Gemeenten zijn de afgelopen jaren steeds meer gaan doen aan onderwijs. In mijn stad, Gouda, werken schoolbesturen en gemeente samen in een nieuwe lokale Onderwijsagenda, met vier speerpunten. Er lopen Gelijke Kansen Alliantie-projecten, en bedrijven, onderwijs en gemeente geven uitvoering aan Sterk Techniek Onderwijs-plannen. Het ministerie van OCW kan tevreden zijn, maar de belangrijkste wettelijke taak van gemeenten op het gebied van onderwijs, het zorgen voor goede schoolgebouwen, staat in toenemende mate onder druk. En dat baart grote zorgen. 
De opgaven om scholen te renoveren of van nieuwbouw te voorzien stapelen zich op. De meeste schoolgebouwen dateren uit de naoorlogse jaren. Gemeenten komen structureel middelen tekort om nieuwe en toekomstbestendige schoolgebouwen te realiseren. Zelfs als we scholen bouwen op het meest basale kwaliteitsniveau van het Bouwbesluit, dan komen we nog niet uit met de middelen die er voor onderwijshuisvesting zijn. De normbedragen waarmee de VNG rekent, zijn te laag. Verschillen lopen in de praktijk op tot 20 procent en hoger. En de normbedragen zelf staan in geen verhouding tot de middelen die vanuit het rijk voor onderwijshuisvesting via het gemeentefonds ter beschikking worden gesteld. 

Goede luchtkwaliteit is belangrijk om gezondheidsredenen, maar bevordert ook leerprestaties

Hogere kwaliteitsniveaus

Daar komt bij dat veel scholen en gemeenten op hógere kwaliteitsniveaus willen bouwen. Gemeenten zetten in op duurzame gebouwen die energiezuinig zijn. Goede luchtkwaliteit is belangrijk om gezondheidsredenen, maar bevordert ook leerprestaties. Groene schoolgebouwen en pleinen zijn klimaatbestendig en helpen hittestress tegengaan. Dat zijn investeringen in maatschappelijk rendement, waarbij de kosten voor de baat uitgaan. En substantieel extra kosten ten opzichte van de basisvariant die het Bouwbesluit voorschrijft. 
Het Interdepartementaal Beleidsonderzoek Onderwijshuisvesting (IBO, maart 2021) ziet dit probleem ook. Nu is het aan de Tweede Kamer om in actie te komen. Inmiddels is anderhalf jaar voorbij, maar is nog weinig voortgang geboekt. Het coalitieakkoord geeft nog geen opvolging aan de urgentie van het IBO. En de bouwkosten lopen sinds 2021 nog altijd snel op.

Sneller stappen zetten

Voor scholen stijgen de kosten ook. Zeker in oude gebouwen zijn de sterk opgelopen energieprijzen een uitdaging. Scholen geven daardoor steeds meer uit aan facilitaire zaken in plaats van aan onderwijs. Zouden we de energie- en klimaatcrisis niet moeten aangrijpen als legimitatie om sneller stappen te zetten in het vernieuwen van het schoolbestand in Nederland? 
Gouda investeert, ook uit eigen middelen, vele miljoenen in lopende onderwijshuisvestingsprojecten. Daarbij zetten we ook in op kostenefficiënt bouwen. Dit doen we onder andere door te kiezen voor renovatie vóór nieuwbouw. En nu de gemeenteraad het clusteren van scholen als een strategisch uitgangspunt voor het Integraal Huisvestingsplan heeft gemaakt, huisvesten we in nieuwbouwwijk Westergouwe drie basisscholen onder één dak. Op een andere plek in de stad brengen we Auris Taalplein, een school voor speciaal onderwijs, samen met de reguliere basisschool. Op beide locaties wordt kinderopvang onderdeel van het gebouw. Op die wijze creëren we ruimtelijke samenhang, medegebruik en synergie. Dat geeft meerwaarde in de kosten, maar ook in de inhoudelijke samenwerking.
Prachtig allemaal, maar ik hoop dat het rijk nu ook zijn verantwoordelijkheid neemt en de budgetten substantieel verhoogt. Goed onderwijs is de basis van gelijke kansen. En goed onderwijs begint met een goed schoolgebouw.