Wanneer komt de nieuwe Modelverordening leges? Deze vraag wordt steeds vaker en luider gesteld, en ik vraag me af wat daar achter zit. De Modelverordening komt begin volgend jaar, die planning is helder, maar wat verwachten gemeenten van de inhoud? Gaat de nieuwe verordening aan die verwachting voldoen? De nieuwe Modelverordening krijgt een ander karakter dan de oude. In het bestaande stelsel kunnen alle gemeenten het model gemakkelijk omzetten naar de eigen situatie. Weliswaar variëren de prijzen van een vergunning per gemeente, hoe de prijs wordt berekend en de juridische grondslag zijn vaak hetzelfde. Maar, na de invoering van de Omgevingswet in 2022 wordt alles anders; gemeenten krijgen de vrijheid om zelf de regels te maken.

Het is daarom belangrijk dat ze aan de slag gaan met de beleids- en inrichtingskeuzes voor het nieuwe stelsel. Wat gaan we reguleren en hoe? Voor welke activiteiten is een vergunning nodig? Wat doen we met algemene regels? Fundamentele vragen waarover in de Modelverordening leges niets is te vinden. Gemeenten moeten in de eerste plaats beleidsmatige keuzes maken, en vervolgens regels. Inrichtingskeuzes, bijvoorbeeld aan de hand van de ontwerpvragen voor het omgevingsplan. Of toepasbare regels voor het omgevingsloket waarmee een burger snel kan uitzoeken of hij een dakkapel mag bouwen of een schuur.

De bestaande Modelverordening leges is te vergelijken met een oud, vertrouwd huis. Je kunt een zekering vervangen of een nieuwe lamp indraaien en het licht doet het weer. Of je doet een ringetje onder de schuurdeur die klemt, en het zit weer even. In deze vergelijking is het nieuwe model als de catalogus voor een nieuw te bouwen woning. Waar moet de badkamer komen? Wil je een studeervertrek of een extra grote living? Neem je een serre of een schuifpui? Hoe ga je het huis vervolgens inrichten? Omdat gemeenten zo vaak vragen naar de nieuwe Modelverordening, ben ik soms bang voor teleurstellingen. Dat men straks zegt: wat moet ik met die catalogus, terwijl ik alleen een lekkende kraan heb? In een nieuw huis heb je de kans om alles, geheel naar smaak opnieuw te doen. Maar je moet ook aan de slag; het is een grote verandering waar je veel voor uit de kast moet halen.

De nieuwe Modelverordening leges is bedoeld om toe te snijden op de situatie van de gemeente, nadat de beleids- en inrichtingskeuzes zijn gemaakt. Het model bevat een reeks elementen die van toepassing zijn; een raamwerk van landelijke regels. Naast regels die landelijk veranderen, bevat de nieuwe Modelverordening elementen die in gemeenten in verschillende varianten voorkomen, bijvoorbeeld een vergunning voor het aanleggen van een uitrit.

De nieuwe verordening is pas te gebruiken nadat de beleidskeuzes zijn gemaakt en de regels die daar uit voortvloeien. Een flinke klus; alleen al de bruidsschat - Rijksregels die worden gedecentraliseerd en waarvoor het Rijk een set overgangsregels meegeeft - vraagt beslissingen. Hou je de regels van het Rijk? Doe je het op je eigen manier? Hoe organiseer je handhaving en het toezicht als er meer algemene regels komen en minder vergunningen? Het is een grote operatie waarvan het beprijzen van de vergunningen het sluitstuk is. De roep om de Modelverordening leges is daarom, volgens mij nog niet opportuun, aan de slag gaan met het maken van keuzes des te meer.

Paul Huigens is coördinator financiën en structurele effecten van het VNG-programma Omgevingswet