Jongeren zijn allang gewend veel digitaal te doen en te regelen. Er zijn gezondheids- en preventieapps op de markt specifiek gericht op deze doelgroep, zoals een app die kinderen helpt om overgewicht te lijf te gaan en een stoppen-met-rokenapp voor tieners. Ook voor ouderen zijn er veel digitale mogelijkheden ter ondersteuning van hun gezondheid. Al langer bieden bijvoorbeeld ouderenzorginstellingen zorg op afstand aan cliënten aan, door middel van beeldbellen en door de inzet van domotica en zelfs robots. Een stimulerende factor zijn subsidieregelingen, gemeenten kunnen zorgaanbieders helpen bij de aanvraag daarvan.

Hoge vlucht
Toch bleef het gebruik van e-health in Nederland lange tijd relatief beperkt, vooral onder chronisch zieken en ouderen die er de meeste baat bij kunnen hebben. Dit bleek jarenlang uit de jaarlijkse E-health monitor van Nictiz, de kennisorganisatie die zich inzet voor digitale informatie-uitwisseling in de zorg.
De corona-uitbraak bracht hier verandering in. Het RIVM meldde eind 2020 dat beeldbellen en e-consulten een hoge vlucht hebben genomen. Vanwege de pandemie hebben zorgverleners en patiënten noodgedwongen zo min mogelijk fysiek contact.
Op lokaal niveau worden op dit moment grote stappen gezet met betrekking tot zorg op afstand. Dit gebeurt veelal in gemeenten die e-health al langer hoog op de agenda hebben staan.

Technologie
Den Haag is één van die gemeenten. Wethouder Kavita Parbhudayal (VVD) van zorg, jeugd en volksgezondheid vertelt: ‘Het aantal 75-plussers neemt fors toe. Zo’n 90 procent van hen woont in Den Haag thuis. Dat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen, is voor ons belangrijk. Daarom werken we sinds 2016 gericht aan de inzet van technologie waarmee senioren langer gezond thuis kunnen blijven wonen. Dat hebben we met ons actieprogramma Zorg en Innovatie inmiddels verbreed naar technologie voor mensen met een zorg- of ondersteuningsvraag.’

Dat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen, is voor ons belangrijk

Kwaliteit van leven
Den Haag heeft samen met het Leids Universitair Medisch Centrum-Campus Den Haag onderzoek gedaan naar het verband tussen technologie en welzijn, in het project iZi Gezond Lang Thuis dat van start ging in 2016. Daaruit komt naar voren dat door het gebruik van technologische hulpmiddelen de kwaliteit van leven van ouderen toeneemt. Ouderen ervaren door het gebruik van technologie een betere kwaliteit van leven. Daardoor kunnen zij langer thuis blijven wonen.
In de aanbevelingen van de onderzoekers komt naar voren dat er wel voorwaarden aan het gebruik van e-health zijn verbonden. De inzet van technologische hulpmiddelen heeft alleen effect als iemand hierom vraagt. Ouderen staan open voor technologische hulpmiddelen als deze goed worden uitgelegd. Het is cruciaal dat het hulpmiddel echt past bij de behoefte van de oudere. En technologie werkt alleen met ondersteuning.
Den Haag is aan de slag gegaan met de aanbevelingen, vertelt Parbhudayal. Het iZi-project draaide om het testen en ervaren van technologie samen met bewoners, van wie nu nog steeds meerdere senioren als ambassadeurs actief zijn. Volgens de wethouder is het van belang dat ouderen – en anderen die ontwikkelingen op het gebied van e-health en technologie niet vanzelf volgen – zich bewust worden van de voordelen van digitale hulpmiddelen. Den Haag bouwt momenteel aan een technologie-voor-thuis-platform, waarop de behoefte van Hagenaars wordt gematcht met passende technologie. ‘We helpen daarbij door mensen in staat te stellen om producten te lenen, thuis uit te proberen en te ervaren of het product bij hen past, voordat zij tot aankoop overgaan.’

Beeldbellen
E-health wordt ook op andere plekken toegepast. Zo helpt Rotterdam huisartsen in de Maasstad om met beeldbellen met patiënten aan de slag te gaan. Twintig procent van alle Rotterdamse huisartsen gaat dit structureel invoeren dankzij de eHealth Agenda van de gemeente, die hen hielp bij het verkrijgen van overheidssubsidie. ‘Door corona voelen meer huisartsen de noodzaak om online te communiceren’, zegt Pjer Vriens, beleidsadviseur Publieke Gezondheid bij de gemeente Rotterdam en betrokken bij de eHealth Agenda. Zo zei een huisarts over digitale zorg: ‘Ik wil het wiel niet uitvinden, ik wil het wiel krijgen.’
Rotterdam helpt de huisartsen die aan de slag willen met beeldbellen bijvoorbeeld door hen te wijzen op subsidieregelingen. Een belangrijke regeling is de Stimuleringsregeling E-health Thuis (SET) van ZonMW. De regeling werd vlak voor de uitbraak van corona in Nederland uitgebreid. Deze regeling is bedoeld voor zorginstellingen die met een inkoper samenwerken aan het opschalen en structureel borgen van bestaande e-health-oplossingen.

Dementheek
Ook Amstelveen wijst zorgaanbieders op de SET, en helpt hen zonodig bij de aanvraag. Amstelveen heeft ook een ‘dementheek’, waar e-health-apparatuur geleend kan worden en gebruikers uitleg krijgen. Daarnaast wil Amstelveen investeren in e-health. De gemeente wil bijvoorbeeld beeldbellen voor meer bewoners mogelijk maken. En dan te bedenken dat de gemeente enkele jaren geleden nog kritisch tegenover zorg op afstand stond. Maar goed toegepast kan het echt een bijdrage leveren, zegt wethouder Marijn van Ballegooijen (PvdA), die zorg en Wmo in portefeuille heeft.
In Amstelveen wordt gewerkt met de sociale benadering van dementie, zoals bedacht door Anne-Mei The, hoogleraar Langdurige Zorg en Dementie aan de Vrije Universiteit. Deze benadering vloeit voort uit langdurig onderzoek naar de leefwereld van mensen met dementie en hun naasten. Daaruit blijkt dat zij niet alleen behoefte hebben aan medische ondersteuning, maar ook op sociaal niveau. Om die reden bood Amstelveen mensen met dementie tablets in bruikleen aan. Zo kunnen zij in coronatijd op eenvoudige wijze contact onderhouden met familie, vrienden en zorgverleners.
‘Ik hoop dat e-health helpt om sociale contacten voor ouderen te bevorderen’, zegt Van Ballegooijen. ‘Door corona is er voor mensen met dementie minder lotgenotencontact en minder dagbesteding. E-health vervangt het contact tussen mensen weliswaar niet, maar kan in coronatijd wel een belangrijke rol spelen.’ Mensen gebruikten de tablets veel minder vaak tussen de eerste en tweede lockdown, toen meer fysiek contact mogelijk was.

Ouderen ervaren door het gebruik van technologie een betere kwaliteit van leven

Heupairbag
E-health wordt nogal eens gezien als een mogelijke optie om kosten te besparen. De mensen die in dit artikel aan het woord komen, kijken er juist niet zo tegenaan. Zij zien e-health vooral als aanvulling op de zorg. Zorgtechnologie kan bovendien dienen als preventie-instrument. Wethouder Parbhudayal van Den Haag wijst op de heupairbag. ‘Sensoren detecteren als iemand dreigt te vallen en de airbag klapt vervolgens open. Mensen belanden minder vaak in het ziekenhuis en, nog belangrijker, ze voelen zich veilig.’ In Den Haag is bij wijze van proef de heupairbag beschikbaar gesteld aan zelfstandig wonende ouderen die een hoog risico lopen om te vallen.
Ook Rotterdam wil het gebruik van e-health stimuleren als preventie-instrument, om de gezondheid van zijn inwoners te verbeteren. Vriens: ‘Als gemeente willen we aanjagen dat kennis over e-health wordt verspreid onder huisartsen en aanbieders van zorg en welzijn. Ook willen we een aanjager zijn van het gebruik van robotica, gezondheidsapps en de persoonlijke gezondheidsomgeving. We kijken hoe we Rotterdammers kunnen stimuleren om meer gebruik te maken van e-health.’
De gemeente wil de mogelijkheid om e-health in te zetten zelfs opnemen als voorwaarde in de volgende inkoopronde voor zorgaanbieders, in 2022. Vriens: ‘De inzet van e-health moet mogelijk zijn, maar tegelijkertijd moet er ruimte zijn voor maatwerk. Voor mensen met beperkte digitale vaardigheden zetten we daarom ook extra in op ondersteuning zodat het voor het merendeel mogelijk wordt om e-health-toepassingen ook echt te gebruiken.’

Regie
De VNG en het kabinet onderstrepen het belang van e-health in de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid 2020-2024. Daarin valt te lezen dat mensen regie willen voeren over hun eigen gezondheid en willen beschikken over hun eigen gegevens. ‘Ze willen graag direct advies over hun gezondheid, om samen met mantelzorgers of zorgverleners goed geïnformeerd te beslissen over passende ondersteuning of behandeling. Digitale innovaties en e-health kunnen daaraan een belangrijke bijdrage leveren. Digitale innovaties maken domeinoverstijgende gezondheidsondersteuning mogelijk, waarin de mens centraal staat.’