Er is iets vreemds aan de hand. Steeds vaker zeggen mensen dat zij de politiek niet meer vertrouwen. Tegelijk stellen burgers dat zij veel waarde hechten aan onze democratie. Dat blijkt uit opinieonderzoeken van het Sociaal en Cultureel Planbureau. We menen dat mensen zelfzuchtiger worden, maar hebben ook behoefte aan solidariteit. We willen niet dat waarden aan ons worden opgedrongen, maar zoeken toch naar verbinding.

Discussie over waarden is in de politiek lange tijd een taboe geweest

Niet moraliseren
Het schandaal met de toeslagen of de gaswinning in Groningen: indringend worden we geconfronteerd met de gevolgen van immoreel beleid van de overheid. Het toenemend aantal debatten over grensoverschrijdend gedrag laat de behoefte zien aan omgangsvormen in organisaties. Onvrede met de groeiende polarisatie op het werk en in de buurt, op straat en in de media, toont een hernieuwde behoefte aan waarden.
Discussie over waarden is in de politiek lange tijd een taboe geweest, zo heb ik zelf ondervonden in de vijftien jaar dat ik actief was in de Tweede Kamer. Waarden, dat was toch vooral iets privé, voor achter de voordeur, maar niet een onderwerp in het publieke debat. Mensen hebben zo hun eigen waarden – die moeten we vooral niet willen opleggen aan anderen. Een debat over waarden was verdacht en werd gezien als moraliseren.

Wel verbinden
Ieder mens is verschillend en iedereen heeft eigen waarden, die bepalen wie en wat wij zijn: onze identiteit. Daarnaast hebben we altijd gedeelde waarden, die mensen met elkaar verbinden – in gemeenschappen. In organisaties, in gemeenten, in ons land. Gemeenschappen die net zo verschillend zijn als mensen zelf en waar we tijdelijk (op school of sociale media) of langer (in de buurt of op het werk) onderdeel van zijn.   

Rechten komen altijd met plichten en vrijheid vraagt ook verantwoordelijkheid

Wat is een universiteit? Wat maakt het onderwijs en onderzoek academisch? Welke waarden liggen hieraan ten grondslag? Op de Erasmus Universiteit hebben deze vragen geleid tot een debat over ‘Erasmiaanse waarden’, een discussie waaraan ik als filosoof mede vorm mag geven. Waarin eigenzinnige academici zich gedwongen weten om samen na te denken over waarden die henzelf overstijgen en zij met elkaar delen.

Wederkerigheid
‘Hand in hand. Erasmus en wat Rotterdammers bindt’. Onder deze noemer mag ik op maandag 15 mei de Rotterdamlezing uitspreken. Een van de initiatieven van de Erasmus Universiteit om als organisatie verbinding te hebben met de stad Rotterdam. Kunnen we dat nog, spreken over gedeelde waarden? In een tijd van polarisatie van het debat, waarin we mensen met andere ideeën en opvattingen liever cancelen dan opzoeken?
Als dit érgens kan, dan moet het wel in Rotterdam zijn: de stad van Erasmus. Een filosoof die mensen het belang leerde van wederkerigheid. In vrijheid leven kan alleen als je anderen hun vrijheid gunt. Respect voor jouw mening krijg je pas als je de opvattingen van anderen respecteert. Rechten komen altijd met plichten en vrijheid vraagt ook verantwoordelijkheid. Het zijn waarden die we vergeten lijken en opnieuw zullen moeten leren.