Telkens als ik iets hoor of lees over de ouders die gedupeerd werden door onterecht teruggevorderde kinderopvangtoeslag, schaam ik me. Het zijn mensen die hun huis moesten verkopen, hun baan opzegden om de kinderen maar thuis te houden, hun relatie zagen stranden vanwege financiële problemen; allemaal veroorzaakt door de kinderopvangtoeslag die onterecht werd teruggevorderd. Bij een groot aantal gezinnen liep dat in de tienduizenden euro’s.

Wat mij bezighoudt, is de vraag hoe het kan dat we een systeem hebben gecreëerd dat wantrouwen in de eigen burgers als uitgangspunt heeft. Eerst maken we een toeslagensysteem waarin we hoge eisen stellen aan de mensen die de toeslag willen aanvragen. Naar aanleiding van incidenten slaat het politieke klimaat om en wordt het uitgangspunt dat mensen fraude willen plegen. Vervolgens blijkt het systeem niet om te kunnen gaan met mensen die het geld gewoon niet hebben om achteraf terug te betalen. In elke gemeente zien we dan mensen steeds dieper in de schulden raken, met de overheid als grootste schuldeiser. Maar liefst een derde van alle toeslagen wordt achteraf weer teruggevorderd. Dat zegt al dat er iets aan dit systeem niet klopt. 

Het gaat erom dat we als overheid onze taken zó uitvoeren dat we mensen niet vernederen

In deze casus van de Belastingdienst zitten heel veel lessen, maar ik weet niet zeker of die ook geleerd gaan worden. Voorlopig is er opnieuw een staatssecretaris gevallen en is een directeur-generaal geslachtofferd. Politiek verantwoordelijkheid nemen moet een schone lei mogelijk maken, maar dat lijkt hier niet het geval. Dat de ambtelijk verantwoordelijken een politiek gezicht krijgen, vind ik zeer verontrustend. De samenwerking tussen de ambtelijk en politiek-bestuurlijk verantwoordelijken vormt een fragiel evenwicht. Ik denk dat we meer verliezen dan we beseffen als dat evenwicht verstoord wordt. 

En dan heb ik het nog niet over de lessen die betrekking hebben op de samenwerking tussen overheden, want de problemen van de Belastingdienst komen ook voor binnen andere delen van de overheid. Het is zeer waarschijnlijk dat deze ouders op een gegeven moment hebben aangeklopt bij hun gemeente. Stel je voor dat de gemeente als eerste overheid dan in de positie was geweest om aan de bel te trekken bij het ministerie en de staatssecretaris. Dan was het misschien veel eerder aan het licht gekomen en waren mensen niet zo diep in de problemen geraakt.

Voor mij is de belangrijkste les dat we veel meer aandacht en respect moeten hebben voor uitvoering. We kunnen van alles vinden, maar uiteindelijk gaat het erom dat we als overheid onze taken zó kunnen uitvoeren dat we mensen in ieder geval niet vernederen.