Onder een nieuwsbericht over een van onze politieke ambtsdragers staan weer eens hatelijke en bedreigende reacties. Het zwiept me in het gezicht als een vlaag regen op een gure winterdag. Het bedreigen van politici is enorm toegenomen. Zo bleek uit onderzoek van de NOS en de Vereniging voor Raadsleden dat 15 procent van de raadsleden te maken heeft met geweld of bedreiging. De omgangsvormen in het publieke debat verruwen, ook in de politieke arena’s.

Scheidend minister Wouter Koolmees zei in de Volkskrant dat de harde, op de persoon gerichte politieke cultuur een rol speelde bij zijn vertrek. Hij maakt zich zorgen over het afbrokkelen van de constructieve krachten binnen de politiek. Het op de persoon spelen en het niet gericht zijn op oplossingen vreet aan bestuurders; het is een energy drain. In 2009 stopte ik zelf als wethouder in Rotterdam. Toen was mijn overweging ook dat ik niet meer de energie had voor nog een termijn. Sindsdien is de spelverruwing alleen maar verergerd.

Diversiteit van opvattingen is een wezenskenmerk van de democratie. Maar langzamerhand is een cultuur in de samenleving ontstaan dat het tot consequenties moet leiden wanneer een ander het niet met je eens is. Met vereende kracht moeten we de stroom ombuigen. In de eerste plaats door instituties te beschermen en bedreigers aan te pakken. Maar we moeten ook iets doen aan de maatschappelijke onderstroom en de democratische gezindheid in de samenleving versterken.

Het is een cruciale spelregel om elkaar heel te houden

Dit vraagt een ander type maatregelen. Het onderwijs kan meer doen aan burgerschap en democratische spelregels. Gemeenten kunnen verschil maken met stedelijke debatten over onderwerpen die de samenleving polariseren, bijvoorbeeld de coronamaatregelen. Daar gaat het vreedzame signaal vanuit dat je in gesprek moet blijven, ook al sta je lijnrecht tegenover elkaar. Dat geldt ook voor politieke ambtsdragers zelf. Volksvertegenwoordigers die in de Tweede Kamer of in de gemeenteraad elkaar of bestuurders voor rotte vis uitmaken, geven een slecht voorbeeld. Openbaar bestuur komt met de verantwoordelijkheid om rekenschap te geven van de afweging van diverse belangen. Doe je daadwerkelijk iets met de inbreng van inwoners of bedrijven? Stel je weleens je mening bij? Een andere weging maken dan je opponent is oké, maar het is een cruciale spelregel om elkaar heel te laten. Die verdient allicht extra aandacht, straks bij het bespreken van de werkwijze van de nieuwe raden.

Een ander zwartmaken of beledigen valt niet onder het recht op vrije meningsuiting. Premier Rutte vergeleek de rechtsstaat en de democratie met een kwetsbaar vaasje. Het kan kapot gaan. Harde taal, bedreigingen en het neerzetten van andersdenkenden als vijanden ondermijnen democratische instituties en uiteindelijk de democratie zelf.