Eind april verscheen een handreiking van de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS) en het COT (Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement) over de geleidelijke door- en opstart van gemeenten tijdens en na de coronacrisis. De gevolgen van de crisis voor gemeenten zijn groot, zowel voor het gemeentelijke werk als voor de organisatie. De afgelopen weken zaten gemeenten vol in de crisismodus, maar nu duidelijk is dat de anderhalvemetersamenleving nog lang niet uit beeld is, moet worden nagedacht over de vraag hoe gemeenten de gevolgen voor die samenleving kunnen opvangen en de schade kunnen beperken – zonder de zorg te overbelasten.

Beperkingen
Dat is niet gemakkelijk. Stapsgewijs zullen de beperkingen voor inwoners, ondernemers en instellingen worden verlicht of opgeheven, bleek onlangs uit de nieuwe maatregelen van het kabinet. De versoepeling van de strenge regels vanaf 1 juni, betekent dat het ook steeds iets drukker zal worden, terwijl de anderhalvemeterregel waarschijnlijk als laatste van tafel gaat. Dat zal gaan knellen. Nu nog zijn de veiligheidsregio’s aan zet, maar bij elke stap krijgen gemeenten weer meer regie terug in handen, zegt gemeentesecretaris Henriëtte de Vos van Heemstede. Zij is medeopsteller van de handreiking.
De coronacrisis heeft effect op talloze aspecten van de samenleving. ‘We zien dat de meeste winkels open zijn en zich goed aan de regels houden,’ zegt Ingrid Geveke, voorzitter van de VGS en gemeentesecretaris van Zwolle. ‘Maar de vraag is hoe je ervoor kunt zorgen dat ze economisch gezond blijven en omzet blijven realiseren. En wat betekent dat voor de druk op de openbare ruimte? Als het goed gaat in de winkels, hoe zorg je dan dat het in de winkelstraat ook niet te druk wordt?’

Soortgelijke vraagstukken spelen in alle sectoren: van de horeca tot het onderwijs, de sport, de zorg, het openbaar vervoer en de cultuursector. ‘We moeten echt alle creativiteit aanspreken om daar antwoord op te kunnen geven’, zegt Geveke. ‘We willen al deze organisaties perspectief bieden. Maar hoe ga je om met deze schaarste?’
Het is daarom van belang goed in beeld te krijgen wat in een gemeente de mogelijke knelpunten zijn, aldus de handreiking. Goed samenwerken tussen gemeenten is daarbij de kern van de oplossing, zeggen Geveke en De Vos. ‘Als we willen dat horecamedewerkers en zzp’ers snel aan de slag kunnen in een andere branche, dan is regionale samenwerking met gemeenten en werkgevers hard nodig,’ zegt De Vos. ‘Dat is niet eenvoudig. De beslissingsbevoegdheid ligt uiteindelijk bij colleges en raden.’ 
Geveke: ‘We moeten uiteindelijk weer terug naar de structuren die ook voor de crisis bestonden, en langzaam afschalen van de crisisorganisaties naar de reguliere taken voor college en raad. Daarbij zal de crisisorganisatie overeind moeten blijven om de gezondheidscrisis te bestrijden. Ik vind het vooral belangrijk dat we straks geen nieuwe samenwerkingsverbanden opzetten, maar gebruikmaken van de bestaande structuren. Wat mij betreft spelen de VNG-commissies hier een belangrijke rol in.’

Verantwoord openstellen
De VNG zelf heeft op haar website ook een aantal handleidingen gepubliceerd over het ‘verantwoord openstellen’ van de gemeentelijke organisatie en haar taken. Ook in die stukken wordt ingegaan op tal van vragen, met veelal praktische tips en maatregelen om bijvoorbeeld genoeg afstand te kunnen houden. Een van de aangedragen oplossingen, uit de handreiking over de arbeidsomstandigheden, is bijvoorbeeld het verruimen van de openingstijden, van 6 uur ‘s ochtends tot 23 uur ‘s avonds. Ook wordt gepleit voor het invoeren van eenrichtingsverkeer op de gang.
Een andere VNG-handreiking gaat in op de dienstverlening; een onderwerp waar ook de gemeentesecretarissen aandacht aan besteden. Hoe ga je om met gesprekken over werk en inkomen, en met bijvoorbeeld huisbezoeken? En welke producten en diensten kan je digitaal aanbieden? 

Buitenwereld
Want als er een ding uit de crisis blijkt, is dat thuiswerken eigenlijk best goed gaat, zegt gemeentesecretaris Geveke. ‘Ik ben al een paar weken niet meer op kantoor geweest. Het werk van de gemeente gaat gewoon door, niet meer op het stadhuis, maar meestal vanuit huis. En ook de dienstverlening aan de balie gaat, alhoewel aangepast, gewoon door.’
Ook Heemstede ligt niet stil, zegt De Vos, ook vanuit huis. ‘We hadden op advies van de veiligheidsregio onze continuïteitsplannen al bijgesteld. Daardoor konden we heel snel schakelen. Daarna is de focus snel weer gericht op de taken die we extra gekregen hebben, zoals de uitkeringsregeling voor zelfstandigen en de handhaving van de noodverordening.’ De gezondheid van de ambtenaren is daarbij een groot goed: ‘De buitenwereld heeft ons nu hard nodig.’