Maatschappelijke consultatie: investeren in de kracht van de samenleving

De overheid kan nooit in haar eentje een perfecte vertegenwoordiger zijn van de samenleving in al haar complexiteit, hoezeer wij dat ook nastreven. Er bestaan hiervoor simpelweg te veel uiteenlopende perspectieven, belangen en dynamieken. Dit wordt problematisch op het moment dat de overheid publieke waarden wil borgen bij de inzet van nieuwe technologieën. Want over welke waarden hebben we het dan precies?

Tegen het eind van de afgelopen zomer had ik een inspirerend gesprek met Marleen Stikker, internetpionier en auteur van Het internet is stuk. Maar we kunnen het repareren (2019). Zij ziet een duidelijke oplossing voor dit probleem van vertegenwoordiging: betrek de samenleving bij beleid en uitvoering. Door de samenleving aan het begin van het proces erbij te organiseren, krijg je een andere definitie van de maatschappelijke opgave, en zul je aan andere oplossingen werken. Bovendien heeft de samenleving een enorme eigen organisatie- en denkkracht die we een stuk beter kunnen benutten.

Een mooi voorbeeld van de denkkracht van de samenleving zagen we in het proces om te komen tot de covid-19-notificatie-app: CoronaMelder. Mevrouw Stikker stelde in ons gesprek dat het ministerie van VWS een fout maakte door in het begin een marktconsultatie te starten. Later pas raakten wetenschappers, codeurs en maatschappelijk denkers bij het proces betrokken – met alle positieve gevolgen van dien. Dat had natuurlijk vanaf het begin al zo kunnen zijn, als VWS was begonnen met een maatschappelijke consultatie.

Ik ben het mevrouw Stikker eens dat we als overheid de neiging hebben om te snel naar onze vertrouwde marktpartners te stappen. We zien de noodzaak in van publiek-private samenwerking om ingewikkelde maatschappelijke vraagstukken op te lossen, maar nog te weinig om daar maatschappelijke organisaties en/of inwoners bij te betrekken. Dit terwijl het in een democratie inwoners zijn die horen te bepalen welke waarden zwaarder wegen dan andere.

Om af te sluiten daarom een vraag: should we put our money where our mouth is? De samenleving heeft een ontzettend grote ontwikkelkracht, maar dat vraagt wel dat we daarin investeren. We maken vorderingen met onder andere digitale participatiemiddelen en het organiseren van tegenspraak in de vorm van de Right to challenge, maar is dat voldoende?

Dirk Heijkoop,
lid VNG-commissie Informatiesamenleving,
burgemeester Hardinxveld-Giessendam