Huib Modderkolk, Het is oorlog maar niemand die het ziet (2019)

Er zit een indringer in mijn huis. Hij zit in de hoek van de kamer naast het witte tv-meubel. Een ongenode gast die mijn etagewoning in Amsterdam-West is binnengekomen. Hij houdt me in de gaten.

Die indringer is de technologie die nu een onlosmakelijk onderdeel is van ons leven.

Het boek van Modderkolk beschrijft hoe kwetsbaar onze samenleving is, doordat we steeds meer op technologie vertrouwen in ons dagelijkse leven. Veel mensen in Nederland worden afgeluisterd zonder dit te weten. De valkuil daarbij is de gedachte dat je leven niet interessant is voor autoriteiten. Volgens de schrijver leven we in een Big Brother-samenleving die persoonlijke informatie verzamelt die wij vaak vrijwillig op internet plaatsen. Het doel van het boek is om de lezers te informeren over hoe snel onze wereld verandert en dat we niet altijd de gevolgen van onze keuzes kunnen overzien.

Trends: digitale veiligheid; razendsnelle veranderingen in de samenleving; het onderschatten van de rol van technologie in het leven.

 

Yuval Noah Harari ‘21 lessen voor de 21e eeuw’ (2019)

In dit boek speculeert Harari over het heden en de toekomst en technologische, maatschappelijke en politieke ontwikkelingen die erbij horen.

Ons politieke en economisch systeem is gebaseerd op de veronderstelling dat jij en jij alleen volledig in controle bent over je drijfveren. Dat is echter niet meer het geval in onze digitale maatschappij. Het algoritme van Facebook heeft bijvoorbeeld maar 70 likes nodig om je politieke, persoonlijke en culturele voorkeuren in te schatten. Soms kan het zelfs meer informatie over jou weten dan jij zelf.

Begrippen als individuele vrijheid krijgen daardoor een andere betekenis in onze huidige digitale wereld. Het Cambridge Analytica-schandaal liet zien hoe eenvoudig onze liberaal-democratische samenleving beïnvloed kan worden door algoritmen en misbruik van persoonlijke data. De schrijver roept de lezers op om actief na te denken over hoe het liberale systeem, dat hij ‘het succesvolste en meest bruikbare politieke model dat mensen tot dusver hebben ontwikkeld’ noemt, aangepast kan worden naar onze digitale wereld.

Opereert de mens ook als een algoritme? Harari stelt voor dat wat we onze geest noemen slechts een samenspel van biologische en culturele patronen is. Ons karakter wordt voortdurend herschreven vanuit onze ervaringen, net zoals een algoritme dat van experimenten leert.

Harari denkt dat we steeds meer beslissingen in de toekomst aan algoritmen zullen uitbesteden. Omdat het zinvol is. Veel beroepen, ook beroepen die creativiteit, empathie en strategisch denkvermogen vragen, zullen worden overgenomen door zelflerende algoritmes, volgens de schrijver. Maar kunnen we ons hierop voorbereiden? Het is moeilijk om voor te stellen hoe de arbeidsmarkt in 2050 eruit zal zien, laat staan in 2100.

Trends: veranderende arbeidsmarkt door AI, culturele en politieke globalisering, veranderende aard van terrorisme en oorlog, botsing van liberalisme met technologische ontwikkelingen.

 

Miriam Rasch, Frictie: ethiek in tijden van dataïsme (2020)

Dataïsme is het geloof dat alles te vertalen is in data. Data leggen de wereld vast en maken haar beheersbaar. Maar voor wie en met welk doel? Ethische dilemma’s rondom data worden vaak gereduceerd tot zaken als privacy en regulering, terwijl de onderliggende aannames van het dataïsme zelden ter discussie staan. Is de mens echt als algoritme te begrijpen? Wat gebeurt er met de dingen die niet in data te vatten zijn? En waar wordt de dataïstische toekomst voorgesteld als onvermijdelijk?

Tegenover het ideaal van een geautomatiseerde wereld die ons gevangenhoudt in een onzichtbaar net, stelt Miriam Rasch een herwaardering van frictie. Frictie is een geduchte strategie van hen die strijden voor emancipatie of zich teweerstellen tegen de eis van transparantie en constante communicatie. Rasch opent de weg naar ‘de-automatisering’ als mogelijkheid om woorden en dingen weer als nieuw te laten schijnen. Met andere woorden: hoe kunnen we in dataïstische tijden ons eigen verhaal blijven vertellen?

Trends: datagebruik, algoritmisering en automatisering, de relatie tussen mens en machine

 

Lees ook eens:

• 
  Machines Like Me
  Ian McEwan (Londen: Jonathan Cape, 2019).
• De code van creativiteit: Hoe AI leert schrijven, schilderen en denken
  Marcus du Sautoy (Amsterdam: Nieuwezijds, 2020).

Philosophy Tube – Data (31 jan. 2020)

Deze video toont een klein toneelstuk over het verzamelen en gebruik van data in ons dagelijkse leven. De hoofdpersoon van de video probeert een nachtclub binnen te komen en wordt gevraagd om zijn ID te scannen. Het hoofdpersonage vraagt waarom. Zo begint een socratische dialoog met de uitsmijter van de club.

Waar wordt deze data voor gebruikt? Welke informatie wordt opgeslagen? En waar wordt deze informatie opgeslagen? Kun je deze data opvragen? Deze vragen worden weinig gesteld als het gaat om dagelijkse dataverzameling.

In het verhaal worden aspecten die normaal lijken in de huidige samenleving in twijfel getrokken. Tegenwoordig ervaren we meer surveillance dan destijds een gemiddelde burger van de Sovjet-Unie. Waarom beschouwen we surveillance door de staat eigenlijk als gevaarlijker dan surveillance vanuit Google? Als de overheid een wet maakt om altijd de locatie van haar burgers te kennen, zou niemand het accepteren. Tegelijkertijd delen wij onze informatie vrijwillig met bedrijven. Een reactie kan zijn om af te zien van het gebruik van Google of andere apps. Maar waarom moet jij je leven aanpassen aan de winstmodellen van techbedrijven die jouw data verzamelen? De conclusie van het filmpje is: privacy is not for sale.

Trends: bewustwording over de verzameling van data in dagelijks leven; kritisch nadenken over het delen van je data; de ethiek van de huidige kaders in twijfel trekken; belangstelling voor publieke waarden, zoals privacy.

 

Vsauce – Your brain on tech (6 december 2017)

Technologie verandert niet alleen ons leven, maar ook onze hersenen: niet alleen hoe ons brein denkt, maar ook hoe het eruit ziet.

Ons brein ondergaat veranderingen door technologie. Informatie die mensen vroeger zelf moesten onthouden wordt nu in onze smartphones bewaard. Toch kan technologie een positief effect hebben op ons geheugen. Het spelen van computerspelletjes kan bijvoorbeeld je geheugen en navigatievermogen verbeteren. Deze vaardigheden kunnen ook worden toegepast in de echte wereld, zoals in de video wordt besproken. De videomaker gaat in gesprek met twee wetenschappers om hun bevindingen te bediscussiëren en een paar experimenten uit te voeren.

Technologie heeft ook effect op onze empathie. Soms vinden mensen het zelfs makkelijker om empathie voor niet-levende dingen te hebben dan voor de levenden. Om dit te illustreren wordt een voorbeeld gegeven van de BlabDroid, een klein, schattig robotje dat hele persoonlijke vragen stelt aan mensen op straat: ‘Tell me something that you have never told a stranger before’. Veel mensen hebben geen moeite met het delen van informatie over hun persoonlijke leven, angsten en verlangens. Ook voelen veel mensen zich comfortabeler om zich te uit te drukken via een SMS dan tijdens een echt gesprek. Bedrijven spelen hierop in: er bestaan bijvoorbeeld therapie-apps waarmee je met een psycholoog kan appen.

Ook blijken we empathie te kunnen opbrengen voor technologie, die verder gaat dan bijvoorbeeld het onprettige gevoel dat je krijgt als je je telefoon in het water laat vallen. Volgens een onderzoek van MIT hebben mensen empathie voor robots die een naam en een persoonlijk verhaal hebben, en die kunnen bewegen. Dit komt doordat deze eigenschappen technologie menselijker maken, wat weer tot empathie leidt.

Trends: de relatie tussen biologie en technologie; de relatie tussen mensen en robots; psychologische en sociale impact van technologie.

 

Luister ook eens:

• 
  De Nationale Data Podcast
  Verdonck, Klooster & Associates.
• Glitch Podcast
  https://www.glitch.show/.
• De Strateeg
  BNR.
• De Dataloog
  https://www.dedataloog.nl/