Gemeenten sluiten overeenkomsten op allerlei gebieden. Denk bijvoorbeeld aan huurovereenkomsten, overeenkomsten tot uitgifte van grond of samenwerkingsovereenkomsten. De bevoegdheid te besluiten tot privaatrechtelijke rechtshandelingen en dus ook de bevoegdheid te besluiten tot het sluiten van een overeenkomst is een bevoegdheid van het college. Deze bevoegdheid is vastgelegd in artikel 160 lid 1 onder d Gemeentewet. De raad kan hier invloed op uitoefenen, doordat in de Gemeentewet verschillende inlichtingenplichten van het college zijn vastgelegd.

In artikel 169 Gemeentewet staan verschillende inlichtingenplichten van het college aan de raad. Allereerst moet het college de raad alle inlichtingen geven die de raad voor de uitoefening van zijn taak nodig heeft (artikel 169 lid 2). Daarnaast verstrekt het college inlichtingen als raadsleden daarom vragen, tenzij het verstrekken van die inlichtingen in strijd is met het openbaar belang (artikel 169 lid 3). Artikel 169 lid 4 Gemeentewet regelt de informatieplicht bij privaatrechtelijke rechtshandelingen. Bij het sluiten van een overeenkomst moet het college in twee gevallen vooraf aan de raad inlichtingen verstrekken:

1. Als de raad daarom vraagt
2. Als de overeenkomst ingrijpende gevolgen kan hebben voor de gemeente. In dat geval neemt het college pas een besluit nadat het de raad in de gelegenheid heeft gesteld zijn wensen en bedenkingen te uiten.

Vooral artikel 169 lid 4 Gemeentewet geeft de raad dus mogelijkheden om invloed uit te oefenen op de overeenkomsten die het college wil sluiten. Het college moet namelijk iedere overeenkomst die het wil sluiten en die ingrijpende gevolgen kan hebben voor de gemeente vooraf melden aan de raad. Wat ingrijpende gevolgen precies zijn, is door de wetgever niet verder ingevuld en kan voor iedere gemeente anders zijn. De raad kan hierover in gesprek gaan met het college.

De raad kan ook een stapje verder gaan en met het college afspraken maken om de actieve informatieplicht, die het college op grond van artikel 169 Gemeentewet heeft, verder inhoud en vorm te geven. De afgesproken spelregels stimuleren dat het college de raad informeert over die overeenkomsten die de raad van belang vindt voor zijn taakuitoefening.

De raad kan de afspraken die hij met het college over de actieve informatieplicht heeft gemaakt, vastleggen in een handvest (of protocol of gedragscode). In dit document kan de raad aangeven welke overeenkomsten hij zo belangrijk vindt dat het college hem hierover vooraf moet informeren. Hierbij kan worden gedacht aan complexe of risicovolle overeenkomsten, bijvoorbeeld omdat zij:

• betrokkenheid van een groot aantal partijen vergen
• politiek gevoelig zijn
• veel maatschappelijke aandacht krijgen of
• gevoelig liggen in de media

College en raad kunnen ook afspraken maken over de wijze en procedure van aanleveren van de informatie.

De meeste gemeenten beschikken over een verordening op grond van artikel 212 Gemeentewet. In deze verordening zijn de financiële grenzen voor bijvoorbeeld de aankoop en verkoop van goederen en diensten of het aangaan of verstrekken van leningen opgenomen. Boven deze grenzen moet het college de raad vooraf informeren en neemt het college geen besluit voordat het de raad in de gelegenheid heeft gesteld zijn wensen en bedenkingen aan het college heeft gemeld.

Daarnaast heeft de raad ook nog andere instrumenten om zijn kaderstellende taak bij het sluiten van overeenkomsten nader in te vullen. Deze instrumenten zijn bijvoorbeeld het raadsprogramma, kaderstellende beleidsnota’s en de programmabegroting. Zo kan de raad met het vaststellen van de begroting het college toestemming geven om per beleidsprogramma uitgaven te doen tot de in de begroting genoemde bedragen. Deze uitgaven moeten wel plaatsvinden binnen de in het programma genoemde beleidskaders. Past een uitgave niet binnen de begroting, dan moet het college vooraf aan de raad een begrotingswijziging vragen.

Als het college uitgaven doet buiten de begroting zonder dat het de raad vooraf om een begrotingswijziging vraagt, dan heeft dit geen gevolgen voor de rechtsgeldige totstandkoming van de overeenkomst. Wel kan de raad hier politieke consequenties aan verbinden.

Hetzelfde geldt als het college de informatieplicht schendt. De raad kan het college dan ter veranwoording roepen. Het college sluit bijvoorbeeld een overeenkomst met ingrijpende gevolgen zonder dat deze aan de raad is voorgelegd. Deze schending kan politieke gevolgen hebben, maar heeft geen gevolgen voor de geldigheid van de overeenkomst. Als de raad oordeelt dat de overeenkomst niet in het belang is van de gemeente, kan de raad beslissen de overeenkomst niet na te komen. Een dergelijk besluit kan echter tot gevolg hebben dat de gemeente aan de contractspartij een schadevergoeding moet betalen. De raad zal bij zijn besluit dat de gemeente de overeenkomst niet nakomt hiermee rekening moeten houden.

• Portal overheidsprivaatrecht/overeenkomsten: hier vindt u veel informatie over het sluiten van overeenkomsten door gemeenten
• Van Contact naar Contract (VNG, pdf, 2013): handreiking die uitgebreid ingaat op de bijzondere positie van gemeenten in het contractenrecht
• VNG-dossier Overeenkomsten
• Gemeentewet (bevoegdheid van het gemeentebestuur) (wetten.overheid.nl)