gezondere leefstijl is bovendien goed voor de rest van de maatschappij, want het voorkomt veel kosten aan zorg in de toekomst. ‘Dus ook financieel hebben we baat bij het stimuleren van een gezonde leefstijl.’

Een op de acht jongeren in Nederland heeft obesitas

Kiem voor een gezonde leefstijl
JOGG bestaat inmiddels 10 jaar, maar pas sinds 2014 is het aantal deelnemende gemeenten hard gegroeid. Dit kan te maken hebben met de decentralisatie van zorgtaken naar gemeenten. De JOGG-aanpak is in wezen een preventieve. De kiem voor een ongezonde leefstijl ligt in de jeugd, de kiem voor een gezonde leefstijl dus ook. JOGG-directeur Bachra: ‘Een op de acht jongeren in Nederland heeft obesitas. Dat is een voorbode voor gezondheidsproblemen op latere leeftijd, wanneer het veel lastiger is om gezond te leren leven. Met onze aanpak willen we hogere zorgkosten in de toekomst voorkomen.’

Gymlessen zouden op scholen weer verplicht moeten worden gesteld

Publiek-private samenwerking
Een belangrijk onderdeel van de aanpak van JOGG is publiek-private samenwerking. Het bedrijfsleven heeft immers een grote impact op de leef-
omgeving waarin kinderen opgroeien. Denk aan supermarkten, al dan niet in de buurt van scholen, die ongezond voedsel op een voor jongeren aantrekkelijke manier verkopen. Om de verantwoordelijkheid voor een gezonde leefomgeving te delen, werken in Elburg de gemeente en de welzijnsinstelling dan ook samen met de plaatselijke supermarkten. Wethouder Krooneman: ‘We organiseren samen een supermarktsafari, waarbij een diëtist ouders en hun kinderen rondleidt in de supermarkt en vertelt wat gezonde keuzes zijn.’
De methode van JOGG is gestoeld op wetenschappelijk onderbouwde aanpakken en relevante wetenschappelijke inzichten. Om die reden is het logisch dat Erik Scherder één van de ambassadeurs van JOGG is. Hij is hoogleraar neuropsychologie aan de Vrije Universiteit en een veelgevraagd spreker over gezond oud worden.
‘Gezond oud worden begint al op jonge leeftijd’, zegt hij. Zijn devies voor een gezond leven voor jong en oud: leid een leven waarin je elke dag iets nieuws doet, wat uitdagend is en moeite kost. Daardoor blijft de hoeveelheid witte stof in de hersenen op peil, aldus Scherder. Afname van witte stof kan bijvoorbeeld leiden tot dementie.

Gezond oud worden begint al op jonge leeftijd

Muziek en bewegen
Mensen kunnen hun hersenen aan het werk houden door muziek en bewegen, volgens Scherder. Hij is erg te spreken over het gevolg van het verbod op de stint: hij ziet ’s ochtends meer kinderen in groepjes naar school lopen. Andere manieren om kinderen gezond te laten opgroeien, zijn volgens Scherder muziek- en gymlessen. ‘Gymlessen zouden op scholen weer verplicht moeten worden gesteld, maar minister Slob voor Onderwijs wil er niet aan. Hij houdt hierin rekening met zijn christelijke achterban, die de vrijheid van onderwijs belangrijk vindt. Belachelijk.’

Lokaal
Ook wethouder Vos ziet een actievere rol weggelegd voor de rijksoverheid. Maar op een andere manier dan Scherder. Als het aan haar ligt, investeert het Rijk in lokale preventieve maatregelen. ‘Het preventieakkoord is landelijk uitgerold, maar we moeten het natuurlijk lokaal gaan uitvoeren. We verrichten inspanningen en krijgen daar geen cent voor van het Rijk.’
Het gaat volgens Vos niet om miljoenen, maar iets van een handreiking van de rijksoverheid zou welkom zijn.
‘Alles begint bij gezondheid’, zegt de wethouder, die vindt dat de gezondheid van burgers de belangrijkste kwestie zou moeten zijn bij het formuleren van nieuw beleid. ‘Op lokaal niveau doen we dat steeds meer, het wordt tijd dat de overheid gezondheid op landelijk niveau ook centraal gaat stellen.’

Leidraad preventieakkoorden

Het Nationaal Preventieakkoord bevat afspraken om roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik aan te pakken en moet de gezondheid van inwoners verbeteren. Het akkoord is ondertekend door maar liefst zeventig partijen, waaronder de VNG.
In steeds meer gemeenten wordt dit akkoord vertaald in een lokaal of regionaal preventieakkoord. In november publiceerde de VNG een leidraad waarin de stappen worden getoond om tot zo’n akkoord te komen.
Rotterdam, Venray, Nijmegen en Oegstgeest hebben zo’n akkoord gesloten, in veel andere gemeenten en regio’s wordt hieraan gewerkt.

bit.ly/Preventieakkoord