De gemeente Enschede kreeg dit jaar een forse boete van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Wat was er aan de hand?

'Wij gebruikten in ons stadscentrum sensoren om de drukte te meten. Dat deden we niet zelf, daarvoor hadden we een bedrijf ingehuurd, zoals veel andere gemeenten ook deden. Als mensen het wifisignaal van hun mobiele telefoon aan hebben staan, dan wordt dat opgepikt door die sensoren en zo kun je meten hoe druk het op een plek is. Ik geloof dat we dat op elf punten deden. De AP vond dat de privacy van mensen in het onderliggende systeem niet goed was gewaarborgd en legde ons een boete op.'

Een boete van 600.000 euro. Wat was jullie reactie?

'Ik vind dit een principiële zaak, dit gaat alle gemeenten aan. Het gaat om een interpretatie van een nieuwe wet, de AVG, met als kernvraag wat er valt onder de term ‘verwerking persoonsgegevens’. Ik wil er verder inhoudelijk niet te veel over zeggen, want dan rijd ik onze juristen in de wielen. We zijn tegen de boete in bezwaar gegaan en dat loopt nog, we hebben nog geen reactie van de AP gekregen. Wat ik er wel over wil zeggen is dit: de AP baseert de sanctie niet op een duidelijk aangetoonde overtreding, maar op de theoretische mogelijkheid. Kort gezegd stellen ze, in mijn woorden, dat er onvoldoende privacy-by-design is toegepast in het systeem. Ze hadden dat ook kunnen constateren en ons een waarschuwing kunnen geven, zodat we het hadden kunnen aanpassen. Ik vind het nogal ver gaan om louter op basis van een theorie direct zo’n hoge boete uit te schrijven, terwijl er geen feitelijke overtreding heeft plaatsgevonden en de hele inspanning erop is gericht geen persoonsgegevens te verwerken. Dat is niet mijn kwalificatie van goed bestuur.'

Wat was en is de impact van die boete op hoe de gemeente innovaties inzet?

'Het helpt niet, natuurlijk. Waarbij ik wil aantekenen dat dit niet eens over een echte innovatie ging. Vroeger huurden we bureau in dat mensen op straat ging tellen, nu deden we dat met wifisensoren. Is dat een volstrekt nieuw doel met een nieuw middel? Nee, het is hetzelfde maar dan makkelijker.
Deze boete schrikt af. Het maakt het zonder meer lastiger om te innoveren. Het zou helpen als we innovatieruimte zouden hebben, zoals de experimenteerruimte die er is in de openbare ruimte, dankzij de Crisis- en herstelwet. Maar die ruimte is er niet als het gaat om technologische innovatie.'

In het algemeen: hoe vind je dat gemeenten bezig zijn met innovatie?

'Er komt heel veel op gemeenten af als het gaat om innovatie. Het stadsbestuur heeft er in de afgelopen 20 jaar een paar dimensies bijgekregen: de digitale stad in 4G en 5G en in de lucht erboven, dankzij dronetechnologie. Over een paar jaar is de lucht niet meer zo leeg als nu. Al die technologie brengt nieuwe vraagstukken met zich mee en we mogen daar als overheid actiever mee omgaan. High tech - human touch is het motto van de Universiteit Twente, maar als we als overheid te weinig doen dan wordt het high tech - unhuman touch. We moeten echt afspraken gaan maken en regels stellen, onder meer over verkeersregels in de lucht. Dat vindt de overheid moeilijk, want de instituties van nu zijn altijd het antwoord op vragen uit het verleden. We lopen als overheid vaak achteruit de toekomst in en dan struikel je. De kunst is om vooruit te kijken en er als overheid dan ook te zijn voor het borgen van de publieke waarden.'

Dit interview is afgenomen toen Onno van Veldhuizen nog burgemeester van Enschede was. Op 30 september 2021 nam hij afscheid van de gemeente.