Niet zo lang geleden kocht ik een kunstwerk waar ik na één blik als een blok voor viel. Een intuïtieve liefde op het eerste gezicht die bij nadere kennismaking, klopt als een bus. Het is een kunstwerk van de Belgische fotograaf en filosoof Thomas Vanoost, een foto die is opgebouwd uit meer lagen die steeds een beetje verschuiven in de tijd. Het werk is er één uit de serie Urban Chaos.

Vanoost wil ermee uitdrukken dat alle werkelijkheid om ons heen onstabiel is, voortdurend verandert. Je verlangt als mens naar orde en greep op het leven. Maar wat je krijgt is chaos, spektakel en gedoe. Vanoost – hij is niet van de straat – spreekt van het ‘grote ontologische verraad’ (ontologie is de studie van de aard van het zijn). Dit alles las ik later in de ‘bijsluiter’. Ik vond het een bonus: zo had ik iets moois en een moraal op de koop toe. In de roerige fase die we nu beleven met de Omgevingswet denk ik geregeld aan Vanoost met z’n ontologische verraad. Voor mij is het een geruststellende notie.

De invoering van de Omgevingswet is al een paar keer opgeschoven, en nu is er opnieuw discussie over het beste moment voor inwerkingtreding. Een noodzakelijke voorwaarde daarvoor is dat het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) werkt. Dat wil zeggen dat de landelijke voorzieningen zijn opgeleverd, dat alle gemeenten aangesloten zijn en dat ze genoeg tijd hebben gehad om met het stelsel te oefenen. Een ander obstakel is dat er nog wordt gesleuteld aan nieuwe regels voor onderwerpen als geluid en externe veiligheid. Regels die aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor de woningbouw. Allemaal dingen die er echt wel toe doen.

Tegelijk is de discussie een geschiedenis die zich herhaalt. Steeds nemen we een ‘foto’ van waar we staan. Telkens denken we de verandering vast te pakken en in de tijd te zetten. We maken een gedegen technocratische analyse van wat er allemaal nog gebeuren moet, en hoeveel tijd dit kost. Maar de uitvoeringspraktijk is complex, veelkleurig en niet te vatten in een model. Je maakt een plan, je spreekt een datum af om er vervolgens achter te komen dat de werkelijkheid er toch weer anders uitziet. Alles stroomt; we mikken op een bewegend doel. Deze 'chaos' zullen we moeten accepteren, anders blijven we elkaar gevangen houden in het streven naar het perfecte moment.

Onzekerheid ligt besloten in de Omgevingswet. De wet faciliteert maatwerk en bestuurlijke ruimte voor lokale afwegingen. De wet faciliteert ook een andere verhouding tussen burgers en bestuur en meer collectieve verantwoordelijkheid voor de leefomgeving. Hoe zich dat precies ontwikkelt? Dat weten we pas over tien, vijftien jaar. Wie zekerheid nastreeft, organiseert in feite onbehagen en frustratie die het doel versomberen.

De Omgevingswet staat als paal boven water, we hebben ‘m nodig om de urgente opgaven in de leefomgeving in samenhang aan te pakken. En jazeker: we ontkomen er niet aan wat meer tijd te nemen om de wet in te voeren. Want het zou rampzalig zijn als gebiedsontwikkeling in de vertraging schiet door een wet die juist is bedoeld om te versnellen. Op den duur zal het wel degelijk sneller gaan, en komt er meer ruimte om verschillende belangen in samenhang af te wegen. Maar, het ideale moment voor het invoeren van de wet komt niet. En toch moeten we een keer van start. Als we zover zijn, weten we in alle onzekerheid één ding wel zeker: fouten en onvoorziene problemen zullen er altijd zijn. Perfect gaat het niet worden.

Annemieke van Brunschot is programmamanager Omgevingswet bij de VNG

Urban Chaos - Thomas Vanoost