Vrijwel alle gemeenten werken aan de vitalisering van de lokale democratie. Het Lokaal Democratisch Akkoord is daarbij een hulpmiddel. De aanpak is gebaseerd op de lessen van drie jaar experimenteren met lokale democratie in het kader van de Democratic Challenge.
Vier uitgangspunten voor een Lokaal Democratisch Akkoord zijn:
- Lokale democratie is meervoudig en maatwerk
- Democratische waarden vormen de basis voor een vitale lokale democratie
- Iedere gemeente heeft zijn eigen uitdagingen en formuleert dus een eigen democratisch akkoord
- Investeren in de kwaliteit van de lokale democratie is vooral investeren in mensen en hun werkwijzen
Deze uitgangspunten worden toegelicht in de raadgever Een vitale lokale democratie.
In vijf stappen bereikt u een Lokaal Democratisch Akkoord
Stap 1: analyse - maak een ‘foto’ van de lokale democratie
Een reflectie is de start van het proces. Hoe staat de lokale democratie ervoor? Maak een foto samen met inwoners, raadsleden, ambtenaren en bestuurders. En maak die foto niet alleen over het functioneren van de gemeenteraad maar kijk naar alle bouwstenen van een lokale democratie. Hoe ‘scoort’ de gemeente op de verschillende democratische waarden? Wat voor democratie past bij deze gemeente? En wat voor gemeenteraad willen we zijn; welke rollen en functies willen we oppakken? Wat gaat goed en wat kan beter? Wat zijn de drie belangrijkste uitdagingen voor de komende jaren?
Stap 2: maatschappelijke agenda - wat gaan we doen?
Dit bepaalt u niet alleen, maar samen met inwoners, ambtenaren, bestuurders een mede-raadsleden. Democratie maakt u immers samen. Formuleer met elkaar een toekomstvisie of een maatschappelijke agenda.
Stap 3: procesafspraken - hoe gaan we het doen?
Maak duidelijke procesafspraken over taken en rollen tussen gemeenteraad, college en inwoners gedurende de raadsperiode. Leg die afspraken bijvoorbeeld vast in een raadsbreed procesakkoord. Hierin regelt u ook de kwaliteitsbewaking van de democratische processen, over zeggenschap, inclusie en checks & balances.
Stap 4: portefeuillehouder lokale democratie - wie is er verantwoordelijk?
Er moet iemand verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van de lokale democratie, iemand die het democratisch proces bewaakt en aanstuurt. Hij/zij is aanspreekpunt en aanjager binnen de organisatie, een zogenaamde ‘portefeuillehouder lokale democratie’. Wie is dat in uw gemeente? De burgemeester, de griffier, een wethouder, de hele gemeenteraad?
Stap 5: aan de slag!
Van denken naar doen. Experimenteer en leer en probeer opnieuw. Betrek inwoners, ambtenaren en bestuurders en ontwikkel een gezamenlijke veranderaanpak. Begin bij de goede voorbeelden, zorg voor commitment aan de top en neem de tijd.
Tip
Investeer in toerusting van mensen: in democratische vaardigheden van bewoners, in democratisch professionalisme van ambtenaren en democratisch leiderschap van bestuurders. Werkwijze, houding en gedrag van ambtsdragers, ambtenaren en inwoners zijn cruciaal voor het slagen van deze aanpak.
Bouwstenen voor een lokaal democratisch akkoord
Het lokaal democratisch akkoord is een akkoord tussen inwoners, raadsleden en bestuurders die samen willen bouwen aan een vitale lokale democratie. Het kent een aantal bouwstenen, die allemaal van belang zijn. In welke bouwstenen moet uw gemeente extra investeren?
- Inclusieve democratie: de gemeente moet beter luisteren naar bewoners die hun stem nog niet laten horen. Denk bijvoorbeeld eens aan loting, deep democracy of community building om non-usual suspects te bereiken.
- Gedeelde zeggenschap: de gemeente deelt meer zeggenschap met bewoners. Denk bijvoorbeeld aan een burgerbegroting, Right to Challenge of varianten van een lokaal referendum.
- Gemeenschapsdemocratie: de gemeente moet meer investeren in en ruimte geven aan de ontwikkeling van een democratische lokale samenleving. Denk aan democratische vaardigheden, maar ook ruimte voor democratische inbedding van maatschappelijk initiatief.
- Checks & Balances: de gemeente moet inwoners beter betrekken bij het controleren van beleid. Denk aan vormen van burgerjournalistiek, burgeraudits of transparantie.
- Nieuwe politiek: de partijpolitiek en de politieke arena moeten mee veranderen met maatschappelijke ontwikkelingen. Denk aan nieuwe vormen van stemmen, een gekozen wethouder of nieuwe vormen van representatie.
- Democratie in het gemeentehuis: de gemeente moet meer investeren in democratisch professionele ambtenaren en democratische processen binnen het gemeentehuis. Denk aan overheidsparticipatie en democratisch werken.
- Maatschappelijke democratie: de gemeente moet democratische vernieuwing nadrukkelijk verbinden aan maatschappelijke opgaven in andere sectoren. Denk aan maatschappelijke democratie in zorg, onderwijs en wonen of aan democratisering in sociaal en fysiek domein.
- Maatwerk: de gemeente moet inzetten op maatwerk; investeren in vormen van buurt-, wijk-, dorps- en regiodemocratie. Denk aan zeggenschap over voorzieningen in de straat, het dorp of regionaal.
Rol van de raad
De gemeenteraad is als democratisch platform van de gemeente verantwoordelijk voor het bewaken van de democratische kwaliteit. Het lokaal democratisch akkoord is daarvoor een hulpmiddel. De raad kan het gesprek hierover starten. Veel succes.