Voor het eerst sinds mijn aantreden als algemeen directeur in april 2020, is er eind deze maand weer een ‘live’ VNG Jaarcongres. Het voelt verwachtingsvol, als een kans voor een nieuw begin. Samen kunnen 344 gemeenten een groot verschil maken.
‘Zoals het nu gaat, gaat het mis. We moeten gezamenlijk aan de bak. Want we kunnen er wat aan doen,’ zei minister van Staat Herman Tjeenk Willink in een zeer kritische afscheidslezing over het functioneren van de overheid. Gemeenten en uitvoeringsorganisaties hangen in de touwen door jarenlang bezuinigen en desinteresse van de politiek voor de uitvoerbaarheid van beleid. Kim Putters pleitte bij zijn afscheid als directeur van het SCP voor een ‘rechtvaardiger en meer verbindend verhaal over het goede leven in ons land’. Ik vind het jammer dat hij gaat, want ik was benieuwd naar dat verhaal.

We hebben last van de Haagse emotiepolitiek

Als gemeenten hebben we last van de Haagse emotiepolitiek, het gebrek aan langetermijnfocus en de slechte staat van de instituties. De vraag is: wat is daarop ons antwoord? Samen vormen 344 gemeenten ook Nederland. We kunnen onze positie benutten voor een beter bestuur en maatschappelijke veranderingen. Stel dat gemeenten zelf landelijk beleid konden initiëren, hoe zou dat eruitzien? Het neoliberale paradigma dat elke investering in de overheid een verliespost is, raakt stilaan in onbruik. Wat komt ervoor in de plaats? Wat zijn de cruciale collectieve taken? Wat kunnen we overlaten aan de markt? De kosten van de verduurzaming en de vergrijzing moeten ergens van betaald worden; de vraag naar de belastingdruk moet op tafel komen. Nergens staan deze grote vragen op de agenda, wel de losse stukken van de puzzel, maar niet in samenhang. Ik vraag me af hoe de langetermijnkoers eruit zou zien als gemeenten die voor heel Nederland zouden bepalen. Vanuit de inhoud, ongehinderd door beeldvorming en partijpolitiek.

Een constante in het discours van Putters en Tjeenk Willink is dat de leefwereld van mensen de maat der dingen moet zijn, niet het systeem. Gemeenten kennen de leefwereld, zij moeten naar ‘boven’ uitdragen wat daar gebeurt. Kennis van de uitvoering inzetten om het beleid beter te maken in een gelijkwaardige samenwerking met het rijk. Tjeenk Willink zei dat moedige politici nodig zijn voor een omwenteling. Dat lef kan ook beginnen bij gemeenten. Daarom heb ik zo’n zin in het weerzien met al die gemeentebestuurders, straks in Hoorn. Mijn wens is dat dan niet enkel het financiële ravijn het gesprek van de dag is, maar ook de betekenis van gemeenten voor de publieke zaak. Verduurzaming, inclusie en zorg voor de groeiende groep ouderen vragen een sterke overheid. Gemeenten kunnen naar voren stappen en laten zien wat wij kunnen bijdragen aan de grote opgaven van deze tijd.