Guerrilla gardening, een beweging van mensen die hun buurt groener willen maken, ontstond in de jaren zeventig in New York. Naast de geveltuintjes, boomspiegels of plantenbakken gaat het ook om een door de buurt aangelegde en beheerde buurttuin, of een strook grond waarover met de gemeente afspraken zijn gemaakt. ‘De definitie is vooral het vergroenen van de openbare ruimte door inwoners van onderop geïnitieerd’, aldus Cerian ‘Jenny’ van Gestel, auteur van het boek Guerrilla Gardening, Handboek voor buurtvergroeners.

Van Gestel is opgeleid als bioloog en ecoloog en nu pakweg vijftien jaar betrokken bij guerrillatuinieren. Twee jaar geleden zegde ze haar baan op om zich volledig te wijden aan Stichting Guerrilla Gardeners. Die enthousiasmeert mensen om hun buurt te vergroenen. ‘Een inwoner kan zo heel concreet dicht bij huis de wereld verbeteren en het mooie is dat je meteen resultaat ziet. Mensen worden blij van bloemen.’

Fantastisch
Vergroening is echt nodig, zegt Van Gestel. Steeds meer mensen wonen in de stad. ‘Groen zorgt voor een betere gezondheid, biodiversiteit, minder stress en brengt mensen bij elkaar. Het is dus fantastisch dat er steeds meer aandacht voor komt, ook vanuit de gemeenten.’

Maar die belangstelling kan altijd beter. Niet alle gemeenten omschrijven hoe ze met groenbeheer door inwoners omgaan als het gaat om het adopteren van een boomspiegel. De stichting bekeek enige tijd geleden de websites van alle gemeenten. Op de sites van 291 gemeenten was niets te vinden over de mogelijkheden om een boomspiegel te adopteren. ‘Misschien heeft die 85 procent wel een ander groenbeleid, wij keken alleen naar het aspect van de boomspiegel. Maar informatie over het aanleggen van een geveltuin staat vaak op dezelfde pagina als de adoptie van een boomspiegel.’

Belevingswerelden
In gemeenten die adoptie van een stukje grond faciliteren, kan het alsnog misgaan. Zelfs met een markeringstegel naast een tuintje komt het voor dat een overenthousiaste groenbeheerder een boomspiegel leeg schoffelt. Van Gestel wijt dat mede aan de knip tussen beleidsmakers en uitvoerenden. Groenadoptie matcht niet altijd met wat medewerkers gewend zijn en handig vinden. ‘Je ziet al een verschil in belevingswerelden. Mensen in de uitvoering vinden het soms gedoe om rekening te houden met specifieke boomspiegels. Je moet ook uitzonderingen maken in de beheersplannen en dat goed registreren.’ Door die gelaagdheid in de organisatie ‘vallen dan weleens spaanders wanneer er wordt gehakt’. Inwoners vinden dan hun goed onderhouden tuintje leeg terug.

Dat levert grote frustratie op. De stichting heeft geen exacte cijfers over verwoeste tuintjes. Van Gestel schat in dat het om vijf tot tien procent gaat. Niet veel, maar het gevaar bestaat dat die inwoners ermee stoppen terwijl juist zij zo belangrijk zijn als voorlopers om een buurt leefbaarder te maken. ‘Zorg voor een goede registratie van de tuintjes, leg die tegel of andere markering neer en laat iedereen weten wat het betekent. En als het dan een keer misgaat, bied als gemeente dan meteen excuses aan en wat nieuw plantmateriaal als goedmaker.’

Onkruid is een plant die op de verkeerde plek staat

Samen aan de slag
Iets wat je Ronald van der Steen, projectleider Samen aan de Slag in Leiden, niet hoeft te vertellen: ‘Mocht het hier ondanks alle maatregelen toch eens misgaan, dan staan we het liefst binnen 24 uur, maar uiterlijk binnen 48 uur op de stoep en zorgen dat alles weer in orde komt. Of je doet het goed, of niet.’

Leiden begon in 2016 met het programma Samen aan de Slag om inwoners de mogelijkheid te geven meer invloed uit te oefenen op hun directe woonomgeving. Dat groeide snel uit tot aanvragen voor geveltuintjes en voor (vergrote) boomspiegels. Hele straten gingen meedoen. Leiden stimuleert dat door in dat geval plantjes uit te delen. Door de sociale cohesie die ontstond, kwamen er ook aanvragen binnen voor de adoptie van middenbermen of een verloren grasveldje. Van der Steen: ‘Bij een aanvraag komt de groencoach langs die bijna letterlijk met geel stoepkrijt de gewenste grootte markeert en kijkt wat technisch haalbaar is. Vervolgens krijgt de bewoner een boomspiegel opgeleverd met schone vruchtbare aarde.’

De gemeente helpt met het aanleggen en de inrichting; het beheer en onderhoud liggen permanent bij de inwoners. Dat wordt afgesloten in een convenant, ‘een simpel A4’tje om de intenties in goed vertrouwen te ondertekenen’.

In het begin werkte Leiden met alleen een adressenbestand van inwoners met een geveltuintje of geadopteerde boomspiegel. Al snel werd duidelijk dat het ook in het geografisch informatiesysteem, het GIS, geregistreerd moest worden, om te voorkomen dat de aannemer een geadopteerde boomspiegel niet herkent en de schoffel erin zet. Voor die duidelijkheid werd ook een stoeptegel ontworpen met daarop het logo van Samen aan de Slag. ‘Maar zoals bij elke actietegel vervaagt het beeld na verloop van tijd en wordt lelijk. We lieten daarom een metalen plaatje ontwikkelen dat op een tegel wordt geplakt.’

Omgekeerd beheersplan
In het kader van het onderhoud van de openbare ruimte voert de gemeente Utrecht momenteel een interessante proef uit met wilde planten en bloemen. Die worden gezien als onkruid, maar zijn goed voor de biodiversiteit. De gemeente laat als proef in vijf buurten het groen staan langs gevels en in boomspiegels.

Het is een variatie op beleid dat voor Stichting Guerrilla Gardeners als ideaalbeeld geldt, het omgekeerde beheersplan. Van Gestel: ‘Haal alleen groen weg waar het echt overlast veroorzaakt en laat de rest aan de inwoners. Als zij willen dat de gemeente een bepaalde plek beheert, dan wordt dat geregistreerd. Onkruid bestaat niet, het is een plant die op de verkeerde plek staat. De paardenbloem is bij uitstek een plant waar de wilde bij graag op afkomt. Maar ik begrijp dat het oog ook wat wil in de buurt. Maak in de boomspiegel dan een deel met mooie bloeiende planten en een deel wilde planten voor de bijen.’