Bij de VNG wordt hard gewerkt aan een belangrijk document dat de basis gaat vormen voor de inzet van gemeenten op het gebied van cultuur. Dit document, de ‘propositie cultuur’ zoals het nu wordt genoemd, wordt in het najaar vastgesteld in de VNG-commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs. Wat er precies in zal staan, is nog niet bekend, maar het is veilig te veronderstellen dat cultuur als belangrijk deel van de samenleving wordt neergezet en daarom ook vraagt om een stevige verankering in gemeenten.
Janita Tabak, wethouder (PvdA) in De Fryske Marren en lid van de VNG-commissie, is blij met het initiatief van gemeenten om cultuur stevig op de kaart te zetten. ‘Ik heb een theateropleiding gedaan en als je er eenmaal in zit, laat cultuur je niet meer los. Het leven is doordrenkt van cultuur. Of je nou naar een mooie film kijkt, naar muziek luistert of een boek leest, het is allemaal cultuur. Het thema is niet voorbehouden aan de steden met de grote theaters, cultuur is overal, ook hier in De Fryske Marren.’

Hoe ziet het cultuuraanbod in De Fryske Marren eruit?
‘Vorige zomer hadden we hier een heel mooie opera op de Oudemirdumer Klif waar je uitkijkt over het IJsselmeer. Daar kwamen mensen van heinde en verre op af. Redelijk veel mensen maken hier amateurtoneel en doen aan muziek. We hebben ook een centrum voor cultuureducatie en we zijn onlangs gestart met een talentenprogramma. Dan zie je hoeveel talent er in onze gemeente zit. Met een subsidie van de gemeente gaat het cultuurcentrum ze opleiden voor een carrière in de muziek. Wij zijn niet uniek hoor, overal wordt cultuur gemaakt en het maakt daarbij niet uit of het op amateur- of professioneel niveau is. Zonder amateurs heb je ook geen professionals.’

Uiteindelijk wil je toch dat elk kind in aanraking komt met cultuur

De VNG komt nu met een ‘propositie’. Hebben gemeenten cultuur onvoldoende op het netvlies?
‘We beseften dat er iets moest gebeuren. Vorig jaar hadden we een diner pensant met een aantal cultuurwethouders en daar bleek dat het gevoel, dat cultuur heel kwetsbaar is, door iedereen werd herkend. Gemeenten financieren 60 procent van cultuur en zijn daarmee de belangrijkste speler als het gaat om het overeind houden van de sector. Dus als het bij ons kwetsbaar is, dan weet je dat je tornt aan de fundamenten van cultuur. En als gemeenten gaan bezuinigen, dan doen ze dat vaak op cultuur want dat is voornamelijk autonoom beleid. Eigenlijk waren we met z’n allen van mening dat cultuur, vooral cultuureducatie en cultuurparticipatie, beter bij gemeenten moet worden geborgd. Uiteindelijk wil je toch dat elk kind in aanraking komt met cultuur, dat is zo belangrijk voor de ontwikkeling. Blijf je daarvan verstoken, dan kom je op achterstand.’

Kunt u dat uitleggen?
‘Het is aangetoond dat het leren spelen van muziek belangrijk is voor de ontwikkeling van je intelligentie. Hetzelfde geldt voor taalvaardigheid. Lezen is belangrijk voor de ontwikkeling. Cultuur prikkelt een bepaald deel van de hersenen dat zorgt voor een verbinding tussen cognitie en emotie. Het is ook belangrijk voor kinderen om te kunnen spelen, theaterspel bijvoorbeeld. Tegenwoordig kun je, als je een beetje onzeker bent, naar een training sociale vaardigheden. Maar het is misschien effectiever om met de hele klas theater te maken en te leren dat je niet altijd woorden nodig hebt, maar dat je ook met je lijf kunt praten. Dat zijn vaardigheden waar je je hele leven plezier van hebt.’

Toen er na corona weer voor het eerst live muziek mocht worden gemaakt, stonden mensen echt te huilen

Cultuur is dus belangrijk. Toch is er in het verleden veel op bezuinigd.
‘Sinds de bezuinigingen van 2010 zijn cultuureducatie en participatie uitgehold, in sommige gemeenten verdween het centrum voor cultuureducatie. Dan kunnen kinderen voor muziekles alleen nog terecht bij privédocenten en je hebt ze niet meer in beeld om ze aan te melden bij bijvoorbeeld het Jeugdfonds Sport & Cultuur. Je hebt de structuur van een muziekschool of een centrum voor cultuureducatie nodig om iets te kunnen bieden aan alle kinderen.
‘In 2010, met de bezuinigingen van toenmalig staatssecretaris Halbe Zijlstra van Cultuur, trof me vooral in negatieve zin het dedain waarmee over cultuur werd gesproken. Als linkse hobby. Waarom zou het rijk daaraan bijdragen? Alsof de hele cultuursector aan het subsidie-infuus zou liggen. Dat deed gewoon geen recht aan de sector als serieus onderdeel van de economie, en ook nog eens een serieus domein waarin het gaat om het welzijn en de welvaart van al je inwoners. Of minister Hugo de Jonge die in coronatijd zei: als je niet naar een concert kunt, koop je toch een dvd? Maar met een dvd maak je geen interactie. Toen er na corona weer voor het eerst live muziek mocht worden gemaakt, stonden mensen echt te huilen. Niet omdat het zo heel mooi of goed was, maar om weer een live-optreden te kunnen zien, en interactie te hebben.’

Zijlstra noemde het destijds een voordeel dat hij geen affiniteit met cultuur had. Dat kun je van demissionair staatssecretaris Gunay Uslu niet zeggen.
‘Het is ontzettend jammer dat zij moet stoppen, het is zo fijn om een staatssecretaris te hebben die de cultuursector kent. Ze is echt een goede gesprekspartner voor ons. We praten nog steeds over de nieuwe cultuurnota van het kabinet, dat proces gaat gewoon door. Maar tegen de tijd dat het tot besluitvorming komt, zal er wel een ander op die stoel zitten. Of misschien keert ze terug in een nieuw kabinet, laten we het hopen.’

Een van de uitgangspunten van de propositie is dat cultuur onmisbaar is voor de samenleving. Dat is niet voor iedereen vanzelfsprekend.
‘Ik vraag weleens aan mensen of ze aan cultuur doen en dan reageren ze: o nee, daar heb ik niks mee. Vervolgens blijken ze in een hardrockband te spelen. Iedereen doet aan cultuur. Waar de propositie vooral over gaat, is hoe we cultuur beter structureel kunnen borgen, zodat dat de sector minder afhankelijk is van incidenteel geld en minder politiek wordt. Dat het niet langer zo is van: hoe de wind waait, zo waait de cultuur.  Nee, cultuur is een belangrijk onderdeel van wie we zijn en daar moet iedereen toegang toe hebben. Als het iets wordt van de elite, vergroot dat de ongelijkheid in de samenleving. Cultuur heeft ook toegevoegde waarde in andere domeinen, het sociaal domein bijvoorbeeld. Je kunt naar een psychiater gaan, maar word je gelukkig van die gesprekken? Als je naar zangles gaat en met anderen gaat zingen, weet ik zeker dat je daar blij van wordt.
‘De meeste zorgen maak ik me over die brede basis van cultuureducatie en participatie voor kinderen, voor mensen die gewoon vanuit hun hobby iets willen doen. Die basis ligt bij gemeenten. Op scholen, in culturele centra, maar ook in het faciliteren van de amateurmuzikanten en toneelspelers. Muziekverenigingen gaan ter ziele omdat er geen aanvoer is van nieuwe muzikanten. Daarom is een muziekschool zo belangrijk. Als jij in je dorp geen drumles kunt krijgen, of geen saxofoonles, dan heeft een muziekvereniging ook geen zin.’

Scholen? Daar gaan gemeenten niet over.
‘Het voortgezet onderwijs heeft veel vrijheid om het cultuuronderwijs naar eigen inzicht in te vullen, dan ben je als kind dus heel afhankelijk van de school waar je naartoe gaat. Dat zou je niet moeten willen. Cultuur is alles wat het leven leuker en interessanter maakt, en met cultuur die nu gemaakt wordt maak je weer geschiedenis voor de toekomst. Het is echt heel belangrijk voor onze identiteit, Als we dat met z’n allen zo belangrijk vinden, waarom zorgen we dan niet dat het in het curriculum van het onderwijs komt? Nu vinden we het blijkbaar belangrijk, maar het mag geen consequenties hebben. Dat iedere school maar vrij is om te doen wat ze wil, dat staat haaks op wat gebruikelijk is in het onderwijs.’