Op 6 juni 2024 organiseerde de VNG in samenwerking met gemeente Leeuwarden de Regionale Global Goals Meet-up. In Leeuwarden kwamen gemeenten en provincies uit Noordoost-Nederland samen om uit te wisselen over knelpunten én kansen rondom het werken met de Global Goals op lokaal niveau.
Na een hartelijke ontvangst in de Cycle-Up Hub en een opening door de VNG en gemeente Leeuwarden zijn we uitgebreid met elkaar in gesprek gegaan aan de hand van thematafels om ervaringen te delen en inspiratie op te doen.
Welkom en opening door de VNG
Na de opening door Claudia de Laaf, projectleider van het Gemeenten4GlobalGoals team van de VNG, keken we aan de hand van verschillende cijfers en statistieken terug op de afgelopen jaren en vooruit naar de toekomst. Het is 8 jaar geleden dat Nederland begon aan de reis met de Sustainable Development Goals (SDG’s). Gedurende deze tijd heeft ons land aanzienlijke vooruitgang geboekt, maar de uitdaging blijft groot.
Onlangs vond de lancering plaats van de achtste Nationale SDG-rapportage, 'Nederland op weg naar brede welvaart', waarin de VNG een belangrijke rol speelde namens de decentrale overheden in hoofdstuk C. Deze rapportage markeert een belangrijk moment in de voortdurende inzet van Nederland voor duurzame ontwikkeling.
Tegelijkertijd zijn er gesprekken in de aanloop naar de Summit for the Future die zich richten op de vraag wat de toekomst van de Global Goals na 2030 inhoudt. De VN heeft duidelijk gemaakt dat er geen nieuwe agenda of doelen zullen worden ontwikkeld ter vervanging van de huidige SDG-agenda, zoals eerder gebeurde bij de overgang van de Millenniumdoelstellingen naar de SDG-agenda. De 'wat' is dus duidelijk, maar de 'hoe' vereist een sterke impuls, aangezien we wereldwijd achterlopen op het behalen van de doelstellingen, wat de leefkwaliteit ernstig beïnvloedt.
Nederland heeft echter een aanzienlijk probleem met zijn impact op de dimensie 'elders'. Ons land scoort zeer hoog, op plek 161 van de 166 landen, op de spillover van negatieve effecten die de capaciteit van andere landen om de SDG’s te bereiken verslechteren. Dit is onder andere te wijten aan:
- De hoge export van plastic afval, voornamelijk naar Indonesië en Vietnam
- Belastingontwijking
- Bedreigingen voor de biodiversiteit op het land en in zoet water door import
- CO2-uitstoot door import, gerelateerd aan Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) en internationale ketens
Deze bevindingen roepen belangrijke vragen op over de relatie tussen gemeentelijke inkoop en de fysieke en sociale voetafdruk in zowel Nederland als daarbuiten. Hoe ver strekt de maatschappelijke verantwoordelijkheid van een gemeente in dergelijke ketens? Dit gesprek aangaan kan ongemak en frictie veroorzaken, maar is van groot belang. In de dagelijkse praktijk wordt hier vaak nog onvoldoende serieus mee omgegaan. Voor meer gedetailleerde inzichten biedt het SDG Spillover Dashboard waardevolle informatie.
Door deze onderwerpen aan te pakken en serieus te nemen, kunnen we als land bijdragen aan een eerlijkere en duurzamere wereld, zowel binnen als buiten onze landsgrenzen. Het is een oproep tot actie en reflectie, met het doel om onze negatieve impact te verminderen en positieve veranderingen teweeg te brengen.
Gemeente Leeuwarden en de Global Goals
Evert Stellingwerf, wethouder in de Gemeente Leeuwarden, gaf het welkomstwoord namens de Gemeente Leeuwarden. Hij ging tijdens zijn welkomstwoord verder in op het belang van de Global Goals – die hij ook wel 'gezond verstand doelen' noemt – en hoe de gemeente hier mee werkt.
Hij licht verschillende voorbeelden toe. De eerste voorbeelden zijn gericht op bewustwording van Global Goals binnen de gemeente. De gemeente reikt bijvoorbeeld SDG-certificaten uit aan bedrijven die actief aan de Global Goals werken. Ook organiseert de gemeente op 25 september –de ‘verjaardag’ van de Global Goals – een lokaleheldendag, waarbij SDG-helden in het zonnetje worden gezet.
Maar ook binnen de gemeentelijke organisatie wordt gewerkt met en aan de Global Goals. De links met Global Goals worden gemaakt in onder meer armoede-, energie- en duurzaamheidsbeleid. Dit resulteert in bijvoorbeeld het Programma Leeuwarden Oost waar generationele armoede wordt tegengegaan door de toewijzing van woningen, en ook gewerkt wordt met speciale voedseltuinen. Of bijvoorbeeld Project Spoordok, waar 2.000 nieuwe woningen naast het station bio-based worden gebouwd met een grote focus op de waterketen.
Rondleiding door de Cycle-Up
De Meet-up vond plaats in de inspirerende Cycle-Up HUB waar ondernemers met reststromen waarde creëren waar anderen afval zien. We werden rondgeleid en kregen een kijkje in de keuken van onder andere Fryslan Fungies, Stadshout Leeuwarden en Owniez Flipflops.
Hoe borg je de Global Goals in de gemeentelijke organisatie? Op welke manier doen andere gemeenten dit? Jannie Lania, projectleider verduurzaming gemeentelijke organisatie bij gemeente Leeuwarden nam ons mee in de stappen die nodig zijn om de Global Goals te laten landen in de eigen organisatie. Het borgen van de Global Goals binnen een gemeentelijke organisatie vergt een strategische aanpak en betrokkenheid van alle lagen van de organisatie. Hier zijn enkele stappen om dit te realiseren:
1. Bewustwording en educatie
Begin met het creëren van bewustwording binnen de hele organisatie. Organiseer workshops, trainingen en informatiesessies om medewerkers te informeren over de Global Goals en hun relevantie voor de gemeente.
2. Integratie in beleidskaders
Zorg ervoor dat de Global Goals worden geïntegreerd in de strategische en langetermijnbeleidskaders van de gemeente. Dit betekent dat de doelstellingen een vast onderdeel moeten worden van beleidsdocumenten, strategieën en actieplannen.
3. Betrekken van stakeholders
Betrek alle relevante stakeholders, zowel intern als extern. Dit omvat gemeentelijke afdelingen, inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Creëer samenwerkingsverbanden en partnerschappen die bijdragen aan de realisatie van de doelen.
4. Concrete doelstellingen en actieplannen
Vertaal de Global Goals naar concrete en meetbare doelstellingen die aansluiten bij de lokale context. Ontwikkel actieplannen met duidelijke tijdlijnen en verantwoordelijkheden om deze doelen te bereiken.
5. Monitoring en evaluatie
Implementeer een systeem voor monitoring en evaluatie om de voortgang van de doelen te volgen. Gebruik hierbij relevante indicatoren en subdoelen van de SDG’s om de impact te meten. Rapporteer regelmatig over de resultaten en gebruik deze gegevens om bij te sturen waar nodig.
6. Duurzaam inkoopbeleid
Integreer de Global Goals in het inkoopbeleid van de gemeente. Dit houdt in dat bij elke aanbesteding duurzaamheidseisen worden gesteld die bijdragen aan de SDG’s. Bijvoorbeeld door te eisen dat leveranciers voldoen aan bepaalde milieu- en sociale normen.
7. Financiële middelen en resources
Zorg voor toewijzing van voldoende financiële middelen en resources om de Global Goals te realiseren. Dit kan door budgetten specifiek te alloceren voor projecten en initiatieven die bijdragen aan de SDG’s.
8. Communicatie en transparantie
Communiceer helder en transparant over de inspanningen en resultaten rondom de Global Goals. Gebruik verschillende communicatiekanalen om inwoners en stakeholders op de hoogte te houden en hen te betrekken bij de voortgang.
9. Innovatie en best practices
Stimuleer innovatie en leer van best practices. Moedig medewerkers aan om nieuwe en creatieve oplossingen te bedenken die bijdragen aan de doelen. Deel succesvolle initiatieven en leerpunten binnen en buiten de organisatie.
10. Leiderschap en verantwoordelijkheid
Zorg voor sterk leiderschap en duidelijke verantwoordelijkheden binnen de organisatie. Leiders moeten het belang van de Global Goals uitdragen en medewerkers motiveren om hieraan bij te dragen. Stel verantwoordelijke personen of teams aan die toezicht houden op de implementatie van de SDG’s.
Door deze stappen te volgen, kan een gemeente de Global Goals effectief borgen en bijdragen aan duurzame ontwikkeling op lokaal niveau.
Deze sessie werd begeleid door Jaap Stuiver, adviseur statistiek en onderzoek in de gemeente Leeuwarden. Tijdens deze sessie werd benadrukt dat de Brede Welvaartsindex steeds belangrijker wordt voor het monitoren van diverse indicatoren.
De gemeente Leeuwarden gebruikt data van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en stelt regionale doelstellingen vast. Een belangrijke aanvullende bron is de inwonersenquête, die gegevens verzamelt over leefomgeving, gezondheid en financiële draagkracht. Omdat actuele gemeentelijke cijfers kunnen ontbreken bij het CBS, voert de gemeente zelf enquêtes uit.
Leeuwarden biedt ook diensten aan andere gemeenten aan, zoals het Digitaal Burgerpanel en de inwonersenquêtes, waardoor samenwerking mogelijk wordt.
Beschikbare databronnen
Om goed beeld te krijgen van de vooruitgang op doelstellingen, waaronder de Global Goals of Brede Welvaart doelstellingen, is het belangrijk om als gemeente uit verschillende databronnen te putten. Landelijke en regionale onderzoekscijfers sluiten niet altijd aan bij de behoefte van de gemeenten.
Zo gebruikt gemeente Leeuwarden een mix van data uit verschillende hoeken en bronnen, waaronder wijkgerichte data, landelijke bronnen, politie- en GGD-cijfers en lokale onderzoeksbureaus. Ook enquêtes kunnen een centrale rol spelen. Leeuwarden ervaart een stabiel reactiepercentage van 25% op verzonden enquêtes. Het Digitaal Burgerpanel kan helpen bij het verkrijgen van diverse input. Afhankelijk van de coalitie kan de focus op data variëren.
Voor het vastleggen van data gebruikt gemeente Leeuwarden heeft een uitgebreide website, leeuwarden.incijfers.nl, met grafieken en analyses gekoppeld aan de programmabegroting. Dit helpt de gemeente bij het integreren van de Sustainable Development Goals (SDG's).
Voorbeeld van data verzamelen en analyseren
Onderwerpen die in Leeuwarden worden gemonitord omvatten welzijn, materiële welvaart, gezondheid, arbeid en vrije tijd, wonen, samenleving, veiligheid en milieu. De focus ligt op welzijn in plaats van alleen welvaart.
Bij het analyseren van data maakt de gemeente gebruik van nulmetingen en vergelijkt met landelijke cijfers om trends en afwijkingen te identificeren. Om ook met beperkte capaciteit effectief data te monitoren wordt ingezet op verplichte basiscijfers. Het is belangrijk dat gegevens van het CBS en de GGD met relevantie voor beleid direct met gemeenten worden gedeeld.
Tips
- Bij het verzamelen van data is het belangrijk keuzes te maken en de focus te houden op wat essentieel is. Nationale cijfers als referentie en links naar bronnen in Excel helpen overzicht en betrouwbaarheid te behouden.
- Ook kleinere gemeenten kunnen data effectief gebruiken voor circulair en duurzaam beleid. Integraal beleid door samenwerking binnen de gemeente bevordert een holistische aanpak. Er is behoefte aan een betere basisset voor de monitoring van de Sustainable Development Goals (SDG's), zodat gemeenten effectiever kunnen werken aan de realisatie en nauwkeuriger voortgang kunnen volgen.
- Gebruik van Excel, grafieken, infographics en tekeningen maakt data aantrekkelijk en begrijpelijk. Rapporten moeten aantrekkelijk en informatief zijn, waarbij de communicatieafdeling een cruciale rol speelt in de presentatie van data.
De SDG-agenda is al redelijk bekend bij jongeren, mede door onderwijs en aantrekkelijke iconen. Tijdens een thematafel bespraken jongerenexperts Max Eisenbart, Victoria Snouck-Hurgronje en Rowan-Niels Spinder met gemeenteambtenaren hoe jongeren beter betrokken kunnen worden bij gemeentelijke doelstellingen.
Voor jongeren kan de gemeente afstandelijk lijken, daarom is het essentieel om hen te betrekken en duurzame relaties met het onderwijs te creëren. Jongeren bieden unieke perspectieven die waardevol zijn voor het oplossen van problemen. Het betrekken van jongeren bij de Global Goals vraagt om een gerichte en inclusieve aanpak.
1. Educatie en bewustwording
- Workshops en seminars: Organiseer interactieve workshops en seminars op scholen en universiteiten om jongeren bewust te maken van de Global Goals en hun lokale impact.
- Schoolprojecten: Inspireer onderwijsinstellingen om de Global Goals op te nemen in het curriculum door middel van schoolprojecten en opdrachten die zich richten op duurzaamheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid.
2. Jongerenraden en participatie
- Jongerenadviesraad: Stel een jongerenadviesraad in die direct betrokken is bij beleidsvorming en besluitvorming rond de Global Goals.
- Participatieprogramma's: Creëer participatieprogramma's waarin jongeren actief kunnen meedenken en meepraten over gemeentelijke projecten en initiatieven.
3. Gebruik van technologie en sociale media
- Social media campagnes: Gebruik sociale media platforms om jongeren te informeren over de ambitie van de gemeente op de Global Goals en hen te enthousiasmeren om betrokken te raken. Maak gebruik van visuele content zoals video's, infographics en verhalen.
- Online platforms: Ontwikkel een online platform waar jongeren ideeën kunnen delen, discussies kunnen voeren en op de hoogte kunnen blijven van lopende projecten.
4. Samenwerkingsverbanden en evenementen
- Samenwerking met jeugdorganisaties: Werk samen met jeugdorganisaties en verenigingen om gezamenlijke initiatieven te ontwikkelen en de betrokkenheid van jongeren te vergroten.
- Evenementen en festivals: Organiseer evenementen en festivals gericht op duurzaamheid waar jongeren actief kunnen deelnemen en leren over de Global Goals.
5. Praktische ervaringen en vrijwilligerswerk
- Vrijwilligersprogramma's: Creëer vrijwilligersprogramma's waar jongeren kunnen bijdragen aan lokale projecten die de Global Goals ondersteunen.
- Stageplaatsen: Bied stageplaatsen aan bij gemeentelijke projecten die zich richten op duurzaamheid en maatschappelijke impact.
6. Erkenning en beloning
- Prijzen en onderscheidingen: Introduceer prijzen en onderscheidingen voor jongeren die zich inzetten voor de Global Goals, om hun inspanningen te erkennen en te belonen.
- Certificaten en referenties: Geef certificaten of referenties aan jongeren die actief deelnemen aan gemeentelijke initiatieven, wat hen kan helpen in hun toekomstige carrière.
7. Creatieve uitlaatkleppen
- Kunst en cultuur: Moedig jongeren aan om door middel van kunst, muziek en theater aandacht te vragen voor de Global Goals.
- Competities en challenges: Organiseer competities en challenges waarin jongeren innovatieve oplossingen kunnen bedenken voor lokale problemen gerelateerd aan de Global Goals.
8. Mentorschap en coaching
- Mentorprogramma's: Start mentorprogramma's waarin ervaren professionals jongeren begeleiden en ondersteunen in hun betrokkenheid bij duurzame projecten.
- Workshops en trainingen: Bied trainingen en workshops aan om jongeren de vaardigheden en kennis te geven die nodig zijn om effectief bij te dragen aan de Global Goals.
9. Inclusieve beleidsvorming
- Beleidsdialoog: Nodig jongeren uit om deel te nemen aan beleidsdialogen en -consultaties om ervoor te zorgen dat hun stemmen en perspectieven worden gehoord.
- Feedback mechanismen: Creëer mechanismen voor jongeren om feedback te geven op gemeentelijk beleid en projecten.
10. Inspirerende rolmodellen
- Jonge ambassadeurs: Wijs jonge ambassadeurs aan die als rolmodellen dienen en andere jongeren inspireren om zich in te zetten voor de SDG’s.
- Succesverhalen: Deel succesverhalen van jongeren die al een positieve impact hebben gehad binnen de gemeente.
Met deze aanpak kan een gemeente jongeren effectief betrekken en mobiliseren om bij te dragen aan de realisatie van de Global Goals.
Esmeralda Popkema en Tineke Pijnacker van de gemeente Súdwest-Fryslân leidden het gesprek over klimaatadaptatie in de omgevingsvisie. Getipt door een bewoner kwam de gemeente voor het eerst in aanraking met de Global Goals tijdens een straatonderzoek voor de omgevingsvisie. Sindsdien gebruikt de Súdwest-Fryslân de doelen als raamwerk in de beginfase van plannen én in de uitvoering.
Vanuit de mienskip- (gemeenschap)gedachte geven ze aan dat het belangrijk is om contact te zoeken met inwoners, de Global Goals gaan namelijk veel verder dan plannen in het gemeentehuis. Als je mensen van verschillende profielen bij elkaar brengt – binnen of buiten de gemeente – heb je beter zicht op wat er lokaal speelt, én op wat je eraan kan doen.
De Global Goals en omgevingsvisie in Súdwest-Fryslân
De gemeente Súdwest-Fryslân heeft na een praktijkproef met de VNG haar omgevingsvisie geschreven aan de hand van de Global Goals. Uit de koppeling van de Global Goals aan de omgevingsvisie kwamen voor de gemeente 12 onderwerpen naar voren die werden onderverdeeld in 5 pijlers.
Deze onderwerpen en pijlers vormen een zogenoemd ‘SDG-Kompas voor de omgeving’ binnen de omgevingsvisie en bieden de gemeente een duidelijke koppeling van de SDG's aan haar beleid. Hierbij is klimaatadaptie een belangrijk onderwerp geworden binnen een van deze pijlers met als doel 'robuuste en veerkrachtige systemen als dragers van wat er verandert'.
Eigenaarschap in gemeenten voor klimaatadaptatie
Omdat klimaatadaptie geen wettelijke verplichting is, vereist het breed draagvlak binnen zowel de gemeentelijke organisatie als onder inwoners om goed geïmplementeerd te worden. Ondanks de opname in de omgevingsvisie ervaart gemeente Súdwest-Fryslân het als uitdaging om draagvlak te verkrijgen.
In de discussie heerst het gevoel dat binnen de gemeentelijke organisatie de integrale duurzaamheidsagenda (en klimaatadaptatie als onderdeel hiervan) vaak gezien wordt als een ‘linkse’ agenda en daardoor op weerstand stuit. Binnen de gemeente Waadhoeke zijn daarom bijvoorbeeld (verplichte) informatiesessies gehouden om het brede belang van integraal werken beter te laten landen onder haar werknemers.
Beleidstoetsen (zoals een generatietoets of een stresstest) kunnen helpen om tóch integrale duurzaamheid mee te nemen in gemeentelijk beleid. Maar hierbij moet gewaakt worden dat de urgentie van het investeren in klimaatadaptie nu, ter bescherming tegen kosten en problemen in de toekomst, helder blijft.
Draagvlak onder inwoners
Ook het creëren van draagvlak onder inwoners wordt door velen ervaren als een uitdaging. Tijdens gesprekken met inwoners voor het maken van de omgevingsvisie liep de gemeente Súdwest-Fryslân er bijvoorbeeld vaak tegenaan dat inwoners klimaatadaptie verwarden met maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan. Dit beperkte de input voor de omgevingsvisie op dit thema, maar gaf ook weer dat er kennis ontbreekt over klimaatadaptatie bij inwoners.
Het is van belang dat gemeenten inzetten op informatieverspreiding en investeren in burgerparticipatie. Hierbij werd het belang van jongerenparticipatie benadrukt. Terwijl beleid een directe invloed heeft op de toekomst waar jongeren in zullen leven, worden zij nog vaak niet betrokken bij input over besluitvorming van dat beleid.
Tip
Laat jongeren echt in gesprek gaan met beleidsmakers. Dit vergroot vaak zowel het draagvlak voor klimaatadaptief beleid onder beleidsmakers als het vertrouwen in de overheid onder jongeren.
Overheid/ lokale overheid zijn grote aanbesteders/inkopers. Door inkoop- en aanbestedingsbeleid hebben gemeenten impact op mens, milieu en welvaart. Om te zorgen dat dit een positieve impact is, kan het helpen om de maatschappelijke bijdrage in kaart te brengen door deze te koppelen aan de Global Goals.
Deze uitdaging omvat meer dan alleen het toevoegen van een paar nieuwe regels in de contracten. Het vraagt om een grondige herziening van de hele inkoopstrategie. De behoefte is duidelijk: het inkopen van producten en diensten moet niet alleen economisch verantwoord zijn, maar ook bijdragen aan duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Duurzaamheidsconsultant Cas Smitsmans nam aanwezigen mee in het leggen van deze puzzel.
Uitvraag/selectie
Bij de uitvraag en selectie van leveranciers moet duurzaamheid een integraal onderdeel zijn. Belangrijk is om in de aanbestedingsdocumenten duidelijke gunningscriteria op te nemen die gericht zijn op circulaire economie, biodiversiteit en andere duurzame doelstellingen. Denk aan het opstellen van een dialoog met potentiële leveranciers om te bespreken hoe zij kunnen bijdragen aan de gemeentelijke doelstellingen.
Het is belangrijk om minimumvereisten te stellen en richtlijnen te geven, zodat vergelijkingen eerlijk en transparant zijn. Hierbij moet rekening worden gehouden met certificeringen zoals biologisch afbreekbaar, FSC-gecertificeerd hout en herkomst van de producten. Stel een gedetailleerde lijst van criteria op die als leidraad moet dienen bij de selectie van leveranciers.
Contractmanagement
Contractmanagement is de sleutel om duurzaamheidsdoelstellingen te waarborgen. In oude contracten is het lastig om nieuwe duurzaamheidsdoelen te integreren, maar in nieuwe contracten kan dit van begin af aan worden meegenomen. Plan halfjaarlijks of jaarlijks rapportages om af te stemmen met partners en te controleren of de doelen worden behaald. Het is essentieel om hierbij alle betrokken partijen op tijd te betrekken en samen te werken, vooral als verschillende mensen verantwoordelijk zijn voor verschillende onderdelen van het proces.
Duurzaam inkopen
Bij duurzaam inkopen is het cruciaal om per project te bepalen wat belangrijk is. Als de gemeente al een strategie heeft die aansluit bij de SDG-agenda, kunnen prioritaire thema’s en subthema’s worden geïntegreerd. Overweeg om op zowel bedrijfsniveau als productniveau aanbieders te evalueren. Ga na of bedrijven al een interne visie en doelstellingen hebben die aansluiten bij de gemeentelijke eisen of dat ze deze visie nog moeten ontwikkelen.
Positieve impact
Denk na over hoe de gemeente positieve impact kan genereren. Een manier is door ketenverantwoordelijkheid te nemen en negatieve impact en risico’s te voorkomen. Daarnaast kunt u duurzame inkoop bevorderen door criteria op te stellen die bijdragen aan de SDG’s. Hierbij kunnen gunningscriteria, zoals de mate van circulariteit en biodiversiteit, een rol spelen. Het is belangrijk om hierover een open dialoog te voeren met leveranciers.
Tips
- Voorkom dat strenge eisen ervoor zorgen dat u geen offertes ontvangt. Het is belangrijk om een duidelijke visie en haalbare eisen te formuleren in de uitvraag, in de evaluatie kan hier altijd met een extra scherpe blik naar worden gekeken.
- Overweeg gebruik van de Gevolgenscan, opgezet vanuit het rijk, die vragen formuleert rondom brede welvaart en Global Goals.
- Bewustwording is essentieel. Zorg voor eigenaarschap over de noodzaak van integrale duurzaamheid in aanbestedingen bij collega’s door deze te koppelen aan lokale belangen. Het momentum ligt bij waar de energie en grootste impact zijn.
Dit evenement is mede gefinancierd door de Europese Commissie en PLATFORMA.
