Op 30 september 2022 werd de Erasmusbrug in Rotterdam groen verlicht op een initiatief van de gemeenteraad. Met de lichtactie wilde de havenstad solidariteit uitspreken voor de vrouwen in Iran die opkomen voor zelfbeschikking. Kort daarvoor was in Iran Mahsa Amini omgekomen, waarschijnlijk door politiegeweld: ze zou haar hoofddoek niet volgens de strenge Iraanse voorschriften gedragen hebben. In het land braken zware protesten uit, met nog eens honderden doden als gevolg.
Raadslid Elika Rehim Zadeh (Denk) nam het initiatief tot het verlichten van de brug. Ze is zelf van Iraanse origine: haar ouders vluchtten naar Nederland en ontmoetten elkaar in een asielzoekerscentrum. Zelf heeft ze door de politieke situatie in Iran het land nooit kunnen bezoeken. Maar de situatie in het land van haar ouders greep haar aan. ‘Ik had het gevoel dat de Iraanse gemeenschap hier zich niet gehoord voelde’, zegt ze daar nu over. ‘En die signalen kreeg ik ook. Ik wilde daar wat mee, al is het maar om mensen bewust te maken wat er speelt in Iran. En het gaat me natuurlijk zelf ook aan het hart.’

Ik weiger me door Iran in de hoek te laten zetten

In 2015 en 2017 werden in Nederland twee Iraanse activisten geliquideerd. Inlichtingendienst AIVD gaat ervan uit dat het Iraanse regime achter de moorden zit. De liquidaties hebben grote impact in de Iraanse gemeenschap in Nederland, zegt Rehim Zadeh. ‘Mensen zijn stiller geworden. Ze worden omlaaggedrukt.’
Ten tijde van de protesten deed Rehim Zadeh zelf eens mee aan een demonstratie in Den Haag. ‘Mijn vrienden vroegen of ik wel een mondkapje voor deed, zodat ik minder herkenbaar zou zijn. Want als ze foto’s maken, weten ze wie je bent. Dat geeft aan hoe angstig de mensen zijn.’

Heeft u het idee dat u bij Teheran op de radar staat?
‘Het is mijn grootste angst dat ik door Iran in de gaten gehouden word. Dat kan ook realiteit worden. En als ik ooit naar Iran ga, kan dat een fatale afloop hebben. Daar doe ik niet lichtzinnig over. Ik weet dat de Iraanse ambassade ook de sociale media van de Iraanse gemeenschap, waar ik ook onderdeel van uitmaak, in de gaten houdt. Dat is wel eng. Gelukkig heb ik dat angstgevoel nu overwonnen. Dat kwam ook door hulp in mijn omgeving, en in de fractie en in de raad.’

We zetten nu ons stempel hier op het stadhuis

Heeft u weleens gedacht: had ik maar een baan in de luwte gekozen?
‘Ik heb bewust de keuze gemaakt om me uit te spreken. Maar daar heb ik wel met vrienden en familie over gesproken. Nu ik eenmaal die stap heb genomen, kan ik niet meer terug. Van mijn ouders heb ik meegekregen wat het betekent om je niet uit te kunnen spreken en om niet te kunnen zijn wie je bent. Ze hebben me altijd gewezen op de waarde van het vrije woord, en aangemoedigd om iets te vinden van maatschappelijke kwesties. Nederland is het land van de vrijheid. Ik weiger me door Iran hier in de hoek te laten zetten. De motie over de Erasmusbrug heeft gelukkig veel aandacht opgeleverd. En ik weet dat mijn verzoek waarschijnlijk in Iran niet zoveel doet, maar het heeft er wel voor gezorgd dat mensen hier bewuster zijn over wat er daar gebeurt.’

Onlangs concludeerde het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat inwoners met een migratieachtergrond zich niet herkennen in de Nederlandse politiek. Die wordt als weinig divers ervaren en mensen met een migratieachtergrond voelen zich niet altijd erkend. Juist dan, zegt Rehim Zadeh, helpt het als je als gemeente laat zien dat je doorhebt wat een  gemeenschap doormaakt – bijvoorbeeld door de Erasmusbrug groen te verlichten, of door het hijsen van de Turkse vlag na de zware aardbeving in Turkije vorig jaar. ‘Ik hoor vaak dat het symboolpolitiek is’, zegt ze. ‘Maar juist met dit soort acties kun je veel mensen geruststellen. Ze geven mensen kracht.’

De toeslagenaffaire heeft een grote impact gehad

Het is een goede manier om mensen met een migratieachtergrond bij de politiek te betrekken?
‘Het is er een onderdeel van. Er is wantrouwen, ook onder inwoners met een migratieachtergrond. De vraag is niet of dat wantrouwen terecht is. Nee, de vraag is waar het vandaan komt en hoe je het oplost. De toeslagenaffaire heeft een grote impact gehad. Daar waren vooral mensen met een migratieachtergrond slachtoffer van. Iedereen kent wel iemand die in de problemen is geraakt. Mensen schrikken bijna als ze een blauwe brief krijgen, of wanneer de gemeente ze, met alle goede bedoelingen, toch weet te bereiken.
‘Een ondernemer met een migratieachtergrond vindt op een andere manier de weg naar de gemeente. Als ik een beleidsplan ontvang, kijk ik ook of de Turkse bakker in Rotterdam-Zuid daar wat mee kan. Is het in toegankelijke taal, is er een Engelse versie beschikbaar? Die kleine dingetjes kunnen het verschil maken. Dat zit er bij mij heel erg ingebakken, omdat ik zelf heb ervaren hoe het is om een migratieachtergrond te hebben.’

Dat politici ook zulke ervaringen hebben, en daarover praten, is ook belangrijk voor het vertrouwen in de politiek, zegt het SCP.
‘Ja, zeker. Toen ik jong was, zei de vader van een vriendinnetje tegen me dat we altijd met 1-0 achter staan. Dat zit verweven in mijn identiteit. Toen ik een stageplek zocht, lukte het heel lang niet, terwijl mijn studiegenoten allemaal wel een plaats hadden gevonden. Ik werd daar wel onzeker van. Zou het kunnen zijn vanwege mijn achtergrond? Via via kwam ik bij de Tweede Kamerfractie van Denk terecht. Daar hield ik me onder meer bezig met stagediscriminatie. Dat kwam eigenlijk best veel overeen met mijn eigen ervaringen. Dat soort ervaringen neem ik mee in mijn raadswerk.’

U bent lid van Denk. Er is altijd wel discussie rond de partij. Is het goed dat er een partij is die nadrukkelijk opkomt voor mensen met een migratieachtergrond, of komt er juist een nieuwe zuil bij die integratie tegenhoudt?
‘De partij is opgericht om discriminatiebestrijding en diversiteit te bevorderen. Dan is het de vraag: is het een middel of een doel? Voor mij is het een combinatie. Het is natuurlijk naïef om te zeggen dat er door Denk geen discriminatie of racisme meer is. Maar mensen zijn zich er wel veel bewuster van, ook de mensen zonder een migratieachtergrond. En natuurlijk hopen we dat er ooit een moment komt dat er geen discriminatie meer is.’

In de ideale situatie is Denk eigenlijk niet nodig?
‘Bij de oprichting van de partij was dat wel het doel, vermoed ik. Inmiddels is Denk bijna een volwassen partij. We besturen hier in Rotterdam, en ook in Den Haag zitten we in het college. De partij groeit, de thema’s worden dan ook breder. Er zijn ook andere speerpunten die volgens ons goed zijn voor Nederland en bijdragen aan een beter, diverser en rechtvaardiger land. In Rotterdam krijgen we nu meer gedaan dan toen we in de oppositie zaten. Maar ook in de oppositie zijn we niet irrelevant. Het was Tweede Kamerlid Farid Azarkan die als een van de eersten de problemen bij de Belastingdienst aankaartte, wat later de toeslagenaffaire werd.
‘Rotterdam heeft nu een wethouder die zich inzet voor discriminatiebestrijding en diversiteit. Er is een actieplan met prachtige voorstellen, met meer capaciteit om de problematiek aan te pakken. De herdenking van honderdvijftig jaar koloniaal verleden heeft daarin een prominente plek. Dus we zetten nu ons stempel hier op het stadhuis. Maar dat deden we eigenlijk al vanaf de eerste keer dat we hier naar binnen liepen.’