Met participatie bedoelen we het actief betrekken van burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere overheden voorafgaand aan de besluitvorming. Hiermee kunnen gemeentes bijtijds belangen, meningen en creativiteit boven tafel krijgen. Dit kan veel voordelen hebben. Denk aan betere ideeën, meer draagvlak, minder bezwaar gedurende het project en inzicht in alle belangen, waardoor gemeentes betere afwegingen en besluiten kunnen nemen.

Het is dan ook niet voor niets dat de Omgevingswet vroegtijdige participatie aanmoedigt en soms verplicht stelt. De veranderingen vinden op twee niveaus plaats.

Op beleidsniveau

Zo moeten alle gemeenten straks participatiebeleid vaststellen. Dit maakt onder meer duidelijk wanneer en hoe het participatieresultaat wordt meegewogen in uiteindelijke plannen van de gemeente. Ook wordt participatie wettelijk verplicht voor een aantal kerninstrumenten van de Omgevingswet. Denk aan de omgevingsvisie, het omgevingsplan en het programma.

Op uitvoeringsniveau

Bij omgevingsvergunningen is participatie vrijwillig. Een initiatiefnemer geeft bij het indienen van zijn aanvraag altijd aan of hij aan participatie heeft gedaan, en zo ja, dan levert hij daar gegevens over aan. Bij omgevingsvergunningen komt ook verplichte participatie voor, namelijk bij bepaalde door de raad vastgestelde buitenplanse omgevingsplanactiviteiten. Deze verplichting geldt alleen als de gemeenteraad dit van tevoren heeft vastgelegd. 

1. Intern informeren en afstemmen: wat verandert er voor (beleids- en vergunning)medewerkers, welke reacties en vragen zijn er te verwachten van collega’s en hoe kun je als gemeente omgaan met het opgehaalde participatieresultaat bij beleidsprocessen en bij de integrale beoordeling van de vergunningaanvraag? 
2. Extern informeren en stimuleren: welke mogelijkheden en verplichtingen hebben burgers en bedrijven op het gebied van participatie, waar kunnen ze terecht met vragen/opmerkingen, wanneer kunnen ze zich melden als participant en hoe kun je als gemeente gewenste participatie stimuleren bij een omgevingsvergunning?

Participatieregels bij de meeste kerninstrumenten

Bij het vaststellen van de meeste kerninstrumenten van de Omgevingswet, moeten overheden aangeven hoe burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere bestuursorganen betrokken zijn bij de voorbereiding. En wat er is gedaan met het resultaat. De regels voor participatie gelden voor de volgende wettelijke instrumenten:

   • Omgevingsvisie
   • Programma
   • Omgevingsplan
   • Omgevingsverordening
   • Waterschapsverordening
   • Projectbesluit
   • Omgevingsvergunning (algemeen en BOPA)

Handige hulpbronnen hierbij:

De participatiepagina van de VNG: vol praktische hulpmiddelen, inzichten en overige ondersteuning bij de voorbereiding op participatie binnen de Omgevingswet in uw gemeente.

Notitie: Nieuwe bevoegdheden BOPA en participatie: het juridische kader voor raad en college met de nieuwe participatieverplichtingen en de nieuwe bevoegdheden rondom de buitenplanse omgevingsplanactiviteit.

Denkwijze(r) voor goede participatie: met uitgangspunten, succesfactoren en randvoorwaarden die bijdragen aan goede participatie bij de kerninstrumenten.

Praktische hulpmiddelen: welke vormen van participatie passen bij welk kerninstrument en welke doelgroep. Ook vindt u hier handige hulpmiddelen, zoals een animatie en webcolleges over participatie, om een beter beeld te krijgen.

Handreiking Aan de slag met participatie: voor het scheppen van heldere participatiekaders voor inwoners en volksvertegenwoordigers.

Interview Sarah Ros, senior Adviseur Omgevingswet en coördinator Participatie bij de VNG, over wat je als gemeente moet, mag en niet kan met betrekking tot participatie in de Omgevingswet.

Interactieve hulpmiddelen

Om vragen te stellen over zaken waar u tegenaan loopt.
   • VNG leernetwerksessies participatie: via participatiepagina van de VNG
   • VNG Forum participatie: om vragen te stellen en handige producten uit te wisselen
   • Webcolleges en webinars: deskundigen vertellen over participatie

Informeren en stimuleren van initatiefnemers

Onder de Omgevingswet is participatie vormvrij. Oftewel: gemeenten en initiatiefnemers bepalen zélf wat passende participatie is. Als gemeente mag u geen eisen stellen aan de participatie die de initiatiefnemer verricht, wat toetsing soms lastig maakt. Maar een initiatiefnemer inspireren kan wel.

Vermeld dan ook duidelijk op (onder meer) de website:
   • Wat moet en wat mag qua participatie.
   • Wat de consequenties zijn als de aanvraagvereiste participatie door een initiatiefnemer niet wordt beantwoord (buiten behandeling laten van de aanvraag).
   • Wat de consequenties er zijn als veel weerstand blijkt uit de participatie. Dit betekent namelijk niet per definitie dat plannen niet door kunnen gaan, maar de kans op achteraf bezwaar is groter, dus adviseer in gesprek te blijven en belangen mee te wegen.

En stimuleer bijvoorbeeld via:
   • Beloning: bedank een initiatiefnemer expliciet voor de vrijwillige participatie en geef hierbij eventueel korting op de leges of tips om het een volgende keer zus of zo te doen. Hiermee geef je als gemeente aan echt inhoudelijk naar participatie te kijken, stimuleer je gedragsverandering en kun je zelf ook lessen trekken.
   • Heldere voorbeelden: stimuleer een initiatiefnemer om aan door u gewenste participatie te doen – een enquête format bijvoorbeeld – door deze ‘wensenlijst’ helder op (bijvoorbeeld) de website vermelden. 
   • Hulp op maat: sommige gemeenten bieden een participatiecoach aan initiatiefnemers om hen persoonlijk een stap verder te helpen.

 • Participatiebeleid, leidraad en verordening | Vlissingen
 • Participatie en Omgevingswet | Gemeente Leiden    
 • Omgevingswet en omgevingsvisie | Gemeente Tytsjerksteradiel (t-diel.nl)
 • Overleg en inspraak in de Omgevingswet | Echt-Susteren
 • Wat verandert er onder de Omgevingswet | Gemeente Tilburg
 •Wat verandert er onder de Omgevingswet | Gemeente Utrecht