De grote Europese steden worstelen al jaren met een typisch platformproduct: woningverhuur voor de korte termijn. Parijs, Florence, Barcelona en Amsterdam zagen zich al genoodzaakt beleid te ontwikkelen tegen de toeristische overlast die het gevolg is van bedrijven als Airbnb. Daar blijft het niet bij. Platforms worden ook beschuldigd van uitholling van werknemersrechten, oneerlijke concurrentie en ondoorzichtig gebruik van data. Maaltijd- en pakketbezorgers veroorzaken verkeersproblemen. Zo raakt de groei van de platformeconomie burgers en dus de lokale overheid rechtstreeks.

In deze Trendupdate besteden we daarom aandacht aan 3 rapporten die licht werpen op de werking en de gevolgen van platforms.

 

Vraag en aanbod

Het rapport 'Hoe werkt de platformeconomie?' van de Sociaal-Economische Raad (SER) laat zien hoe groot de platformeconomie inmiddels is. De waarde van de grootste commerciële platforms wordt op basis van gegevens uit 2017 wereldwijd op ruim 7.000 miljard dollar geschat. Tegelijkertijd werkte in Nederland minder dan 1 procent van de werkenden via een platform. Het rapport brengt vervolgens de grote diversiteit aan platforms in kaart, net als de kansen en risico’s die zij met zich meebrengen. Kansen liggen in het feit dat platforms op zeer efficiënte wijze vraag en aanbod – of het nu gaat om werk of om producten – bij elkaar brengen. Platforms zijn voor werkzoekenden vaak een snelle manier zijn om aan een baan  te komen, ook als dat door opleiding of achtergrond moeilijk is. Aan ondernemers bieden platforms ook kansen: zij kunnen makkelijk en tegen lage kosten een groot publiek bereiken en hun omzet verhogen. De risico’s liggen bij de werknemers, die afhankelijk zijn van het platform. Zij werken vaak voor lage tarieven en moeten veel uren maken om rond te komen. Ook is de arbeidsrelatie tussen platform en platformwerker vaak onduidelijk, wat kan leiden tot verlies van recht op sociale zekerheid, zoals de WW.

 

Economische en maatschappelijke effecten

SEO Economisch Onderzoek publiceerde het rapport 'Platforms: Quickscan van economische en maatschappelijke effecten'. Opdrachtgever was het Platformcollectief van NLdigital, de branchevereniging van de digitale sector. Het rapport richt zich op economische vraagstukken rond de platformeconomie: de herverdeling van welvaart en groei, de arbeidsmarkt, mededinging en belasting. Volgens de studie is tot nu toe sprake van een neutrale tot positieve invloed van de platformeconomie. Zo zorgt de platformeconomie in het geval van digitale producten voor een afname van kosten doordat digitale producten ongelimiteerd aangeboden kunnen worden, terwijl dat bij fysieke producten maar één keer kan. Daarnaast is er geen sprake van transportkosten. Er lijkt ook een prijsdrukkende werking door een efficiëntere markt: in landen met veel online aanbieders is de prijs van overnachtingen 8% lager dan bij landen waarbij dat niet het geval is. Platforms faciliteren ook een deeleconomie, waardoor het gebruik van producten en diensten kan afnemen. Het gebruik van autodeelplatforms zorgt er bijvoorbeeld voor dat er per gebruiker 15 tot 20% minder kilometers gereden worden dan met een eigen auto.

 

Meer concurrentie

Daarnaast zijn er signalen dat de concurrentie in Nederland door de digitale platforms toeneemt. Meer concurrentie is niet alleen gunstig voor de consument, maar ook voor de nieuwe aanbieders. Van de restaurants die een partnership aangingen met Deliveroo, zag 54% hun omzet stijgen. Daarmee is niet gezegd dat er geen andere, onwenselijke kunnen optreden als gevolg van een zich verder ontwikkelende platformeconomie. Interventies kunnen in de toekomst nodig zijn, zo schrijven de onderzoekers.

 

Publieke belangen

Daarnaast is er in het SEO-rapport ook aandacht voor publieke belangen, zoals de huizenmarkt, privacy, autonomie, data-eigendom en inclusie. Voor deze onderwerpen zijn de mogelijke effecten nog niet voldoende en empirisch in beeld gebracht. Vanuit wetenschappelijk perspectief valt er dus nog niet zo veel over te zeggen. Tegelijkertijd zien de onderzoekers negatieve gevolgen van  de platformeconomie als een reële mogelijkheid. Zo lijken de huizenprijzen in Amsterdam met 3 procent te zijn gestegen, mede onder invloed van woningverhuurplatforms. Verder onderzoek is noodzakelijk, ook al vanwege de grote variëteit aan platforms. Dan pas kunnen er gefundeerde beslissingen genomen worden over beleid ten aanzien van de platformeconomie.

 

TNO-rapport

In oktober 2020 verscheen het TNO-rapport Platformarbeid in kaart brengen. TNO maakte in deze studie een indeling van de platforms op basis van de activiteiten. Daarnaast gingen de onderzoekers na wat werknemers motiveert om voor een platform te werken en hoe zij de beloning en kwaliteit van het werk vinden. Parttimers, voor het merendeel studenten, blijken het werken voor een platform meer te waarderen dan werknemers die fulltime in dienst zijn. En dan vooral als het gaat om werkinhoud, autonomie, arbeidsverhoudingen en kwaliteit van het inkomen.

 

Verder lezen

• SER: Hoe werkt de platformeconomie? (pdf)
• SEO Economisch Onderzoek: Platforms: Quickscan van economische en maatschappelijke effecten (pdf)
• TNO: Platformarbeid in kaart brengen (pdf)